"Bury" wyjechał na górkę i dał znać, żeby nas wszystkich wystrzelali - opowieść pani Klaudii o zbrodni "żołnierzy wyklętych"

„Nasza babka raniutko wstała. Jeszcze nie było czasów elektryczności. I mówi: «Dzieci, coś do nas jedzie niedobrego, tyle wojska, tyle żołnierzy i trzymają - tak o - w górze karabiny»" - zaczyna swą opowieść 79 letnia pani Klaudia, która do dziś mieszka w Zaleszanach, 25 km od Hajnówki w woj. podlaskim. 29 stycznia 1946 roku, kiedy do wsi przybył oddział antykomunistycznego podziemia pod dowództwem kapitana Romualda Rajsa ps. "Bury", miała siedem lat.

Oddział "Burego" zamordował 16 osób z jej wsi. W sumie w trzydniowym rajdzie żołnierzy Narodowych Sił Wojskowych życie straciło 69 osób.

Opowieść spisujemy z filmu nakręconego przez czytelnika OKO.press, który był z panią Klaudią na cmentarzu w Zaleszanach (na zdjęciu). Relacja jest wiernym zapisem wydarzeń sprzed 72 lat, są całkowicie zgodne z ustaleniami śledztwa prowadzonego przez IPN, których fragmenty także publikujemy.

"Synku, uciekaj, żeby ciebie nie wzięli"

Pani Klaudia „Nasza babka raniutko wstała. Jeszcze nie było czasów elektryczności. I mówi: «Dzieci, coś do nas jedzie niedobrego, tyle wojska, tyle żołnierzy i trzymają - tak o - w górze karabiny». Ja tylko patrzę się przez okno, prawda. Ze trzydzieści fur [red. - wozów] zobaczyłam. Fura, za furą, jadą i jadą. Moja babka mówi do mojego taty Aleksandra - już wtedy wdowca z naszą czwórką: «Synku, uciekaj, żeby i ciebie nie wzięli». «Gdzie ja mam iść?» - pyta babci. A ona mówi: «Na Toporki». I tak poszedł, ale wrócił zaraz i mówi: «Tam już patrol dookoła. Mamo, gdzie ja mam się schować?». «Do chlewa» - mówi babcia - «Będziemy krową jeść dawać, to i ciebie będziemy doglądać». I tak tata zrobił. Żołnierze wchodzą do nas do chaty: «Dajcie nam śniadanie». Babcia: «Zaraz dam Wam przyjaciele. Zaraz wam przyniosę». Poszli na pokój, babcia ich ugościła i zagrzała. Przynieśli podarte ubrania do zaszycia. Rozmawiają z ciocią - krawcową - aż do obiadu. Ona dla nich reperuje, a oni rozmawiają".

IPN: "W dniu 29 stycznia 1946 r. w godzinach rannych oddział PAS NZW przybył do wsi Zaleszany. Członkowie oddziału zostali zakwaterowani u poszczególnych gospodarzy".

"Potem nas na zebranie do jednej chaty zwołali"

Pani Klaudia: "Ze sobą Ci żołnierze ciągają 16 letniego chłopaka - syna sołtysa. Piotrek się nazywał. Nigdzie go nie odpuszczali. My, dzieci się bawimy wśród tych żołnierzy. Wujka - drugiego brata taty - wzięli za furmana. A babka mówi do nich: «On głuchy». Żołnierz krzyknął. Wuj nie słyszy. Drugi raz krzyknął. Nic. No to go puścili, ale wóz i konie ojca zabrali.

Potem nas na zebranie do jednej chaty zwołali. Tam, gdzie krzyże stoją w Zaleszanach".

Pani Klaudia: "Żołnierze okrążyli dom, w którym my wszyscy byli zebrani. Jeden koło drugiego stał z karabinem, a drzwi do nas były zapieczętowane. Potem przychodzi żołnierz i pyta: «Gdzie sołtys?». Nie ma. No to mówią: «Piotr, syn sołtysa proszę wyjść». A ten dzieciak szesnastoletni biedny - Boże kochany - jak on płakał. Żołnierza całował po dłoniach. Krzyczał: «Nie pójdę!». Wyszedł on i jego zaraz przy tych krzyżach na drodze zastrzelili. I jeszcze z nim jednego człowieka z sąsiedniej wsi zabili. Z Suchowolców przyszedł i dowód miał nie taki jak trzeba. Bo innych to normalnie do wsi wpuszczali. Ale wypuszczać nikogo.

No i tak: «Piotra zabili. Oj, Boże». Ta matka to z płaczu omdlała. Wszedł żołnierz i jak ja to pamiętam - 7 lat miałam - chyba Bóg mi dał taką pamięć. Wszedł - i tak o z bronią do góry - i zaraz podpalili. Już zaraz sufit się palił, a wszyscy padli na ziemię. I cała wieś się paliła. Niektórzy mówili, że to słonko zachodzi. Ale nie, już wieś się paliła. A jedna kobieta tak o mówi: «nas wszystkich nie wystrzelają. Kogo zastrzelą, tego zastrzelą. Uciekajmy, wybijajmy drzwi». A mój brat, jak zaczęli wybijać te drzwi belkami, to pobiegł na podwórko. Biedny dzieciak. Ile on miał? 11 lat chyba. Pobiegł i za chlewem się schował i woła nas wszystkich. I my uciekaliśmy - siostra mnie ciągnęła. A tu już chlew - za którym się schował - się palił, już stodoła się paliła".

IPN: "Około godziny 14.00 – 15.00 mieszkańcy wsi zostali powiadomieni przez wyznaczonych członków oddziału o konieczności przybycia „na zebranie” do domu Dymitra Sacharczuka. Po zgromadzeniu w tym domu mieszkańców wywołano na zewnątrz Piotra Demianiuka - 16 letniego syna sołtysa Łukasza Demianiuka oraz mieszkańca sąsiedniej wsi Suchowolce - Aleksandra Zielinko. Na podwórku obaj zostali zastrzeleni. Do domu, gdzie zgromadzono mieszkańców wszedł „oficer – dowódca”, którym najpewniej był R. Rajs „Bury”. Po oddaniu strzału z pistoletu do góry, co uciszyło zebranych, oznajmił im, że przestaną istnieć, a wieś zostanie spalona. Po opuszczeniu pomieszczenia przez dowódcę drzwi zostały zamknięte. Następnie podpalono słomianą strzechę. Płonący budynek obstawiła część uzbrojonych członków oddziału. Mieszkańcy podjęli próbę ucieczki z domu przez drzwi i okna znajdujące się z jego drugiej strony „od podwórza”".

"I to dziecko zastrzelili. Co ono było winne?"

Pani Klaudia: "My poszli do Ziuty do Saków - jak nam babka kazała - i ta kobieta dobra taka nas przyjęła".

"A babka mówiła wcześniej: «Ja pójdę do domu, bo nasz dom jeszcze stoi. Może co wyciągnę. I ojciec tam zamknięty w chlewie siedzi». Dziadek wypuścił tato, mimo że żołnierz tam stał. Widział? Nie widział? Nie wiadomo. I dziadek z tatą pobiegli do domu. Po obraz święty i maszynki. A tam obok strzechy nieśli i nasz dom od tego zaczął się palić. Wszystko popaliło się.

A my w Sakach. Siostra moja dostała szoku. I mówi: «Tato się pali. Ja tatę idę ratować». A ja za nią. Ona krzyczy: «Mamy nie ma, taty nie będzie. My jesteśmy sieroty». I płacze. I ja z nią płaczę. Idziemy drogą, a tu tato z dziadkiem idą. I mówią: «Dzieci drogie, żyjecie». Tato z nami poszedł do tej Ziuty, a tam kobietę rodzącą przywieźli. Nie poszła do tej chaty na zebranie, tylko nakryła się siennikiem i schowała jeszcze trójkę dzieci. Ale podpaliła się. Olejem ją smarowali [na poparzenia - red.], dziecko wypadło - chłopczyk. W sumie ich było pięcioro. I opowiadali.

Ale wśród tych żołnierzy byli ludzie zboże [z Bogiem w sercu - red.]. Bo jak my wybiegli z tej chaty, to oni dawali znak do góry i dołu, żeby w nas nie strzelali. Bo Bury to wyjechał na górkę do lasu i dał znać, żeby nas wszystkich wystrzelali. A oni nie”.

IPN: "Pilnujący wyjścia z chaty żołnierze nie strzelali bezpośrednio do uciekających, oddając strzały ponad nimi. W tym czasie inni członkowie oddziału przystąpili do podpalania pozostałych zabudowań we wsi. Nie wszyscy mieszkańcy udali się na zebranie. Do osób, które pozostały i dopiero wskutek rozprzestrzenienia się ognia, usiłowały uciekać z domów, strzelano. Osoby, które zginęły w Zaleszach byli to wyłącznie ci, którzy nie poszli na zebranie. Gdy został podpalony dom Niczyporuków, to zginęła cała ich rodzina; Jan, jego żona Natalia i dwoje ich dzieci. Według świadka Aleksandra D. „Rodzina ta nie poszła na zebranie, bo nie mieli w czym, byli biedni, nie mieli nawet butów. Z rodziny Nikity Niczyporuka zginęła; jego żona Maria i troje dzieci; Piotr, Michał, Aleksy. Wymieniona Maria Niczyporuk zmarła w następstwie postrzału lub poparzeń w szpitalu. Córka Marii Niczyprouk zeznała, że „matka nie poszła na zebranie, bo nie chciała zostawić samych dzieci, a ponadto obawiała się, że na zebraniu, będą wywozić na roboty”. Spaleniu uległa córka Bazyla i Tatiany Leończuków – nieochrzczone, 7-dniowe dziecko, gdyż matka zostawiła je w domu, będąc przekonana, iż niezwłocznie wróci z zebrania (zeznanie Piotra L). Podczas ucieczki ze swojego płonącego domu został zastrzelony Grzegorz Leończuk wraz z dwójką małych dzieci: Konstantym w wieku 3 lat i 6-miesięcznym Sergiuszem). Jeszcze przed podpaleniem wsi zastrzelono Fidora Sacharczuka za odmowę wydania owsa dla koni. Zginął też 41-letni Stefan Weremczuk".

"Ja nie wiem, czemu nas spalili"

Pani Klaudia: „W Sakach ludzie dobre. Katolicy i prawosławni zawsze żyli - o tak - razem [red. - Pani Klaudia ilustrując to złożyła ręce w mocny uścisk]. My poszli do katolickiej rodziny właśnie i nas przyjęli. My tam rok żyli i przyjaźnimy się cały czas. Ja nie wiem czemu nas spalili. Mój tata do żadnej organizacji nie należał. Ludzie na wsi do żadnej organizacji nie należeli.

IPN: Nie kwestionując idei walki o niepodległość Polski prowadzonej przez organizacje sprzeciwiające się narzuconej władzy, do których należy zaliczyć Narodowe Zjednoczenie Wojskowe

W żadnym też wypadku nie można tego co się zdarzyło, usprawiedliwiać walką o niepodległy byt Państwa Polskiego. Wręcz przeciwnie akcje „Burego” przeprowadzone wobec mieszkańców podlaskich wsi, wspomagały komunistyczny aparat władzy i to przede wszystkim poprzez obniżenie prestiżu organizacji podziemnych, dostarczenie argumentów propagandowych o bandytyzmie oddziałów partyzanckich. Bez wątpienia też wspomagała realizację umowy rządowej o przesiedleniu z Polski osób pochodzenia białoruskiego. Co prawda można uznawać, że akcja przesiedleńcza realizowała hasło narodowe „Polski dla Polaków” ale w tym okresie sprzyjała bardziej dążeniom polskich i radzieckich komunistycznych organów państwowych. Działania pacyfikacyjne przeprowadzone przez „Burego” w żadnym wypadku nie sprzyjały poprawnie stosunków narodowych polsko – białoruskich i zrozumienia walki polskiego podziemia o niepodległość Polski. Przeciwnie tworzyły często nieprzejednanych wrogów lub też rodziły zwolenników dążeń oderwania Białostocczyzny od Polski.

Pani Klaudia o marszach nacjonalistów

Co sądzi o marszach nacjonalistów, które od trzech lat "goszczą" na ulicach Hajnówki, a ich uczestnicy skandują hasło: "Bury, nasz bohater?".

Pani Klaudia: "Ostatnio włączyłam telewizję białostocką i widzę pokazują Hajnówkę. Jeden Pan mówi - on od tych organizatorów: «Trzeba Burego bohaterem zrobić». To ja rozryw serca dostałam, popłakałam się aż.

Dziennikarz do mnie przyjechał i się pytał tak jak wy się pytacie: «Jak ja bym się do tego Burego dziś odniosła?». Ja bym spytała go właśnie: «Coś ty zrobił?. Czy ty chrześcijanin czy nie chrześcijanin?». Niemcy przechodzili i nic nie zrobili. A Polak Polaka mordował. Bo tak, ja jestem Polką. Prawosławną Polką".