Czarna lista PiS. Niepokornym sędziom KRS blokuje awans, skreśla z SN. Interwencja KOS

Warszawa, 22 lipca 2018 r.

Opinie KOS (1/2018)

Powołaliśmy Komitet Obrony Sprawiedliwości KOS po to, by chronić niezależność sądów i niezawisłość sędziów w obliczu zmian, które stanowią zagrożenie dla realizacji idei sprawiedliwości. Uważamy, że Krajowa Rada Sądownictwa, która podczas posiedzenia 12 lipca 2018 r. negatywnie zaopiniowała kandydaturę Sędzi Marty Kożuchowskiej-Warywody na stanowisko sędziego wojewódzkiego sądu administracyjnego, naruszyła konstytucyjną zasadę niezależności sądownictwa związaną także z zasadą trójpodziału władzy, uniemożliwiając awans sędzi wyłącznie z powodu jej zaangażowania w obronie państwa prawa na forum Unii Europejskiej. Sędzia Marta Kożuchowska-Warywoda znalazła się na przygotowanej przez polityków Prawa i Sprawiedliwości „czarnej liście proskrypcyjnej sędziów” z powodu swojej działalności na rzecz praworządności i aktywności w stowarzyszeniu sędziowskim. Negatywna opinia wydana przez KRS wobec Sędzi Marty Kożuchowskiej-Warywody jest konsekwencją jej obywatelskiego zaangażowania, a nie merytorycznej oceny jej pracy, i stanowi próbę uzależnienia sędziów od władzy politycznej. Polityczni członkowie KRS, ale także zasiadający w Radzie sędziowie, naruszają w ten sposób standardy państwa prawa. Sędziowie – wolni od nacisków, odważni, niezależni i niezawiśli, stanowią najwyraźniej dla obecnej władzy zagrożenie, a Krajowa Rada Sądownictwa okazuje się być narzędziem w rękach polityków zmierzających do podporządkowania celom politycznym sądów i sędziów. Wzywamy władze do zaprzestania naruszeń standardów niezawisłości sędziów i niezależności sądów. Założyciele KOS: Stowarzyszenie im. Prof. Zbigniewa Hołdy Stowarzyszenie Sędziów Polskich „Iustitia” Stowarzyszenie Sędziów „THEMIS” Stowarzyszenie Prokuratorów „Lex super omnia” Inicjatywa Obywatelska „Wolne Sądy” Helsińska Fundacja Praw Człowieka Instytut Prawa i Społeczeństwa INPRIS Archiwum Osiatyńskiego

Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej obejmuje Trybunał Sprawiedliwości, Sąd i sądy wyspecjalizowane. Zapewnia on poszanowanie prawa w wykładni i stosowaniu Traktatów.

Państwa Członkowskie ustanawiają środki zaskarżenia niezbędne do zapewnienia skutecznej ochrony sądowej w dziedzinach objętych prawem Unii.

Prawo do skutecznego środka prawnego i dostępu do bezstronnego sądu

Każdy, kogo prawa i wolności zagwarantowane przez prawo Unii zostały naruszone, ma prawo do skutecznego środka prawnego przed sądem, zgodnie z warunkami przewidzianymi w niniejszym artykule. Każdy ma prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia jego sprawy w rozsądnym terminie przez niezawisły i bezstronny sąd ustanowiony uprzednio na mocy ustawy. Każdy ma możliwość uzyskania porady prawnej, skorzystania z pomocy obrońcy i przedstawiciela. Pomoc prawna jest udzielana osobom, które nie posiadają wystarczających środków, w zakresie w jakim jest ona konieczna dla zapewnienia skutecznego dostępu do wymiaru sprawiedliwości.

W świetle wyroku Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej ("TS") w sprawie C-64/16 Associação Sindical dos Juízes Portugueses, art. 19 ust. 1 akapit drugi TUE nakłada na państwa członkowskie obowiązek ustanowienia w dziedzinach objętych prawem Unii systemu środków i procedur zapewniających skuteczną kontrolę sądową zgodnie z zasadą skutecznej ochrony sądowej. Przepis ten odnosi się do zasady skutecznej ochrony sądowej, która jest zasadą ogólną prawa unijnego, potwierdzoną w art. 47 KPPUE. Naruszenie zasady skutecznej ochrony sądowej w dziedzinach objętych prawem Unii stanowi zatem naruszenie art. 19 ust. 1 akapit drugi w zw. z art. 47 KPPUE.

Zgodnie z Art. 19 ust. 1 akapit drugi TUE, jeżeli dany organ krajowy może rozstrzygać kwestie dotyczące stosowania lub wykładni prawa Unii jako sąd w rozumieniu art. 267 TFUE, to państwo członkowskie powinno zapewnić, że organ ten spełnia integralne wymogi skutecznej ochrony sądowej zgodnie z art. 19 ust. 1 akapit drugi TUE.

Sąd Najwyższy bez żadnych wątpliwości rozstrzyga kwestie dotyczące stosowania lub wykładni prawa unijnego. Co więcej, jest sądem ostatniej instancji w rozumieniu art. 267 akapit 3 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej ("TFUE") (zob. w szczególności wyrok C-119/15, Biuro podróży "Partner"). W związku z tym Rzeczpospolita Polska powinna zapewnić SN i jego sędziom gwarancje, które wynikają z zasady skutecznej ochrony sądowej na podstawie art. 19 ust. 1 akapit drugi TUE oraz art. 47 KPPUE. Jednym z kluczowych elementów tej zasady jest niezależność organu sądowego.

W ocenie TS, aby uznać, że spełnione są warunki dotyczące niezawisłości, przypadki odwołania członków danego organu powinny być oparte na wyraźnych przepisach ustawowych (por. wyrok C-222/13, TDC), a wygaśnięcie mandatu członków organu powinno następować "wyłącznie ze szczególnych i wyraźnie określonych powodów" (C-246/05, Armin Häupl). Gdy zarówno okres trwania kadencji prezesa organu ocenianego w świetle art. 267 TFUE, jak i powody jego ewentualnego odwołania przez rząd państwa członkowskiego nie zostały określone w ustawie, takiego organu nie można uważać za niezawisły (C-49/13, MF 7). Trybunał podobnie ocenił sytuację, w której członkowie duńskiego organu orzekającego w sprawach telekomunikacyjnych (mianowani przez ministra na okres 4 lat) mogą zostać usunięci ze stanowiska przy braku szczególnych uregulowań w tym względzie (dotyczących sędziów) poza ogólnymi zasadami prawa administracyjnego i pracy (ww. sprawa C-222/13, TDC,). Brak szczególnych gwarancji przed odwołaniem powoduje, iż członkowie organu orzekającego nie są niezawiśli, chociaż zgodnie z uregulowaniami krajowymi rangi ustawowej są "osobiście i służbowo niezawiśli i podlegają w zakresie swoich zadań jedynie prawu i własnemu sumieniu". Zdaniem TS, taki system nie zabezpiecza w sposób skuteczny przed bezpodstawną interwencją lub naciskami władzy wykonawczej (C-53/03, Synetairismos Farmakopoion Aitolias & Akarnanias (Syfait)).

Mając na uwadze powyższe, nie ulega wątpliwości, że przepisy, na podstawie których została wydana Skarżona Uchwała – przewidujące przejście w stan spoczynku sędzi SN, która ukończyła 65. rok życia, chociaż przy podejmowaniu przez nią funkcji sędziego SN, stan spoczynku następował dopiero po ukończeniu 70. roku życia, narusza art. 19 ust. 1 zdanie drugie TUE w zw. z art. 47 KPPUE i wyrażoną w nim zasadę nieusuwalności sędziów. Niezgodne z ww. przepisami są również przepisy ustawy o SN, które nie przewidują żadnych wiążących kryteriów, wedle których Prezydent RP wyraża zgodę na dalsze pełnienie funkcji sędziego SN po ukończeniu przez niego 65. roku życia.

W konsekwencji, KRS była zobowiązana odmówić zastosowania do sędziego SN Anny Owczarek, która ukończyła 65. rok życia, procedury wynikającej z art. 37 § 1, 1a i 1b ustawy o SN i art. 5 ustawy z dnia 10 maja 2018 roku o zmianie ustawy Prawo o ustroju sądów powszechnych, ustawy o Sądzie Najwyższym oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2018 r., poz. 1045).

Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Trybunału Sprawiedliwości, stanowiącym fundament funkcjonowania Unii Europejskiej, prawo Unii Europejskiej przeważa nad prawem krajowym. W przypadku sprzeczności między prawem unijnym a prawem krajowym, w świetle tego orzecznictwa, każdy organ krajowy orzekający w ramach swoich kompetencji ma obowiązek stosować w całości prawo unijne i zapewnić ochronę uprawnień wynikających z tego prawa dla jednostek, odmawiając zastosowania jakiegokolwiek przepisu prawa krajowego, który byłby ewentualnie z nim sprzeczny, zarówno wcześniejszego, jak późniejszego od normy unijnej (por. przykładowo fundamentalne wyroki TS w sprawach 6/64, Costa przeciwko ENEL czy 106/77, Simmenthal).

W przypadku wątpliwości Wysokiego Sądu co do tego, czy art. 19 ust. 1 zdanie drugie TUE w zw. z art. 47 KPPUE może zostać zastosowany w sprawie, wnosimy o zadanie przez Wysoki Sąd, jak sąd, od orzeczeń którego nie przysługują środki zaskarżenia w rozumieniu art. 267 TFUE, następującego pytania prejudycjalnego do Trybunału Sprawiedliwości:

"Czy wykładni art. 19 ust. 1 zdanie drugie TUE w zw. z art. 47 KPPUE sprzeciwia się sytuacja, w której sędzia Sądu Najwyższego, który ukończył 65. rok życia, przechodzi w stan spoczynku, chociaż przy podejmowaniu przez niego funkcji sędziego Sądu Najwyższego, stan spoczynku następował dopiero po ukończeniu 70. roku życia, chyba że Prezydent, będący organem władzy wykonawczej, na wniosek tego sędziego Sądu Najwyższego, wyrazi zgodę na dalsze pełnienie funkcji sędziego Sądu Najwyższego po ukończeniu przez niego 65. roku życia, przy czym Prezydent przy podejmowaniu decyzji nie jest związany żadnymi wiążącymi kryteriami?".