11 tys. więcej zgonów przez smog w 2017 roku. "To pokazuje skalę katastrofy ekologicznej"

"Potencjalną przyczyną wzrostu liczby zgonów w styczniu 2017 roku jest skokowe pogorszenie jakości powietrza, które może rodzić gwałtowne konsekwencje zdrowotne u osób szczególnie podatnych, w tym ze strony układu krążeniowo-oddechowego" – czytamy w raporcie Narodowego Funduszu Zdrowia (NFZ).

W 2017 roku liczba zgonów wyniosła 405,6 tys. i wzrosła o 3,77 proc. w stosunku do roku 2016. Ale w styczniu 2017 roku, smogowym "szczycie", umarło 44,4 tys. osób - o 11 tys. (23,5 proc.) więcej niż w styczniu 2016 roku, kiedy odnotowano 33,3 tys. zgonów.

"To niezwykle ważna informacja. Pokazuje skalę katastrofy ekologicznej, z jaką musimy się mierzyć w Polsce. Jej źródło tkwi w naszym uzależnienia od węgla" – mówi OKO.press Paweł Szypulski z Greenpeace Polska. Aktywista podkreśla, że gigantyczny epizod smogowy ze stycznia 2017 roku był skutkiem tego, że w Polsce od lat brakuje ambitnej polityki odejścia od węgla i przestawienia polskiej energetyki na odnawialne, czyste źródła energii.

Pył + zimno = śmierć

Wniosek analitykom NFZ musiał nasunąć sam: wystarczyło zestawić dane dotyczące styczniowej umieralności z danymi pomiarów pyłu PM10, jednej ze składowych smogu. To mieszanina zawieszonych w powietrzu cząsteczek o średnicy nie większej niż 10 mikrometrów. W składzie ma różne toksyczne substancje, m.in. rakotwórczy benzo(a)piren.

Na początku ubiegłego roku słupki pomiarów PM10 biły "rekordy". Poniższy wykres pokazuje średnie stężenie tej trującej mieszaniny od 2015 roku.

Zdaniem analityków NIK, drugim czynnikiem, który mógł wpłynąć na zwiększenie śmiertelności w 2017 roku, była pogoda. A konkretnie - niskie temperatury.

"Analogicznie jak w przypadku zanieczyszczenia powietrza, w styczniu i lutym 2017 roku odnotowano najniższą średnią temperaturę w porównaniu do analogicznych okresów z zeszłych lat" - czytamy w raporcie NFZ.

Autorzy raportu NFZ nie piszą, w jaki sposób chłody mogły prowadzić do zwiększenia śmiertelności. Ale zimno jest "sprzymierzeńcem" smogu.

Bo jego główną przyczyną w Polsce – w aż 52 proc. – jest tzw. "niska emisja". Czyli spaliny z domowych kotłów i pieców, którymi Polacy grzeją się zimą, paląc nie tylko niskiej jakości węgiel, ale i śmieci. Większość z nich to urządzenia o złych parametrach emisyjnych, zwane potocznie "kopciuchami".

To może się powtórzyć

"Nie sądzę, by w 2018 roku powtórzył się taki skok śmiertelności spowodowanej smogiem, z jakim mieliśmy do czynienia w ubiegłym roku" – przewiduje Szypulski. Podkreśla, że epizod smogowy z 2017 roku był bardzo szczególny. "Był to splot silnego zanieczyszczenia powietrza z warunkami atmosferycznymi, który spowodował wielodniowe utrzymywanie się smogu. Były dni, podczas których poziom dobowego zanieczyszczenia powietrza w niektórych miastach sięgał tego, jakie znamy z industrialnych miast azjatyckich" – dodaje.

"By bronić interesów lobby węglowego minister energii Krzysztof Tchórzewski przez ponad rok sabotował prace rządu i projekty wprowadzenia ambitnej polityki antysmogowej, która byłaby adekwatną odpowiedzią na skalę kryzysu ekologicznego, z jakim się borykamy. Takiej, która doprowadziłaby w stosunkowo krótkim czasie do znaczącej poprawy jakości polskiego powietrza"– mówi Szypulski. "W efekcie jego działań zamiast iść szybko w stronę poprawy jakości powietrza, będziemy poruszać się w dobrym kierunku, ale w tempie ślimaka".

Jak na razie rząd PiS podjął trzy działania, celem których jest rozwiązanie problemu smogu w Polsce. To wycofanie "kopciuchów", wprowadzenie nowych norm paliw stałych oraz program "Czyste Powietrze".

"Kopciuchy" jeszcze pokopcą

Od 1 lipca 2018 firmy nie mogą już sprzedawać pieców bezklasowych, czyli wspomnianych "kopciuchów". W obrocie mogą być tylko kotły ręczne emitujące nie więcej niż 60 mg pyłów na metr sześcienny oraz kotły automatyczne emitujące maksymalnie 40 miligramów pyłów na metr sześcienny.

Ich stopniową wymianę w ciągu kilku lat przewidują samorządowe uchwały antysmogowe. Obecnie takie uchwały obowiązują w siedmiu województwach: małopolskim, wielkopolskim, mazowieckim, łódzkim, śląskim, podkarpackim i dolnośląskim.

"Dobra wiadomość, z której trudno się cieszyć"

Antysmogowi aktywiści z rozczarowaniem przyjęli nowe normy jakości węgla określone w rozporządzeniu ministra energii Krzysztofa Tchórzewskiego, które podpisał na początku października. Wciąż można sprzedawać nieczysty, zasiarczony węgiel – limit zawartości siarki obniżono z 1,8 proc. do... 1,7 proc.

Co prawda, ze sprzedaży wyeliminowano węgiel najgorszej jakości – muły węglowe i flotokoncentraty. Ale wciąż dostępny jest miał węglowy, choć tylko do użytku w gospodarstwach domowych i instalacjach o mocy cieplnej poniżej 1 MW. Ma zostać ostatecznie wyeliminowany ze sprzedaży dopiero od połowy 2020 roku.

"Musimy sobie odpowiedzieć na pytanie czyj interes jest nam, jako społeczeństwu, bliższy: sektora węglowego czy całego społeczeństwa, które cierpi z powodu spalania marnego węgla. Mamy prawo wymagać od ministra energii uwzględniania nie tylko sytuacji finansowej spółek węglowych, ale przede wszystkim interesu wszystkich mieszkańców Polski" - powiedział.

"Czyste Powietrze" nie dla wszystkich?

Rządowy program jest przeznaczony dla właścicieli i współwłaścicieli domów jednorodzinnych. Dotację można dostać m.in. na docieplenie budynku, wymianę okien, uszczelnianie drzwi oraz wymianę pieców i całych instalacji grzewczych na bardziej energooszczędne, a dzięki temu – bardziej ekologiczne. Długofalowym celem programu jest przeciwdziałanie ubóstwu energetycznemu, a przez to ograniczenie "niskiej emisji".

Portal ekonomiczny Money.pl podaje przykład rodziny, która utrzymuje się z emerytury rolniczej – 1900 złotych miesięcznie, 950 zł na osobę. W tej sytuacji małżonkowie mogą się ubiegać o 70 proc. kosztów kwalifikowanych inwestycji. Ale dla nich to i tak za dużo.

Program zakłada wprawdzie nie tylko dotowanie, ale również udzielanie niskooprocentowanych pożyczek, ale nie wiadomo, czy w tym i podobnych przypadkach będą rozwiązaniem problemu.

Polska – kraina wiecznego smogu

Tymczasem polskiego powietrza jest tragiczna. Pokazał to raport Europejskiej Agencji Środowiska (EEA) "Jakość powietrza w Europie – 2018". Wynika z niego, że polskie miasta są najbardziej zasnute smogiem w całej Europie.

Przykładowo, 19 z 20 najbardziej zanieczyszczonych benzo(a)pirenem miast znajduje się w Polsce. Według norm Światowej Organizacji Zdrowia, średnioroczne stężenie tej substancji nie powinno przekraczać 1 nanograma na metr sześcienny. Tymczasem w Nowej Rudzie, niechlubnym liderze rankingu, średnioroczne stężenie tej rakotwórczej substancji to prawie 18 nanogramów na metr sześcienny. Na liście są też m.in. Tomaszów Mazowiecki (15 nanogramów) i Rybnik (13 nanogramów).

Niewiele lepiej jest w przypadku stężenia pyłów zawieszonych PM2,5. Sześć z dziesięciu miast UE z najwyższym stężeniem leży w Polsce. Na czele historyczna stolica smogu –Kraków.