100 mln zł na organizacje pozarządowe pod kontrolę rządu. PiS przyspiesza z Instytutem Wolności

Poprawki przyjęte przez Komisję:

• skreślenie z art. 28 możliwości realizowania zadań w trybie innymi niż zakłada ustawa o działalności pożytku publicznego;
• przeniesienie ustępów dotyczących Komitetu ds. Pożytku Publicznego z części dotyczącej zmian w ustawie o pożytku (art. 39.) do przepisów przejściowych (była to propozycja Biura Legislacyjnego) oraz inne zmiany o charakterze legislacyjnym (proponowane przez Biuro Legislacyjne) w artykułach 39 i 40;
• zmiana polegająca na umożliwieniu bardziej elastycznego tworzenia składu Komitetu ds. Pożytku Publicznego (w art. 39);
• dodanie do ustawy nowego artykułu (po art. 40.) zmieniającego dysponenta środków z hazardu (zmiany w ustawie o grach hazardowych). Dysponentem będzie Przewodniczący Komitetu ds. Pożytku Publicznego;
• zmiany doprecyzowujące w art. 41. ust. 1. oraz w art. 42.;
• zmiana w art. 53. mająca spowodować wejście w życie części przepisów z dniem ogłoszenia ustawy (propozycja Biura Legislacyjnego). Chodzi o przepisy z art. 44., dotyczące obecnych pracowników Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej – Departamentu Pożytku, którzy trafią do Instytutu Wolności.

Propozycje poprawek odrzucone przez Komisję:

• skreślenie z art. 30 słów „samodzielnie lub”, co miałoby doprowadzić do sytuacji, że Instytut Wolności nie mógłby prowadzić działań samodzielnie, a jedynie we współpracy z organizacjami (w drodze otwartych konkursów);
• skreślenie ustępów 2, 3 i 4 z artykułu 30. co miało być m.in. konsekwencją zmiany w art. 28. (skreślenie zapisów umożliwiających tworzenie regulaminu konkursu, czyli innego trybu konkursowego niż tryb z ustawy o pożytku). Skreślenie tych ustępów, w opinii proponujących zmianę, miałoby zapobiec sprzeczności ustawy o Instytucie Wolności z ustawą o działalności pożytku;
• dodanie do art. 31. zapisu o otwartych konkursach ofert przy wspieraniu rozwoju instytucjonalnego organizacji. Bez tego zapisu artykuł 31. daje bardzo dużą dowolność w przyznawaniu środków w tym zakresie;
• wykreślenie zmian do ustawy o pożytku zaproponowanych w artykule 39. dotyczących Komitetu ds. Pożytku Publicznego. Uzasadnieniem dla tej propozycji był brak konsultacji publicznych tych elementów ustawy, które wprowadzają Komitet. Propozycja ta w ogóle nie była poddana pod głosowanie, ponieważ Biuro Legislacyjne uznało ją za niepoprawną formalnie;
• zmiana w art. 46. dotycząca terminów na wydanie nowych rozporządzeń - proponowano, żeby stare rozporządzenia zachowały moc, bez wskazania ostrego terminu na wydanie nowych (co jest dość skomplikowane i czasochłonne - szczególnie jeśli planuje się przeprowadzenie realnych, a nie fasadowych, konsultacji);
• zmiana w art. 53. mająca opóźnić przeniesienie Funduszu Inicjatyw Obywatelskich, aby konkursy na 2018 r. ogłoszone były jeszcze w ramach starych przepisów.

Rada Ministrów przyjęła kierunkowo projekt ustawy o Narodowym Instytucie Wolności – Centrum Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego, przedłożony przez pełnomocnika rządu do spraw społeczeństwa obywatelskiego.

Utworzony zostanie Narodowy Instytut Wolności – Centrum Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego, który będzie odpowiedzialny za wspieranie rozwoju społeczeństwa obywatelskiego oraz działalności pożytku publicznego i wolontariatu. Jego powstanie premier Beata Szydło zapowiadała w 2016 r. Projekt ustawy jest zgodny ze „Strategią na rzecz Odpowiedzialnego Rozwoju do 2020 r. (z perspektywą do 2030 r.)”. Planuje się, że Narodowy Instytut Wolności – Centrum Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego rozpocznie działalność od początku września 2017 r.

Instytucje społeczeństwa obywatelskiego w Polsce są jednymi z najsłabszych i relatywnie najmniej licznych w Europie – w życiu publicznym odgrywają rolę marginalną. Z badań sektora pozarządowego (m.in. prowadzonych przez GUS i stowarzyszenie Klon/Jawor) wynika, że mimo wzrostu potencjału organizacyjnego oraz zaangażowania obywatelskiego, sektorowi temu brakuje stabilnego finansowania, w efekcie jest on słaby ekonomicznie i w części podatny m.in. na oligarchizację. Jednym z efektów takiej sytuacji jest nierównomierny dostęp do zasobów publicznych, szczególnie ograniczony dla nowych i małych organizacji działających z dala od dużych miast.

Stąd konieczność wzmocnienia roli państwa w budowaniu społeczeństwa obywatelskiego – zarówno w wymiarze terytorialnym, jak i tematycznym, szczególną ochroną należy otaczać organizacje małe, krzewiące etos społecznikowski i pielęgnujące dziedzictwo lokalne. Zajmie się tym nowo utworzony Narodowy Instytut Wolności, który zapewni efektywne wydawanie środków publicznych przeznaczonych na rozwój społeczeństwa obywatelskiego, umożliwi rozwój już funkcjonujących organizacji oraz zapewni wsparcie oddolnym inicjatywom obywatelskim (chodzi o wyrównanie szans w dostępie do środków publicznych).

W wielu krajach Unii Europejskiej współpraca z organizacjami społeczeństwa obywatelskiego jest realizowana za pośrednictwem instytucji bezpośrednio podległych rządowi lub znajdujących się w jego strukturze. Takie rozwiązania funkcjonują np. w Wielkiej Brytanii, Niemczech, Szwecji, Chorwacji i Czechach.

Narodowy Instytut Wolności ma wdrażać politykę państwa służącą rozwojowi społeczeństwa obywatelskiego, opartą na zasadach pomocniczości, partnerstwa, efektywności, konkurencyjności i przejrzystości. Będzie także odpowiedzialny za dystrybucję środków przeznaczanych na działalność organizacji obywatelskich w ramach innych programów rządowych.

Zgodnie z projektem ustawy, Narodowy Instytut Wolności ma zarządzać programami wspierania rozwoju społeczeństwa obywatelskiego. Te programy – po konsultacjach z organizacjami obywatelskimi – Rada Ministrów będzie przyjmować w uchwałach. Narodowy Instytut Wolności ma realizować programy wspierania rozwoju społeczeństwa obywatelskiego samodzielnie (np. Program Rozwoju Wolontariatu) lub w otwartym konkursie ofert zlecając realizację tych zadań organizacjom obywatelskim.

Narodowy Instytut Wolności będzie także wdrażał Narodowy Program Wspierania Społeczeństwa Obywatelskiego, który jest obecnie przygotowywany przez pełnomocnika rządu ds. społeczeństwa obywatelskiego we współpracy z ekspertami środowiska tzw. III sektora. Celem tego programu jest m.in. zmniejszanie barier instytucjonalnych i prawnych rozwoju tego sektora, rozwój instytucji dialogu obywatelskiego oraz edukacji obywatelskiej, a także reforma finansowania sektora. Realizacja tego programu będzie finansowana ze środków: Funduszu Inicjatyw Obywatelskich i Funduszu Wspierania Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego (został powołany na podstawie znowelizowanej ustawy o grach hazardowych).

Zgodnie z projektem ustawy, organami Narodowego Instytutu Wolności będą: dyrektor i Rada (o charakterze programowo-opiniodawczym).

Projekt ustawy ma wejść w życie po 14 dniach od daty ogłoszenia w Dzienniku Ustaw.

Na fundusze składają się rządy, nienależących do UE, Norwegii, Islandii i Lichtensteinu w zamian za dostęp do wspólnego rynku Unii.

Wysokość Funduszy Norweskich i podział ogólnych kwot między kraje - to ustalenia między UE i Norwegią. Ale zarządzanie jest już dwustronne Norwegia – kraj beneficjent. I kontrolę ma norweskie ministerstwo finansów. Ostatnia transza dla Polski zakończyła się w 2014 roku. Od 2o15 roku trwały negocjacje pomiędzy Unią Europejską a Norwegami ws. uruchomienia kolejnej puli pieniędzy.

Casus węgierski

Podobny impas towarzyszył negocjacjom z Węgrami. W latach 2014-2015 rząd Viktora Orbána próbował odebrać funkcję niezależnego operatora organizacji Ökotars. Zarządzania środkami miała się podjąć kancelaria premiera. Wtedy Norwegowie zamrozili wszystkie pieniądze na ponad półtora roku.

W końcu Węgry uległy, a norweski rząd zaostrzył regulacje. W kolejnej transzy operatora na Węgrzech w ramach otwartego przetargu będzie wybierać jednostka unijna – Biuro Mechanizmu Finansowego (FMO), które pełni rolę sekretariatu środków EOG w Brukseli.