76 tys. hektarów o wartości nawet 3,5 mld zł. Kościół wciąż uwłaszcza się na państwowych gruntach rolnych
Raport Stowarzyszenia SOISH pokazuje gigantyczną skalę procederu, z którego opinia publiczna nie zdaje sobie sprawy. Od 1992 roku do dziś Kościół dostaje na tzw. Ziemiach Odzyskanych za darmo, na zawsze grunty rolne. Łącznie ponad 76 tys. ha, czyli prawie tyle, ile zwróciła niesławna Komisja Majątkowa. Grunty warte są kilka miliardów
Raport Stowarzyszenia SOISH, którego misją jest "monitoring relacji państwa z kościołami", dowodzi, że od 1 stycznia 1992 do 30 czerwca 2019 Kościół katolicki na tzw. Ziemiach Zachodnich nieodpłatnie otrzymał od państwa - reprezentowanego przez wojewodów - 76 244 ha ziemi rolnej. To niemal tyle samo, ile zwróciła niesławna Komisja Majątkowa dla Kościoła katolickiego (1989-2011). Otrzymaną na własność ziemią jednostki Kościoła mogą swobodnie operować, niektóre z nich ziemię sprzedają i występują o kolejne działki. Zwłaszcza, że kościołów i związków wyznaniowych nie obowiązują ograniczenia w obrocie ziemi opisane w ustawie z 2016 roku.
Na jakiej podstawie
W odróżnieniu od zwrotów dokonywanych przez komisję majątkową Kościół dostaje majątek, który nigdy do niego należał.
Dzieje się tak na podstawie art. 70 a ustawy o stosunku Państwa do Kościoła katolickiego, który stanowi, że jednostki Kościoła (parafie, diecezje, seminaria, gospodarstwa rolne domów zakonnych) mogą nieodpłatnie otrzymywać od Skarbu Państwa grunty rolne. Przepis obowiązuje na tzw. Ziemiach Zachodnich i Północnych, które weszły w skład Polski po II wojnie światowej.
Obecnie to tereny województw: opolskiego, dolnośląskiego, lubuskiego, zachodniopomorskiego, pomorskiego, warmińsko-mazurskiego oraz niewielkie obszary w województwach: śląskim, mazowieckim, kujawsko-pomorskim, wielkopolskim i podlaskim.
Przepis wszedł w życie w 1991 roku. Kościół katolicki uzyskał prawo do nabywania ziem nieodpłatnie bezterminowo. I korzysta z niego do dziś.
Doniesienia prasowe na temat pojedynczych przypadków parafii, które z takiej możliwości uczyniły źródło zysku, pojawiały się już wcześniej. Stowarzyszenie SOISH uzyskało jednak po raz pierwszy informację o pełnej skali zjawiska w latach 1992-2019. W sierpniu opublikowano raport na ten temat.
Ile warte są te hektary?
Decyzję o przyznaniu nieruchomości w trybie art. 70a wydaje wojewoda po uzgodnieniu z Krajowym Ośrodkiem Wsparcia Rolnictwa. Stowarzyszenie SOISH wystąpiło do Krajowego Ośrodka o udostępnienie informacji publicznej.
Zgodnie z pismem z 14 sierpnia 2019 roku, od 1 stycznia 1992 do 30 czerwca 2019 roku Krajowy Ośrodek w trybie art. 70a przekazał 76 244 ha ziemi rolnej na rzecz Kościoła rzymskokatolickiego.
SOISH przyjęło średnią cenę za hektar według GUS (ok. 46 tys. zł). Z wyliczenia wyszło, że
nieruchomości te warte są w 2019 roku 3 487 629 292 zł. Nawet zakładając, że przekazane ziemie są najniższej klasy ich wartość jest ogromna - 1 740 879 252 zł.
Ilość przekazanej w tym trybie ziemi zrównała się z powierzchnią nieruchomości zwróconych przez Komisję Majątkową ok. 80 tys. ha.
Co więcej, parafie katolickie w świetle art. 70a mogą wielokrotnie składać wnioski o przyznanie ziemi, ponieważ wojewoda podejmuje decyzję patrząc na to, jaki areał wnioskodawca posiada w danym momencie. Oznacza to, że parafie i diecezje mogą zdobytą ziemię sprzedać, a jeśli zejdą poniżej 15 ha (w przypadku parafii) lub 50 ha (diecezja) mogą ponownie wystąpić z wnioskiem.
W 2010 Cezary Łazarewicz opisywał takie praktyki na łamach "Polityki":
"Na przykład na Dolnym Śląsku niektóre parafie dorabiały sobie na obrocie ziemią, wielokrotnie występując o przyznanie im ustawowych 15 ha. Gdy je otrzymywały, sprzedawały i ponownie upominały się o swoje.
Na inny koncept wpadła kuria diecezjalna w Elblągu, która z seminarium, Caritasem i 50 parafiami utworzyła konsorcjum do wspólnego przejęcia 645-hektarowego PGR Fiszewo. Ten swoisty holding stał się właścicielem całego PGR wraz z budynkami, za które dopłacił około 1 mln zł.
To samo konsorcjum otrzymało 213-hektarowy PGR Rejsyty".
"Kościół się wtedy mocno rozpychał"
"To rozwiązanie w oczywisty sposób narusza równouprawnienie kościołów i związków wyznaniowych" - wyjaśnia OKO.press dr hab. Paweł Borecki z Zakładu Prawa Wyznaniowego Uniwersytetu Warszawskiego. "Przepis uchwalano w momencie, w którym Kościół wyjątkowo mocno się rozpychał. Kierowano się wtedy stereotypem, że Kościół katolicki jest rozsadnikiem polskości na ziemiach zachodnich i północnych. Nabywanie przez Kościół ziemi miało leżeć w naszym interesie narodowym".
Oficjalnie jednak argumentowano zasadność przekazywania gruntów, które do Kościoła nigdy nie należały tym, że to rekompensata za ziemie utracone za wschodnią granicą Polski.
Równouprawnienie kościołów według TK
Artykuł 70a przez sześć lat dotyczył tylko Kościoła katolickiego i wtedy doszło do największego transferu ziemi.
Po uchwaleniu w 1997 roku Konstytucji, której art. 25 stanowi o u równouprawnieniu Kościołów i związków wyznaniowych wprowadzono podobne do art. 70 a przepisy także dla innych wspólnot religijnych. Jednak tak zwane kościoły mniejszościowe miały na zgłoszenie wniosków czas do 31 grudnia 1998 roku, w najlepszym wypadku do marca 1999 roku. Część z nich, na przykład Kościół Starokatolicki Mariawitów w RP i Kościół Katolicki Mariawitów w RP w ogóle nie dostały takiej możliwości.
W 2009 roku kilka przepisów ustawy grupa posłów SLD skierowała do Trybunału Konstytucyjnego. Podważali konstytucyjność przede wszystkim Komisji Majątkowej, po ujawnieniu w mediach wielu nieprawidłowości w jej działaniu.
Ale wniosek dotyczył też art. 70a. Posłowie podkreślali, że Kościołowi katolickiemu przyznano prawo bezterminowo oraz z większymi limitami niż innym uregulowanym prawnie związkom wyznaniowym. TK orzekł jednak w 2011 roku, że przepisy te są zgodne z Konstytucją.
W ocenie Trybunału (wyr. TK z 8.6.2011 r., K 3/09) zasada równouprawnienia kościołów i związków wyznaniowych nie zakłada identycznego traktowania. Te związki, które mają wspólne ważne cechy powinny być traktowane równo, a te, które ich nie posiadają, mogą być traktowane odmiennie. Jakie to cechy? TK wymienia:
- uwarunkowania historyczne,
- różnice w liczebności wyznawców,
- strukturę i działalność poszczególnych podmiotów konfesyjnych, a także
- odmienną sytuację faktyczną poszczególnych kościołów i związków wyznaniowych.
Autorzy raportu SOISH podważają argumentację TK, wskazując, że różnicowanie związków i kościołów należy oprzeć na trzech istotnych przesłankach:
- racjonalnym uzasadnieniu;
- proporcjonalności - waga interesu powodującego naruszenie musi być proporcjonalna do wagi naruszonych interesów;
- musi wystąpić uzasadnienie konstytucyjne dla naruszenia zasady równouprawnienia związków wyznaniowych.
O ile autorzy raportu SOISH zaznaczają, że większa liczba wiernych Kościoła katolickiego nie budzi wątpliwości, to już wpływ kościołów na losy państwa jest już sprawą dyskusyjną. "Bo jak zważyć dzieło Konfederacji Warszawskiej czy Konstytucji 3 Maja z przepisami ograniczającymi wolność religijną z XVII w., czy Unią lubelską albo postawą patriotyczną prezentowaną przez bpa Juliusza Burschego? TK nie wyznaczył granicy chronologicznej, czyli można przyjąć, że ten wpływ należałoby badać nie tylko w odniesieniu do XX w." - argumentuje stowarzyszenie.
Innym argumentem TK za wyjątkowością Kościoła katolickiego to fakt zawarcia konkordatu, czyli umowy międzynarodowej. A jest to możliwe dzięki temu, że Stolica Apostolska jest osobnym państwem. Inne związki wyznaniowe i kościoły stawia to od razu na przegranej pozycji.
Co więcej, zdaniem SOISH, TK powinien rozpatrywać cechy wyjątkowe na poziomie parafii, które są uprawnione go pozyskiwania gruntów, a nie na poziomie całej, ogólnopolskiej wspólnoty wyznaniowej.
Pominięte skutki ekonomiczne
W ocenie prawników pozbawienie analogicznych przywilejów innych wyznań i wspólnot jest dyskryminujące.
"Trybunał Konstytucyjny przyczynił się tym samym do wzrostu potęgi ekonomicznej Kościoła rzymskokatolickiego, nie rozważając jednocześnie na straty z tego tytułu dla Skarbu Państwa"
- czytamy w raporcie. Na tym zarzuty się nie kończą.
TK miał możliwość zwrócenia się do Rady Ministrów o podanie kosztów ekonomicznych wynikających z orzeczenia. Nie skorzystał z tego.
Autorami raportu stowarzyszenia SOISH są Tomasz Resler, Agnieszka Filak. Dokument można ściągnąć ze strony stowarzyszenia.
Absolwentka Prawa i Filozofii Uniwersytetu Warszawskiego. Publikowała m.in. w Dwutygodniku, Res Publice Nowej i Magazynie Kulturalnym. Pisze o praworządności, polityce i mediach.
Absolwentka Prawa i Filozofii Uniwersytetu Warszawskiego. Publikowała m.in. w Dwutygodniku, Res Publice Nowej i Magazynie Kulturalnym. Pisze o praworządności, polityce i mediach.
Komentarze