Białystok w szoku. Podzielony jak cała Polska. Zarażany nienawiścią i walczący o prawo do miłości

Sobota, 14.30. Białystok, plac NZS. Uczestnicy marszu dopiero się zbierają na placu, przytłoczeni skandowanymi przez kiboli hasłami. „Wy-pier-da-lać, wy-pier-da-lać. Won, pedały!” Mimo to wychodzą z tłumu i ustawiają się na środku. Są zdeterminowani, by iść.

Na chodniku obok mnie starszy pan, porządnie ubrany, sympatyczny. Na widoku uczestników marszu zaczyna krzyczeć: „Won, pedały, geje!”. Próbuję go trochę zmitygować. Obrzuca mnie stekiem obelg. Jestem lesbą, pedałem, staruchą. Wspierają go kibole, którzy materializują się tuż obok nas. Zaczynają od kurew.

Starszy pan ochoczo podchwytuje: „Jesteś kurwą!” – rzuca mi w twarz. Śmieje się, szczęśliwy, podniecony sytuacją.

Strach i odwaga

Wszyscy, którzy szli w marszu, pamiętają ten początek. Tam było najtrudniej. Przede wszystkim tłumy kibiców nie pozwoliły części uczestników dotrzeć na plac. Przypadki pobić, o których najgłośniej w mediach, miały miejsce właśnie na drogach prowadzących na miejsce zbiórki.

Na samym placu była policja: 22 wozy policyjne, w tym jeden z armatką wodną, który będzie potem jechał na czele marszu, zaraz za kilkoma szeregami funkcjonariuszy z tarczami, hełmami i gazem pieprzowym. Jednak na sąsiednich ulicach policji nie było, a kibole pojawiali się wszędzie.

Zresztą, nawet na placu na początku policja reagowała z opóźnieniem. Z jednej strony oddzielała maszerujących od kiboli, z innych stała za daleko, by ich osłonić. Dlatego właśnie tam uczestnicy bali się najbardziej. Musieli wyjść z tłumu, ujawnić swoje poparcie dla „zboczeńców” i stanąć na środku otwartej przestrzeni.

Ze schodów uniwersyteckich znajdujących się tuż obok i z chodników leciały na uczestników marszu butelki z wodą, petardy. Jeszcze wtedy nie kamienie. Kamienie pojawiły się później.

„Tam się bałam. Ale jak ruszyliśmy, pojawiły się nasze platformy, nagłośnienie, marsz się uformował, wtedy przestałam się bać. Było fajnie” – takie opinie wśród uczestników marszu pojawiają się często.

Co prawda dalsza trasa też nie była łatwa, ale jednak łatwiejsza. Policja ustawiła skuteczne kordony, wśród maszerujących pojawiło się poczucie wspólnoty. Dało się więc wytrzymać nawet ataki kiboli.

Maryla: „Jajko we mnie nie trafiło, przeleciało obok”. Anna: „To było nawet zabawne: jajko odbiło się ode mnie i rozbiło się dopiero na ziemi”. Ktoś został opluty. Ktoś dostał butelką z wodą, na szczęście plastikową. Leciały też butelki szklane. Darek: „Rzucali w nas też pełnymi pampersami”.

Starsza kobieta krzyczy do maszerujących z chodnika:

- Hańba, hańba! Won do domu, zboczeńcy!

Spośród maszerujących wychodzi do niej młoda dziewczyna: - Ja jestem w domu! – odkrzykuje do niej. – Ja jestem z Białegostoku!

Na szczęście na trasie są też takie starsze panie, które pozdrawiają przechodzących.

Ewelina: „Bardzo chciałam pójść w marszu, ale nie dałam rady. Marsz obejrzałam z boku, w strachu i napięciu, bo było strasznie”.

Małgosia: „Nie przeszłam całej trasy. Nie wytrzymałam tych emocji, płakałam. Płakałam na mieście, płakałam i w domu czytając i patrząc na filmiki odważniejszych”.

Białostoczanka na Placu NZS: „To wygląda jak stan wojenny! Ja to pamiętam, Boże, co tu się dzieje! Taki wstyd, taki wstyd…”. Ma łzy w oczach.

Elżbieta: „Na jezdni było fajnie. Na chodnikach często groteskowo. Wszyscy spodziewali się incydentów z mięśniakami i one wystąpiły, ale »koszmar« jest zdecydowanie nieodpowiednim określeniem. Komentowaliśmy ze śmiechem akcję policji, kiedy sprawnie blokowali dużą grupę chuliganów obok Pałacu Branickich”.

Pod transmisją na fanpage'u jednego z lokalnych mediów komentuje Marzena: „Brawo, kibice! Wstyd, że prezydent zezwolił na ten marsz. Uczestnicy wiedzieli, z czym to się wiąże. Były ostrzeżenia. To dewianci są! Jeżeli robią to w domach, w swoich klubach to ok. Ja im do łóżek nie zaglądam. Ale niech nie wyłażą na ulicę i promują jako coś normalnego, bo normalne to nie jest”.

"Niech Pani zdejmie ten naszyjnik"

Kilkaset metrów z boku trasy spotykam grupkę licealistów. Szli na marsz. Są przerażeni. To białostoczanie. Pytam, czy w czymś im pomóc.

- Damy radę, ale niech pani zdejmie ten naszyjnik – dziewczyna pokazuje na moje korale. Są w kilku kolorach. Tęczowe? – Bo koleżance właśnie zerwali z szyi bardzo podobny. Niech pani uważa!

Przytulają się do siebie, żeby choć przez chwilę było lżej.

Obrona

Gdy marsz ruszył, policja działała już precyzyjniej. Kordon policjantów szedł na czele marszu i otaczał maszerujących. Kibole próbowali dostać się do uczestników wielokrotnie. Rzucali w nich z daleka, bo to był jedyny sposób, by ich zaatakować. Szykowali się też do ataków po zakończeniu marszu, w czasie rozchodzenia się zgromadzonych – pisali o tym nawet komentując relacje lokalnych mediów na Facebooku.

Kiedy zrozumieli, że nie dostaną się do uczestników parady, zaczęli atakować policjantów. To wtedy policja zaczęła używać gazu pieprzowego, by rozgonić blokady kiboli na ulicach.

Sobota, ul. Malmeda, skrzyżowanie z Al. Piłsudskiego. Z odległości ok. 60 metrów obserwuję marsz. Stoję blisko ulicy, obok samochodu, który czeka, aż ulica znowu będzie przejezdna. Nagle tuż przed mną pojawia się biegnący tłum kiboli, uciekają przed gazem. To się dzieje w ułamkach sekund. Nie mam gdzie się schować. Kobieta w samochodzie nie wie, co się dzieje, może to jakiś atak na nich? Panikuje, chce wysiadać, mąż w ostatniej chwili blokuje drzwi.

Chowam się za samochodem, z nadzieją, że akurat teraz auto nie ruszy. Kibole przebiegają obok. Są podnieceni. Jeden z nich, starszy, pyta nastolatka: „Nie lepiej było na jakiś koncert pojechać?”. Młody, który przeciera oczy podrażnione przez gaz, odpowiada: „Coś ty, tutaj jest ekstra!”

"Swoich bijecie?"

Po marszu część uczestniczących w nim osób miała pretensje do policjantów, że nie reagowali na rzucane przedmioty (także kamienie), że nie obstawiła sąsiednich ulic, że nie wszędzie kordon był szczelny. To prawda. Mimo udziału kilkuset funkcjonariuszy policji, Straży Miejskiej, helikoptera, ciężkiego sprzętu nie wszędzie udaje się zapewnić bezpieczeństwo.

Jednak większość uczestników nie ma wątpliwości: gdyby nie policja, marsz by nie ruszył z miejsca. Uczestnicy na pewno zostaliby pobici. A może nawet… Może…

Uzbrojony oddział policji przechodzi przez park. Idę za nimi, bo marsz nagle zmienił trasę, a policja na pewno mnie do niego doprowadzi. W wąskim przejściu kobieta w średnim wieku mijając policjanta dźga go palcem w pierś i mówi syczącym głosem: „Swoich bijecie, swoich!”.

Kilkanaście minut wcześniej o to samo miał pretensje jeden z kiboli: „Swoich gazujecie” – krzyczał do policjantów.

Odpowiedzialność

Po marszu marszałek województwa Artur Kosicki (PiS) napisał na Twitterze: „Panie Prezydencie Truskolaski. Zwykłym białostoczanom jest wstyd za to, do czego dopuścił Pan wczoraj. Zrobiliście wszystko, żeby marsz LGBT przeszedł przez centrum miasta. Wznieciliście emocje na niespotykaną skalę. Takiej promocji chcieliście? Jesteście dumni? Czy jest Wam trochę po ludzku wstyd? Zabrakło odwagi czy wyobraźni?”.

Przyjrzyjmy się faktom sprzed Marszu Równości. Co zrobił prezydent Truskolaski? Nie zabronił przejścia Marszu Równości. Decyzje o zakazie marszów, wydawane przez prezydentów innych miast, kończyły się uchylaniem ich przez sądy, dlatego Truskolaski niczego nie zakazywał. Ale i nie popierał. Zrobił tyle, ile nakazywało mu prawo.

Za to marszałek niewątpliwie podgrzewał emocje. Najpierw zdecydował się zorganizować Piknik Rodzinny na białostockim rynku, czyli w miejscu, gdzie miała kończyć się parada. Zmienił miejsce imprezy dopiero pod presją Urzędu Miejskiego, który nie wyraził zgody na organizację pikniku w miejscu „kolizyjnym”.

Przesunął imprezę tylko kilkaset metrów dalej, na dziedziniec Pałacu Branickich. Potem ogłosił, że organizuje przemarsz białostockich rodzin przez centrum miasta, znowu – trasą pokrywającą się częściowo z trasą parady.

Gdy miasto sprzeciwiło się temu, stwierdził, że ma do tego prawo i nie wycofał się ze swego pomysłu. Zrobił przemarsz, mijając się z marszem (którego organizatorzy dla opanowania sytuacji opóźnili rozpoczęcie o pół godziny) o kilkadziesiąt minut i prowadząc rodziny niekoniecznie na Piknik Rodzinny, raczej pod białostocką katedrę. Na jej schodach odbywało się bowiem publiczne odmawianie różańca.

Przed sobotą prezydent apelował, by białostoczanie nie przychodzili w sobotnie popołudnie do centrum miasta, jeśli nie muszą. Marszałek województwa przeciwnie, zapraszał jak najwięcej osób.

Władze miejskie uruchomiły sztab kryzysowy, informowały na Twitterze o sytuacji na Placu NZS przed rozpoczęciem marszu, współpracowały na bieżąco z policją. Prezydenta na paradzie nie było, zgodnie z jego zapowiedziami – Tadeusz Truskolaski nie objął też tego wydarzenia swoim patronatem.

Za to Piknik Rodzinny miał patronat arcybiskupa katolickiego Tadeusza Wojdy i biskupa prawosławnego Jakuba. Był oficjalną „alternatywą dla Marszu Równości”.

W sam środek sytuacji potencjalnie zagrażającej bezpieczeństwu ludzi (możliwość konfrontacji uczestników marszu i kiboli) wprowadzono rodziny z dziećmi – mimo sprzeciwu władz miejskich. Marszałek spierał się o to z prezydentem otwarcie, w mediach, na konferencjach prasowych. Kto więc wzniecał w Białymstoku emocje „na niespotykaną skalę”?

„(…) Instytucje publiczne, z marszałkiem Arturem Kosickim na czele, zamiast przeciwdziałać zagrożeniom, prowadziły działania konfrontacyjne, prowokacyjne i na dodatek niezgodne z prawem” – napisał prezydent Tadeusz Truskolaski na Twitterze.

Polityczna solidarność? Z daleka

Na marszu nie pojawili się znani krajowi politycy, nieliczni byli też politycy regionalni. W paradzie szła reprezentacja partii Razem i Zielonych, także regionalni politycy Wiosny. Na tym koniec.

Politycy zareagowali po marszu, większość dopiero w niedzielę. Grzegorz Schetyna, lider PO, zatwittował: „Solidarność z bitymi w #Białystok”. Sławomir Neumann (PO): „Przemoc, agresja, homofobia, nienawiść to 100% wina obecnej władzy”.

Jarosław Zieliński (PiS), wiceminister spraw wewnętrznych, pochodzący z Suwałk (woj. podlaskie): „Wczoraj w Białymstoku policja robiła wszystko, aby zapewnić bezpieczeństwo uczestnikom legalnych zgromadzeń i mieszkańcom miasta”.

Krzysztof Brejza, szef sztabu PO, odezwał się jako jeden z pierwszych już w sobotę. Zapowiedział, że wystąpi do Prokuratora Krajowego wnioskując o objęcie ściganiem z urzędu wszystkich przypadków przemocy, do jakich doszło podczas białostockiego marszu.

Podlaskie władze PO milczą. Do niedzieli wieczorem nie publikują żadnego stanowiska, a sytuację zauważył jedynie poseł Tomasz Cimoszewicz, który pisze na FB: „Każdy heteroseksualista, homoseksualista, transseksualista czy biseksualista jest CZŁOWIEKIEM. Ma takie same prawa gwarantowane w naszym państwie. Jestem zdruzgotany i poważnie zaniepokojony tym, co się teraz dzieje w moim ukochanym Białymstoku. Przekleństwa »wypier....ć« agresywnie wykrzykiwane pod adresem uczestników Marszu Równości, są nie tylko niedopuszczalne i obraźliwe, ale także są nawoływaniem do przemocy i aktów nienawiści”.

Prawosławni podzieleni

Cimoszewicz wyraził też oburzenie stanowiskiem białostockich radnych prawosławnych, opublikowanych przed marszem. Radni stwierdzili w nim, że nie utożsamiają się i nie popierają LGBT (na początku użyli określenia „ideologia LGBT”, potem usunęli słowo „ideologia”). Ale też zaapelowali o wzajemne poszanowanie i szacunek.

Stanowisko wywołało skrajne reakcje także wśród prawosławnych – temat LGBT oraz zachowanie nacjonalistów dzielą ich tak samo jak całą Polskę.

Marsz solidarności?

W niedzielę liderzy partii lewicowych: Razem, Wiosny i SLD zapowiedzieli, że zorganizują za tydzień w Białymstoku kolejny marsz – przeciwko przemocy.

"Jest to nasz obowiązek wobec milionów Polek i Polaków, którzy są wzburzeni, widząc te straszne sceny, do których doszło na ulicach tego pięknego miasta" – powiedział Adrian Zandberg podczas konferencji prasowej.

„To zły pomysł. Lepiej jeźdźcie na następny marsz. Bądźcie na każdym kolejnym. To tylko zaogni konflikt” – skomentowała Katarzyna Sztop-Rutkowska, socjolożka z Białegostoku, angażująca się w inicjatywy społeczne i polityczne. Szła w Marszu Równości.

Kościół katolicki: Nie przejdą!

Jednak chyba najistotniejszą rolę we wzbudzaniu silnych emocji wokół Marszu Równości odegrał Kościół katolicki. 7 lipca w odczytywanej podczas mszy odezwie abp. Tadeusz Wojda do zaapelował do białostoczan: „Na 20 lipca br. zaplanowany jest w Białymstoku marsz środowisk związanych z LGBT (lesbijek, gejów, biseksualistów i transwestytów). Jest to inicjatywa obca naszej podlaskiej ziemi i społeczności, która jest mocno zakorzeniona w Bogu, zatroskana o dobro własnego społeczeństwa, a zwłaszcza dzieci. (…) Wobec takiej postawy mówimy stanowcze »nie« i powtarzamy za kard. Stefanem Wyszyńskim „Non possumus” – nie możemy się na to zgodzić! Nie możemy pozwolić, aby wyśmiewano wartości dla nas najświętsze i bezkarnie obrażano nasze uczucia religijne. Nie bądźmy, wobec tego faktu obojętni!”.

Sobota, godz. 16.00. Marsz idzie jeszcze Aleją Piłsudskiego, ale ja docieram pod białostocką katedrę. Już z daleka widzę tłum i rozumiem, czemu nagle wokół maszerujących zrobiło się luźniej: kibole czekają na nich właśnie tam, pod katedrą.

Na schodach kościoła trwa publicznie odmawiany różaniec - „Zadośćuczynienie Bogu i Matce Najświętszej za grzech sodomii”.

Jest nagłośnienie, tłumy białostoczan na schodach (wielu przyszło tu razem z marszałkiem podczas przemarszu rodzin). U stóp katedry, na rynku, ramię w ramię z modlącymi się, kolejny tłum: to kibole. Ustawiają blokadę, stając za kilkunastometrowym transparentem z napisem: „Rodzina = chłopak + dziewczyna”. Jest ich tylu, że blokują całe przejście na rynek i sąsiednią ulicę.

To ten transparent zaprezentuje później na Twitterze radny wojewódzki z PiS Sebastian Łukaszewicz, bliski współpracownik marszałka Kosickiego, pisząc z dumą „Obroniliśmy Katedrę pw. Wniebowzięcia NMP w #Białystok. Wielkie podziękowania wszystkim białostoczanom przywiązanym do tradycyjnych wartości!” Jego tweet do niedzielnego wieczora polubiło prawie 2 tys. osób.

W poniedziałek rano wiceprezydent Białegostoku Rafał Rudnicki pisze na Twitterze: „Muszę publicznie zadać to pytanie: Czy radny wojewódzki PiS Sebastian Łukaszewicz i p.o. dyrektora gabinetu marszałka województwa Robert Jabłoński kierowali w sobotę zamieszkani pod białostocką Katedrą, w wyniku czego policja musiała użyć środków przymusu bezpośredniego?”

I publikuje zdjęcie, na których widać obu wymienionych mężczyzn podczas rozmów z osobami trzymającymi transparent.

Wchodzę na katedralne schody, by obserwować rozwój sytuacji. Obok mnie modlący się wypatrują „pedałów” (to słowo używane jest w tym gronie powszechnie, prawie jak neutralne określenie).

Za kordonami policji widać tylko kiboli, ale są tak szczelnie otoczeni przez funkcjonariuszy, że z daleko trudno odróżnić, kto stoi na ulicy. „Taki wstyd, taki wstyd dla naszego miasta” – komentuje stojący obok mnie mężczyzna. Jego żona kiwa głową. „Ale to są kibice, nie Marsz Równości” – wyjaśniam im. A, to zmienia sytuację, już nie wstyd, kibice to przecież dziś obrońcy miasta i wiary!

„Ale gdzie ci zboczeńcy?” – dopytuje się starsza pani, która na chwilę przerywa odmawianie litanii. Opiera się o dwie kule, z trudem porusza się po katedralnych schodach, ale intensywnie wypatruje zboczeńców na ulicy.

Wszyscy bardzo chcą zobaczyć tych gorszycieli i zbereźników, którzy – wiadomo – won z miasta! Kilka godzin później spotykam grupę mężczyzn wracających z różańca. „ Pedałom powinni zakazać wstępu do kościołów, dopiero by było normalnie” - peroruje jeden z nich.

Kapłani

Dorota Lange, białostocka wizażystka: „Jestem w szoku, jakie wartości przekazują starsi ludzie. Nienawiść, wyzwiska, jad, który się sączył dziś w moim mieście... Gdzie ja żyję ? Jutro pójdą do kościoła... Masakra. Ci, co mnie znają, wiedzą, że jestem katoliczką, która wierzy, ale wierzy w Boga takiego, który jest miłością i dobrocią, a nie tym, co dziś widziałam. Masakra...”.

Andrzej: „Ludzie poczuli, że mogą. Bo biskup im pozwolił. Nawet do tego nawoływał!”.

Do niedzieli wieczorem Archidiecezja Białostocka nie komentuje sytuacji w Białymstoku, choć na Twitterze opublikowała filmik, na którym widać, jak policjanci używają gazu niedaleko katedry, by marsz mógł przejść.

Poza tym – cisza, choć relację z Pikniku Rodzinnego zamieszczono. Za to w białostockiej parafii Św. Jadwigi Królowej wśród ogłoszeń parafialnych w niedzielę pojawia się taki akapit:

„Jako kapłani posługujący w naszej parafii, składamy wyraz uznania i podziękowania tym wszystkim, którzy w ostatnim czasie, w jakikolwiek sposób włączyli się w obronę wartości chrześcijańskich i ogólnoludzkich, chroniąc nasze miasto, zwłaszcza dzieci i młodzież przed planową demoralizacją i deprawacją. Niech wam Bóg wynagrodzi i błogosław wszelkie dalsze dobre poczynania”. Ogłoszenie za pośrednictwem social media obiega całą Polskę. Negatywne komentarze docierają do parafii, która zamieszcza na stronie wyjaśnienie, że ten fragment ogłoszeń nie jest akceptacją jakiejkolwiek agresji.

Ale dopiero popołudniowe oświadczenie rzecznika Episkopatu, ks. Pawła Rytel-Andrianika, zmienia nieco sytuację. Duchowny pisze w nim: „Przemoc i pogarda w żadnym przypadku nie mogą być usprawiedliwiane i akceptowane. Trzeba wyrazić jednoznaczną dezaprobatę wobec aktów agresji, takich jak te, które miały miejsce w Białymstoku”. (…) „Każda forma agresji jest wbrew nauce Jezusa Chrystusa. Szacunek należy się każdemu człowiekowi bez względu na jego poglądy”.

Mimo to z Facebooka nie znikają komentarze białostoczan: „Wstydzę się za mój Kościół”.

Nie ma jednego Białegostoku

Trzeba to tak nazwać: w sobotę w Białymstoku doszło do zamieszek na ulicach. Nie wywołali ich uczestnicy Marszu Równości. Oni szli, próbując śpiewać i bawić się mimo opluwania, obrzucania jajkami , butelkami czy brudnymi pampersami, skandowania „Wypierdalać, pedały!”.

W marszu, zorganizowanym przez białostoczan, przeszli białostoczanie i ich goście z kraju. Chociaż kibole zrobili wszystko, by nie ruszyli z miejsca, a arcybiskup wołał: „Non possumus!”. Przeszli.

Po drugiej stronie, tej agresywnej, też byli białostoczanie oraz przyjezdni z całej Polski.

W obniżaniu jej poziomu nie pomagają komentarze, które niestety często pojawiały się w czasie ostatniego weekendu: że Białystok to „europejska stolica nazioli, hołoty i bydła” (Jan Hartman), że białostoczanie mają pogromy wpisane w DNA, bo miasto leży blisko Jedwabnego (przeczytane na TT).

W uogólniających ocenach najłatwiej zapomnieć o tym, że białostoczanie byli po obu stronach. Ludzie, którzy zorganizowali Marsz Równości, ci, którzy w nim szli mimo strachu - to też białostoczanie.

Ci, którzy z różańcem w ręku wypatrywali zboczeńców, kazali im się wynosić z miasta albo rzucali w nich butelkami – także.

Nie ma jednego Białegostoku. Jest podzielone miasto. Tak samo jak podzielona jest Polska.

(Cytowane wypowiedzi to wypowiedzi białostoczan, zamieszczane w social media bądź wyrażane podczas bezpośrednich rozmów)