Afera KNF. Wniosek NBP o usunięcie artykułów Wyborczej i Newsweeka sprzeczny z europejskim standardem

W piątek 30 listopada do Sądu Okręgowego w Warszawie wpłynęły wnioski Narodowego Banku Polskiego dotyczące publikacji o aferze korupcyjnej w KNF.

NBP chce uzyskać od sądu zabezpieczenie powództwa o dobra osobiste NBP i jego pracowników, polegające na tymczasowym - do czasu wydania przez sąd wyroku - usunięciu ze stron internetowych i z wydań papierowych artykułów poruszających temat afery KNF. Wnioski dotyczą siedmiu tekstów opublikowanych w "Gazecie Wyborczej" i dwóch w "Newsweeku". NBP domaga się usunięcia artykułów, które naruszają dobra osobiste NBP, sugerując, że jego organy, w tym prezes Adam Glapiński, uczestniczyli w aferze KNF.

"Gazeta Wyborcza" była pierwszym medium, które poinformowało o aferze KNF w tekście Wojciecha Czuchnowskiego i Agnieszki Kublik. Wniosek NBP dotyczy też sześciu innych publikacji "Wyborczej" autorstwa Jarosława Kurskiego, Rafała Wójcika, Dominiki Wielowieyskiej. Autorzy Newsweeka dotknięci żądaniem NBP to Cezary Michalski i Radosław Omachel.

Problemów z władzami PiS "Gazeta Wyborcza" ma więcej. Jej dziennikarzom sprawy sądowe regularnie wytyczają politycy, organy administracji, spółki skarbu państwa. Po wnioskach NBP, redakcja przypomniała o 19 najważniejszych sprawach, określając je jako szykany prawne. Są "próbą cenzurowania wolnej prasy i zamachem na wolność słowa", mają zastraszać dziennikarzy i zniechęcać wydawcę do krytycznych wobec władz publikacji. Tworzyć tzw. efekt mrożący".

Dziennikarze "Gazety Wyborczej" piszą, że takie postępowanie jest sprzeczne z Konstytucją RP oraz przyjętymi przez Polskę standardami prawa międzynarodowego.

Poniżej analiza prawna działań NBP. Ale najpierw list OKO.press do kolegów i koleżanek dziennikarzy.

Mrożenie jako wyróżnienie

Do kolegów i koleżanek dziennikarzy "Wyborczej" i "Newsweeka",

Wszystko jasne, prawda? Działanie prezesa NBP jest próbą nękania i zastraszania, ma wywołać efekt mrożący w waszych redakcjach a także w całym środowisku. Chodzi o to, byśmy my wszyscy - dziennikarze, którzy nie pracują w służbie "dobrej zmiany" - poczuli, że poruszamy się po polu minowym interesów władzy i na tzw. wszelki wypadek łagodzili nasze analizy, odstępowali od śledztw, unikali komentarzy.

Lista 19 spraw sądowych, jakie dotknęły dziennikarzy "Wyborczej" - zestawionych w wydaniu z 4 grudnia 2018 - to świadectwo intensywnej akcji w obronie urażonych ambicji i interesów władzy. Są także "rozpoznaniem bojem" bardziej systematycznego ograniczenia wolności mediów, sprawdzaniem reakcji na planowane ustawy o "dekoncentracji mediów" i ich "repolonizacji".

To jest ta ciemna strona, ale jest i jasna. Reakcje ludzi władzy dowodzą przecież ich słabości i obaw, stąd niezdecydowanie i wycofywanie się, jak wtedy, gdy ofuknęła rząd ambasador USA. Po stronie prawdy staje znacząca część opinii publicznej nie tylko w Polsce, a także instytucje niezależne, jak u nas Rzecznik Praw Obywatelskich, sędziowie, którzy zachowali niezawisłość, sieć organizacji społecznych, nie mówiąc o Unii Europejskiej, która coraz energiczniej troszczy się o los kraju członkowskiego.

Co więcej, są te szykany - trochę gorzkim, fakt - dowodem na wartość waszej pracy. Mrożenie staje się wyróżnieniem, mimowolnym hołdem jaki niedemokratyczna władza składa rzetelnym dziennikarzom. Dołączamy do tych wyrazów uznania.

W imieniu redakcji OKO.press

Piotr Pacewicz

Wniosek NBP a standardy wolności słowa. Opinia Dominiki Bychawskiej-Sinarskiej

Jak forma zabezpieczenia powództwa o ochronę dóbr osobistych, o którą wnioskuje NBP, ma się do standardów określonych przez Trybunał Konstytucyjny i Europejski Trybunał Praw Człowieka?

Na to pytanie - dla Archiwum Osiatyńskiego i OKO.press - odpowiada Dominika Bychawska Siniarska, członkini Zarządu i kierowniczka Obserwatorium Wolności Mediów Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka,

Ekspertka mówi, że wniosek złożony przez NBP jest zbyt lakoniczny i nie wiadomo, jakie dobro ma chronić. Polskie prawo przewiduje możliwość cenzury, między innymi, gdy chodzi o zabezpieczenie powództwa o ochronę dóbr osobistych. Ale ta możliwość jest ograniczona, gdy w grę wchodzi ważny interes publiczny - a takim jest bez wątpienia informowanie o aferze KNF. Bychawska-Siniarska wypowiada się też krytycznie o formie zabezpieczenia, o jaką wnioskuje NBP. Żądanie tymczasowego - do czasu wydania wyroku - usunięcia artykułu z internetu jest sprzeczne ze standardem Europejskiego Trybunału Praw Człowieka.

Cenzura? Tak, ale tylko w wyjątkowych przypadkach

W polskim prawie funkcjonuje cenzura prewencyjna - kodeks postępowania cywilnego w art. 755 § 2 przewiduje możliwość zabezpieczenia powództwa w sprawach o ochronę dóbr osobistych, które polega na wstrzymaniu publikacji artykułu. Ale kodeks zawiera też kluczowe wyłączenie: "gdy nie sprzeciwia się temu ważny interes publiczny”.

Europejski Trybunał Praw Człowieka wielokrotnie akcentował zagrożenia wynikające z istnienia tak zwanych uprzednich ograniczeń, a więc m.in. zezwoleń lub innych wymogów formalnych warunkujących rozpowszechnianie wypowiedzi.

Ekspertka Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka podkreśla, że w sprawach The Sunday Times przeciwko Wielkiej Brytanii, czy Observer i Guardian przeciwko Wielkiej Brytanii Europejski Trybunał Praw Człowieka wskazywał, że takie ograniczenia:

• powinny być bardzo szczegółowo motywowane,
• powinny mieć zakreślone ramy czasowe,
• oraz służyć ochronie jakiegoś dobra.

Podobnego zdania był też polski Trybunał Konstytucyjny, który w wyroku z 9 listopada 2010 roku wskazał, że zabezpieczenie powództwa o dobra osobiste powinno następować wyjątkowo i być uzasadnione dobrem osób trzecich.

Jakie wady ma wniosek o zabezpieczenie dóbr osobistych złożony przez NBP?

Dominika Bychawska-Siniarska wskazuje na lakoniczność wniosku o zabezpieczenie dóbr osobistych. We wniosku nie wskazano, jakie konkretnie dobro zabezpieczenie ma chronić oraz jaki jest jego cel. Trudno sobie wyobrazić, co mogłoby uzasadniać zakaz informowania akurat o aferze KNF, skoro:

1. Artykuły były poczynione w interesie publicznym i dotyczyły ważnej kwestii dla obywateli, jaką jest korupcja.
2. Artykuły o aferze KNF zostały rozpowszechnione w wielu mediach, nie tylko w "Gazecie Wyborczej" i "Newsweeku" i były przedmiotem ożywionej debaty publicznej.
3. Sprawa dotyczy instytucji państwowych i ich głównych przedstawicieli, którzy powinni wykazywać się "grubszą skórą". W doktrynie prawa i orzecznictwie międzynarodowym coraz częściej podnosi się kwestię, że instytucje państwowe nie powinny móc występować o ochronę dóbr osobistych, to może bowiem wywoływać efekt mrożący u dziennikarzy, którzy o nich piszą. Transparentność instytucji państwowych jest elementem demokracji.
4. Dlatego sprawie takiej jak ta, potrzebne jest szczególne uzasadnienie wniosków o zabezpieczenie powództwa o dobra osobiste, którego tu zabrakło.

Po drugie, zaskakuje wnioskowanie o usunięcie artykułów z archiwów. Jest to niezgodne ze standardem międzynarodowym, wypracowanym przez Europejski Trybunał Praw Człowieka. W 2013 roku Trybunał, orzekając w sprawie Smolczewski i Węgrzynowski przeciwko Polsce wskazał, że usuwanie artykułów z internetu, z archiwów, godzi w swobodę wypowiedzi.

Jaka jest alternatywa dla usuwania artykułów?

A po zakończeniu postępowania, powinno się w artykułach umieścić adnotację o wyniki postępowania o ochronę dóbr osobistych.

Jest to podejście uzasadnione również ze względów technicznych, ponieważ usunięcie artykułu z archiwum, nie powoduje jego zniknięcia z sieci. Jest on bowiem zapisywany i rozpowszechniany na innych stronach. Zdjęcie tekstu z internetowego archiwum, nie powoduje jego usunięcia z sieci - podsumowuje prawniczka.

Jakie będą skutki wniosku NBP?

Bychawska Siniarska: " Informacja o aferze będzie przez lata »blokowana«. Jeśli zabezpieczenie dóbr osobistych zostanie kiedyś zniesione, to »uwolniona« wówczas informacja nie będzie już miała takiego znaczenia dla opinii publicznej, jak teraz. Postępowania o ochronę dóbr osobistych trwają zazwyczaj kilka lat".