Dodatek węglowy zamiast "gwarantowanej" ceny. Co nam po 3 tys. na węgiel, którego nie ma?

Poprzedni program wsparcia dla nabywców węgla skończył się fiaskiem, zanim zaczął działać. Dlatego rząd przygotował kolejny. Tym razem pieniądze trafią nie do sprzedawców węgla, a „do ręki” konsumenta. Każdy posiadacz węglowego pieca dostanie jednorazowy dodatek węglowy w wysokości 3 tys. złotych.

Dodatek węglowy - czyli scenariusz awaryjny po porażce rządu

To reakcja ekipy Mateusza Morawieckiego na nikłe zainteresowanie składów opału propozycją rekompensat za sprzedaż węgla w niskich cenach. Według planu rządu przedsiębiorcy, którzy zdecydowaliby się na oferowanie surowca za 996 złotych za tonę mogliby otrzymać 1073 złote dopłaty. To znacznie poniżej rynkowych cen w detalu, a w niektórych przypadkach - nawet w hurcie. Do wtorkowego popołudnia wydawało się, że program - mimo że od początku skazany na porażkę - będzie kontynuowany. W końcu ustawa pomocowa doczekała się podpisu prezydenta Andrzeja Dudy i miała wejść w życie 28 lipca. Ministra klimatu Anna Moskwa stwierdziła jednak, że dodatek węglowy zastąpi ustawę o „gwarantowanej” cenie węgla. „Gwarantowanej” jedynie w cudzysłowie.

Dlatego węgiel w przystępnej cenie nadal można będzie kupić jedynie od Polskiej Grupy Górniczej i Węglokoksu. Nieobciążony marżami pośredników, detalistów i kosztem transportu kosztuje tam często poniżej tysiąca złotych za tonę.

Węgiel od obu tych przedsiębiorstw udaje się jednak kupić jedynie szczęśliwcom, a próby nabycia przysługujących każdemu gospodarstwu domowemu pięciu ton może przeciągać się tygodniami.

Informacyjny chaos po węglowej odprawie

Rząd w desperacji sięgnął więc po sprawdzone już rozwiązanie - czyli bezpośredni transfer finansowy do kieszeni potencjalnego wyborcy. Opierając się na oficjalnej dokumentacji możemy zorientować się jedynie, że rząd opracował projekt ustawy w tej sprawie. Wpis do Rządowego Centrum Legislacji (przynajmniej do wtorkowego popołudnia) nie zdradzał żadnych szczegółów nowego planu na tańszy węgiel.

Jedynym źródłem w tej sprawie przez wiele godzin była depesza Polskiej Agencji Prasowej. Według niej dodatek węglowy będzie należał się wszystkim gospodarstwom ogrzewanym węglem, niezależnie od dochodów. Wnioski o wsparcie można będzie składać do końca listopada. Do sprawy po 16:00 odniosła się wreszcie Anna Moskwa, potwierdzając wcześniejsze doniesienia medialne.

”Dodatek będzie wypłacany w wysokości 3 tys. zł na odbiorcę, na każde gospodarstwo domowe, które jest zarejestrowane w Centralnej Ewidencji Emisyjności Budynków lub złożyło wniosek ze wskazaniem źródła ogrzewania opartego o węgiel Nie ma żadnych kryteriów dochodowych, czyli każdy, kto taki piec ma, taki wniosek może złożyć” - wyjaśniała polityczka.

Wieści o nowych planach rządu na bardziej przystępny węgiel pojawiły się kilka godzin po zakończeniu „odprawy” zarządzonej przez premiera. Spotkanie z udziałem ministry klimatu Anny Moskwy, ministra aktywów państwowych Jacka Sasina oraz szefostwa węglowych spółek miało być okazją do wypracowania rozwiązania ciepłowniczego kryzysu.

Dodatek węglowy zamiast pomóc, zaszkodzi?

Przygotowane zapewne w sporym pośpiechu nowe rozwiązanie nie musi poprawić sytuacji na rynku. Możliwe nawet, że wypłata dodatków podwyższy cenę węgla.

”Może dojść do tego, że ludzie dysponujący większymi pieniędzmi z dopłat ustawią się w kolejkach, a sprzedawcy węgla zareagują na taką sytuację podwyżką cen” - ocenia dla OKO.press Robert Tomaszewski, ekspert Polityki Insight. Według niego to niejedyny problem z rządową propozycją. - "Jaką mamy gwarancję, że te pieniądze zostaną wydane zgodnie z zamierzeniem rządu, na zakup węgla? Gdybyśmy mieli do czynienia na przykład z bonem, który uprawniałby do zakupu określonej ilości surowca, którego cena byłaby pokrywana przez państwo - mielibyśmy pewność, że środki nie zostaną wykorzystane w inny sposób."

Cena czy wysokość wsparcia przekazanego kupującym schodzi jednak na dalszy plan, kiedy surowca zwyczajnie nie ma. Tomaszewski prognozuje, że w nadchodzących miesiącach problem z jego dostępnością jedynie się pogłębi.

”Wszystko wskazuje na to, że węgla będzie zbyt mało, że ceny będą astronomiczne, że niektóre gospodarstwa domowe nie zdołają kupić wystarczającej ilości węgla i będą próbowali uzupełnić ten brak: chrustem, miałem węglowym czy nawet śmieciami” - mówi nam wprost wprost analityk rynku energetycznego. Wątpliwe, by pomogły dostawy zamorskiego węgla z kierunków takich jak Indonezja czy Kolumbia - ocenia Tomaszewski. Węgiel z tych krajów musi przejść najpierw przez „wąskie gardło” polskich portów, a potem zostać przesiany. Większość z niego dociera do nas w formie drobnego miału - nadającego się przede wszystkim do elektrowni, z którego trzeba odsiać grubsze kawałki - te mogą nadać się na opał. Zazwyczaj do zaledwie 20-25 procent ładunku.

Na działanie za późno, lepiej zapnijmy pasy

Mimo to rząd stara się zachować spokój i zapowiada nowe dostawy surowca, za które odpowiadać mają dwie państwowe spółki: PGE Paliwa i Węglokoks. Wspólnie mają sprowadzić do Polski 4,5 miliona ton węgla przeznaczonego do ciepłowni i domowych kotłowni. "Tak żeby zabezpieczyć bieżące potrzeby, ale też żeby mieć rezerwy" - wyjaśniała Anna Moskwa w TVP Info.

Trudno powiedzieć, czy obietnice ministry znajdą pokrycie w rzeczywistości. Po kilku miesiącach chaosu można jednak odnieść wrażenie, że rząd robi dobrą minę do złej gry, próbując jak najdłużej zwodzić wyborców.

"Polska przyjęła węglowe embargo wobec Rosji wcześnie (już w kwietniu - przyp. aut.), by wysłać dyplomatyczny sygnał - reszta unijnych państw decyduje się na nie dopiero od sierpnia. Działanie, by zapełnić braki, podejmujemy z kolei zbyt późno. Lukę będziemy zapełniać więc czym popadnie. Efektem będzie drastyczne obniżenie się jakości powietrza w miejscowościach, gdzie piece węglowe są najbardziej popularne" - twierdzi ekspert.

Prawdopodobnie czeka nas więc zima z niedogrzanymi domami i jeszcze większym niż zazwyczaj smogiem. Czas na działanie - na przykład zwiększone zakupy węgla zagranicą - był kilka miesięcy temu. Ministra Anna Moskwa według doniesień medialnych już na początku rosyjskiej inwazji na Ukrainę alarmowała, że węgla może zabraknąć. Apelu o poszukiwanie nowych kierunków importu miał wtedy nie posłuchać Mateusz Morawiecki.

A może bon energetyczny?

Są lepsze pomysły na wsparcie domowych budżetów niż dodatek węglowy, czyli bezwarunkowe wsparcie nabywców węgla równą kwotą - przekonują niektórzy ekonomiści. Instytut Badań Strukturalnych już w grudniu zeszłego roku proponował skierowanie pomocy do najbardziej potrzebujących. Wtedy specjaliści proponowali comiesięczne przekazywanie 2,3 mln gospodarstw bonu w wysokości 200 złotych. Wtedy była to mediana wydatków na pokrycie rachunków za energię i ciepło. Dziś kwota ta powinna rzecz jasna wzrosnąć. O 50 proc. więcej otrzymałyby te z gospodarstw, które wymieniłyby nieekologiczny piec czy przystąpiłyby do programu termomodernizacji.

Oczywiście warto też stawiać na technologie, które nie zużywają paliw stałych - czyli pompy ciepła. Niestety te urządzenia nie uratują nas najbliższej zimy - zaznacza Robert Tomaszewski:

"Nie oszukujmy się - pompy ciepła są bardzo drogie, stać na nie najbogatszych. Będzie potrzebny naprawdę szczodry system zachęt dla osób mniej zamożnych, jeśli chcemy, by było to najbardziej perspektywiczne z urządzeń grzewczych. Chodzi o stworzenie oferty dla średniaków i osób w najtrudniejszej sytuacji finansowej." - ocenia ekspert Polityki Insight.

"Powinniśmy również rozwijać ciepłownictwo systemowe - to sektor, który u nas znajduje się w katastrofalnej sytuacji. Dotychczasowe działania były obliczone na to, by przestawiać się z węgla na gaz. Ceny gazu teraz ograniczają rentowność inwestycji. Małym ciepłowniom brakuje z kolei węgla i pieniędzy. To tam powinna być skierowana maksymalna uwaga państwa." - twierdzi Tomaszewski.

Tomaszewski z powagą w głosie prognozuje, że najbliższej zimy czeka nas najgorszy od kilku dekad kryzys na rynku energii. Niestety z każdym dniem maleje szansa, że uda się go załagodzić. Chaos w rządowej polityce węglowej jedynie podsyca te obawy.