We wstępnym raporcie przedstawionym 29 marca 2018 GRECO ogłosiła, że reforma sądownictwa jest niezgodna ze standardami obowiązującymi w Radzie Europy, narusza bowiem niezawisłość sędziów, którzy w związku z tym mogą być bardziej podatni na „wpływ polityczny” – czyli m.in. zwiększa ryzyko korupcji.
Niezależność sędziowska, praworządność i trójpodział władzy, które są zagrożone przez reformę sądownictwa w Polsce, są mechanizmami chroniącymi wymiar sprawiedliwości przed korupcją.
GRECO przeanalizowała nie tylko ustawę o Sądzie Najwyższym, Krajowej Radzie Sądownictwa i sądach powszechnych, ale też zmiany w Prokuraturze Krajowej i zwiększenie zakresu władzy ministra sprawiedliwości.
Autorzy raportu szczególnie krytykują o sposób powoływania członków KRS, przedwczesne zakończenie kadencji członków KRS i SN, oraz nowe procedury dyscyplinujące wobec sędziów.
Raport GRECO nie ma wiążącej mocy prawnej, jest tylko kolejną formą międzynarodowego nacisku. Ale z pewnością przychodzi w niesprzyjającym momencie dla rządu PiS, który jest w trakcie negocjacji z Komisją Europejską i twierdzi, że sytuacja jest pod kontrolą, a kompromis bardzo blisko.
Kompromisowi PiS z UE z pewnością nie pomoże kolejny liczący się na forum międzynarodowym głos krytykujący Polskę.
Ponowna analiza procedur w Polsce ze względu na „wyjątkowe okoliczności”
Zadaniem GRECO, czyli Grupy Państw przeciwko Korupcji utworzonej w 1999 roku, jest sprawdzanie, czy państwa członkowskie działają zgodnie z antykorupcyjnymi standardami. Ostatnia ocena Polski została przeprowadzona w 2012 roku, ale w związku z reformą sądownictwa GRECO zdecydowała o zmianie wniosków i rekomendacji dotyczących zapobiegania korupcji w środowisku sędziowskim.
GRECO podkreśla, że przedstawiony raport zawiera wstępne wnioski. Ponowna analiza standardów antykorupcyjnych w Polsce została bowiem przeprowadzona na podstawie zasady 34, która umożliwia „uruchomienie doraźnej procedury w razie wyjątkowych okoliczności – jeśli GRECO otrzyma wiarygodne informacje o zmianach proceduralnych, które mogą skutkować poważnymi naruszeniami standardów antykorupcyjnych Rady Europy”.
GRECO będzie w najbliższej przeprowadzała dogłębną analizę zmian. Raport jedynie wskazuje „najpilniejsze kwestie na podstawie informacji, którymi aktualnie dysponuje GRECO”. Jakie to informacje? M.in. dotychczasowe opinie i analizy Rady Europy, Komisji Weneckiej i Komisji Europejskiej.
Zmiany trzeba analizować w kontekście reformy całego wymiaru sprawiedliwości
Raport zawiera dokładną analizę ryzyka wynikającego z nowych ustaw o Krajowej Radzie Sądownictwa, Sądzie Najwyższym i sądach powszechnych, oraz zmian w Prokuraturze Krajowej. GRECO stwierdza, że:
„Reforma Krajowej Rady Sądowniczej jest niezgodna ze standardami ustalonymi przez GRECO,
tj. zasadą, że co najmniej połowa członków rady sędziowskiej musi być wybierana przez środowisko sędziowskie. Obecna sytuacja, łącznie z przedwczesnym odwołaniem członków Krajowej Rady Sądowniczej, ma negatywny wpływ na niezależność sędziowską jeśli chodzi o nominacje sędziów. GRECO uznaje też, że nowa ustawa o KRS jest niezgodna z ustaloną praktyką dotyczącą nominacji, bezpieczeństwa kadencji i procedur dyscyplinujących, jako że poprawki w ustawie zwiększają potencjalny polityczny wpływ na sędziów KRS i w ten sposób naruszają niezawisłość sędziowską.
Poruszone kwestie związane z Krajową Radą Sądowniczą i Sądem Najwyższym muszą być analizowane w szerszym kontekście reform sądowniczych w Polsce. Reformy te były krytykowane przez wiele międzynarodowych organizacji z perspektywy europejskich i międzynarodowych standardów. A krytyka ta była głębsza niż jest to przedstawione w tym raporcie, który ma na celu jedynie analizę z punktu widzenia prewencji korupcji sędziów.
Warto odnotować, że kwestie dotyczące Sądu Najwyższego w dużym stopniu dotyczą też ustawy o sądach powszechnych z 2017 roku – zwłaszcza w kwestii nominacji, bezpieczeństwa kadencji i procedur dyscyplinujących. (…) Szczególnie niepokojąca jest uznaniowa władza Ministra Sprawiedliwości nad wymiarem sprawiedliwości, (…) zwłaszcza w kontekście połączenia stanowiska Ministra Sprawiedliwości i Prokuratora Krajowego. (…) Wnioski z tego raportu powinny być analizowane w kontekście całej reformy sądownictwa, włączając w to ustawę o sądach powszechnych, zmiany w Prokuraturze Krajowej, ustawie o Krajowej Radzie Sądownictwa i inne ustawy.”
Rekomendacje dla polskiego rządu
Raport GRECO oprócz krytyki zawiera też zalecenia dla polskiego rządu. W raporcie możemy przeczytać: „Biorąc pod uwagę powyższe, GRECO uważa, że wiele podstawowych zasad sądownictwa zostało naruszonych w taki sposób i do takiego stopnia, że ocena Polski zawarta w raporcie GRECO z 2012 roku dotycząca prewencji korupcji u sędziów nie jest dłużej adekwatna w wielu kluczowych kwestiach. (…) GRECO uważa za bardzo ważne zaktualizowanie swojego raportu, nie tylko o wymienione wnioski dotyczące ustawy o sądach powszechnych, Krajowej Rady Sądownictwa i innych ustaw, ale także o zmiany dotyczące urzędu Prokuratora Krajowego.
GRECO zaleca swojemu Prezydentowi poinformowanie polskiego rządu o wnioskach GRECO i ustalenie dat na wizytę, która będzie miała na celu ponowną ocenę Polski w kontekście prewencji korupcji u sędziów.
Tymczasem, czekając na pełną ocenę, GRECO kieruje do polskiego rządu następujące rekomendacje:
- Zapewnić, że co najmniej połowa członków Krajowej Rady Sądownictwa będzie wybierana przez środowisko sędziowskie.
- Zapewnić, że nowy wiek emerytalny w Sądzie Najwyższym nie będzie stosowany do obecnych członków, oraz że ich kadencja będzie mogła być wydłużona. W stosunku do nowych sędziów Sądu Najwyższego zapewnić, że przedłużenie ich kadencji poza wiek emerytalny będzie wolne od wpływu politycznego.
- Zapewnić, że procedury dotyczące nominacji Pierwszego Prezesa oraz prezesów izb Sądu Najwyższego, oraz ich kadencje (łącznie z ponownymi nominacjami) są zgodne z zasadą niezawisłości sędziowskiej oraz są wolne od zewnętrznych wpływów.
- Poprawić procedury dyscyplinujące stosowane wobec sędziów Sądu Najwyższego w ten sposób, żeby wykluczyć jakikolwiek nadmierny wpływ władzy ustawodawczej i wykonawczej”.
