Donald Tusk: "Przyznaję się do swoistej ekstrawagancji: Kocham Europę"

"Chcę, aby wszyscy wreszcie zrozumieli, że równie oczywiste są potrzeba ochrony granicy zewnętrznej i potrzeba ochrony naszego wnętrza przed rasizmem i ksenofobią. Mówiąc wprost: nie będzie Europy, jaką znamy, bez granic i egzekucji prawa i nie będzie Europy, jakiej pragniemy, jeśli od wewnątrz opanują ją nasi polityczni barbarzyńcy" - mówił Donald Tusk odbierając doktorat honoris causa Uniwersytetu w Pécs.

Poniżej kilka cytatów, całość jeszcze niżej.

"Europejczyk bez trudu rozpozna to, co wspólne dla Portugalczyka, Litwina, Szweda i Chorwata. Wspólne w ładzie przestrzennym i architekturze, muzyce i malarstwie, obyczaju i doświadczeniu metafizycznym. Tak różni i kolorowi, niejednoznaczni i skomplikowani, wszyscy rozumiemy Biblię, Homera, Cycerona, Cervantesa, Dantego, Szekspira. Odnajdziemy samych siebie w muzyce Bacha, Szopena i Liszta, w obrazach Piero della Franceski i Vermeera. I wszyscy dobrze czujemy się w miastach, w których bez trudu odnajdziemy rynek orientując się na widoczne z daleka wieże katedry i ratusza" - mówił Tusk.

"Kryzys migracyjny w połączeniu z zagrożeniem płynącym ze strony agresywnych sąsiadów ukazał nam z całą mocą ile znaczy dla dzisiejszych Europejczyków wspólne terytorium i wspólna granica. Paradoksalnie, mimo kłótni i konfliktów w kwestii polityki migracyjnej, uświadomiliśmy sobie, że nasze terytorium i nasze granice to wspólna odpowiedzialność i wspólne dobro, które wymaga ochrony i solidarnego działania wszystkich".

"Odrzucam wiele argumentów, często niemoralnych, czasem groźnych, które pojawiają się w debacie o otwartości i tolerancji Europy. Nie akceptuję tej agresywnej retoryki, obecnej w dyskusji o uchodźcach i migrantach, która budzi w naszej pamięci obrazy z najgorszej przeszłości. Z drugiej strony nie znajduję usprawiedliwienia dla manifestowanej czasami bezradności w rodzaju „ta fala jest zbyt wielka, aby ją zatrzymać”, albo uległości, niczym w powieści Michela Houellebecq’a. Do dziś pali mnie wstyd za tych, którzy kazali zasłonić fragmenty rzeźb i obrazy ukazujących nagie postaci w jednym z włoskich muzeów, aby nie obrazić uczuć irańskiej delegacji, która składała pierwszą od lat oficjalną wizytę w Europie".

"Chcę, aby wszyscy wreszcie zrozumieli, że równie oczywiste są potrzeba ochrony granicy zewnętrznej i potrzeba ochrony naszego wnętrza przed rasizmem i ksenofobią.

Całość przemówienia publikujemy za portalem 300polityka.pl. Wersja angielska jest na stronie Prezydenta Rady Europejskiej

Mowa Donalda Tuska wygłoszona 8 grudnia na Uniwersytecie w Pecs z okazji przyznania doktoratu honoris causa.

Jakiś czas temu sięgnąłem po książkę mojego ulubionego autora Claudio Magrisa, zatytułowaną „Dunaj”. W pamięci utkwił mocno krótki rozdział poświęcony miastu Pécs, a ściślej mówiąc pochwała miejscowego białego wina, które według włoskiego pisarza bije na głowę czerwone wino z Villány. Mam nadzieję osobiście sprawdzić, czy Magris jest równie wybitnym enologiem, co eseistą. Mój współpracownik dostał już stosowne polecenie i środki finansowe, aby umożliwić mi w drodze powrotnej przeprowadzenie tego testu.

Słusznie się jednak drodzy przyjaciele domyślacie, że są także inne powody, dla których z taką radością i satysfakcją przyjąłem to niezwykłe wyróżnienie, jakim uhonorował mnie wasz uniwersytet. Wymienię dwa.

Po pierwsze, jako Polak – co oczywiste – kocham Węgry i Węgrów.

Nie tylko dlatego, że, jak wiadomo „Polak, Węgier – dwa bratanki, i do szabli, i do szklanki, oba zuchy, oba żwawi, niech im Pan Bóg błogosławi” lub, w Waszym języku, „lengyel, magyar – két jó barát, Együtt harcol s issza borát, Vitéz s bátor mindkettője, Áldás szálljon mindkettőre”, ale przede wszystkim dlatego, że jak sięgam pamięcią Węgry były dla mojego pokolenia ważnym kulturowym punktem odniesienia dla wielu moich rodaków.

Mówiąc najprościej, były namiastką Zachodu, śnionego i nieosiągalnego przez dekady. Węgry były Zachodem w muzyce, filmie, literaturze, w ich politycznych aspiracjach. Pierwszą płytą gramofonową w moim domu były ulubione przez ojca operetki Franza Lehára. Moją ukochaną płytą był z kolei album koncertowy „Locomotive GT in Warsaw”.

Dzisiaj trudno w to uwierzyć, ale płyta ta, wydana gdzieś w połowie lat 70-tych, sprzedała się w Polsce w niewiarygodnej liczbie 750 tysięcy egzemplarzy.

W tym samym czasie chodziliśmy do kina na wszystko, co nosiło stempel „węgierskiej nowej fali” i często się spieraliśmy, kto jest dla nas ważniejszy: Antonioni, Andrzej Wajda, Bergman czy też raczej Miklós Jancsó, István Szabó, a może Márta Mészáros.

Jeszcze ważniejsze dla mnie są węgierskie fascynacje literackie. W dzieciństwie András Jelky był dla mnie równie ważny, jak Robinson Crusoe, nie mówiąc już o takich bohaterach dziecięcej wyobraźni jak Ernő Nemecsek, Feri Áts czy János Boka z „Chłopców z placu broni”, najpiękniejszej lekturze obowiązkowej.

W dorosłym życiu odkryciem absolutnie wyjątkowym był dla mnie Sándor Márai, którego „Dzienniki” uważam za jedną z najważniejszych książek w całej historii literatury, podobnie jak „Los utracony” Imre Kertésza. A kiedy mówię, że Węgry były dla nas Zachodem w sensie politycznym, to mam na uwadze potęgę października 1956, która przez lata oddziaływała na umysły i wyobraźnię mojego pokolenia i bez której być może nie byłoby polskiej „Solidarności”.

Powód drugi. Jako urodzony w Gdańsku mam wielką słabość do magicznych miast

Miast, których historia jest poplątana i niejednoznaczna, nad którymi powiewały różne sztandary i w murach których przez wieki żyli ludzie różnych nacji i różnych religii. Wasz Pécs, mój Gdańsk czy Triest Magrisa to europejskie mikrokosmosy. Kto poznał ich historię i starał się ją zrozumieć, opierając się pokusie symplifikacji,

Jak pisał Milan Kundera w swoim słynnym eseju „Zachód porwany albo tragedia Europy Środkowej”: „Europa Środkowa pragnęła być skondensowanym obrazem Europy w całym bogactwie jej różnorodności, małą arcyeuropejską Europą, zminiaturyzowanym modelem Europy narodów opartej na regule: maksimum różnorodności na minimum przestrzeni”.

Pragnę przy tym mocno podkreślić, że kiedy mówię, iż Pécs jest dla mnie metaforą Europy, to w moich ustach jest to najwyższej rangi komplement. I nie dlatego, że jestem Europejczykiem z profesji i na formalnym stanowisku, ale dlatego, że jestem nim z najgłębszego przekonania.

Wiem, że łatwo się mówi: „być Europejczykiem”, a o wiele trudniej wytłumaczyć, co to w istocie znaczy.

Chińczyk, Amerykanin czy Rosjanin nie będzie miał takich tożsamościowych problemów jak obywatel Unii Europejskiej, a wiemy przecież, że tylko Europa jako całość, jako polityczna entity, sprostać może konkurencji ze strony tych potęg. Oczywiście przygniatająca większość z nas bez żadnych problemów definiuje swoją tożsamość na niższych i mniej abstrakcyjnych niż europejski poziomach identyfikacji.

Kiedy mówię: „jestem Polakiem”, opisuję siebie jako członka wspólnoty precyzyjnie opisanej i osadzonej w konkretnych emocjach i historii. Zrozumiałe są także dla mnie związki etniczne. Kiedy mówię, że jestem Kaszubą, widzę moich dziadków, moją małą ojczyznę, gdzie wśród lasów i jezior żyją ludzie wciąż jeszcze mówiący swoim dziwnym językiem i pielęgnujący odmienne, im tylko właściwe obyczaje.

Kiedy mówię: „jestem Gdańszczaninem”, widzę dom i podwórze gdzie się wychowałem, pierwszą szkołę i barwy mojego ukochanego klubu piłkarskiego, któremu kibicował mój dziadek i ojciec, a teraz mój syn i wnuk.

Czy pomiędzy tymi tożsamościami jest jeszcze miejsce na tę europejską?

Tak, jest. Chociaż nie mamy jednego języka, chociaż historia częściej nas dzieliła niż łączyła, chociaż nie czujemy łez pod powiekami, kiedy słuchamy „Ody do radości” (inaczej jest, kiedy śpiewam „Jeszcze Polska nie zginęła”), chociaż nie mamy wspólnej piłkarskiej reprezentacji (o, przepraszam, uprzedzano mnie przecież, aby bolesnego tematu piłkarskich reprezentacji narodowych w ogóle nie dotykać), a więc mimo tych wszystkich „chociaż”, to jednak tożsamość europejska istnieje i jest czymś znacznie więcej, niż inne „kontynentalne” tożsamości.

Zacznijmy jednak od mapy

Europa to wspólne terytorium i wspólne granice. Mniejsze powierzchniowo niż pokazuje to mapa fizyczna, bo na niej sięgamy aż po Ural, a przecież kiedy myślimy Europa, w wyobraźni widzimy obszar znacznie mniejszy, mniej więcej pokrywający się z Unią Europejską, ze Szwajcarią i Norwegią formalnie „poza”, ale jakoś jednak „in”. Nie chcę dziś prognozować, jak wyglądać będą w przyszłości te granice na wschodzie (kwestia Ukrainy) i na południu (kwestia bałkańska).

Paradoksalnie, mimo kłótni i konfliktów w kwestii polityki migracyjnej, uświadomiliśmy sobie, że nasze terytorium i nasze granice to wspólna odpowiedzialność i wspólne dobro, które wymaga ochrony i solidarnego działania wszystkich.

Odrzucam wiele argumentów, często niemoralnych, czasem groźnych, które pojawiają się w debacie o otwartości i tolerancji Europy. Nie akceptuję tej agresywnej retoryki, obecnej w dyskusji o uchodźcach i migrantach, która budzi w naszej pamięci obrazy z najgorszej przeszłości.

Z drugiej strony nie znajduję usprawiedliwienia dla manifestowanej czasami bezradności w rodzaju „ta fala jest zbyt wielka, aby ją zatrzymać”, albo uległości, niczym w powieści Michela Houellebecq’a.

Chcę, aby wszyscy wreszcie zrozumieli, że równie oczywiste są potrzeba ochrony granicy zewnętrznej i potrzeba ochrony naszego wnętrza przed rasizmem i ksenofobią.

Mówiąc wprost: nie będzie Europy, jaką znamy, bez granic i egzekucji prawa i nie będzie Europy, jakiej pragniemy, jeśli od wewnątrz opanują ją nasi polityczni barbarzyńcy.

Pogodzić potrzebę bezpieczeństwa z wolnością, potrzebę kontroli z otwartością

Świadomość, że mamy wspólne granice i terytorium musi nas na nowo połączyć, a nie ostatecznie podzielić. Powinniśmy starać się pogodzić potrzebę bezpieczeństwa z wolnością, potrzebę kontroli z otwartością. Tylko mądra synteza będzie naszym zwycięstwem. Lęk przed innymi i niechęć do różnorodności nie mogą zawładnąć nami bez reszty.

Jak pięknie brzmią dziś słowa Świętego Stefana, króla Węgier, do swego syna Emeryka: „ubogie i kruche jest państwo, gdzie żyją ludzie jednego tylko języka, jednych obyczajów. Radzę ci więc synu, kieruj się wobec wszystkich dobrymi chęciami i daj im uczciwe warunki bytowania. Niechaj żyją u ciebie w większej wolności aniżeli tam, skąd przybyli”.

Rynek, Ratusz, Uniwersytet i Katedra

Mój serdeczny przyjaciel, gdański pisarz Stefan Chwin, pisał w odpowiedzi na esej wspomnianego już Milana Kundery: „[…] jeśli ktoś mnie pytał o zasadę jedności Europy, szukałem jej […] w strukturze przestrzennej europejskich miast. Bo każdy, kto zwiedził na świecie wiele miast, w jakiejś chwili spostrzega, że europejskie miasta – inaczej niż na przykład miasta azjatyckie czy afrykańskie – mają podobnie zorganizowaną przestrzeń, bez której nie byłyby europejskimi miastami.

Miasta wielkiej Rosji, wznoszone wokół warowni kniazia, murów »kremla«, pałacu Gubernatora czy komitetu Partii, zwykle Ratusza nie mają. Ta różnica ma z pewnością głębsze znaczenie. Ratusz i Rynek to znak firmowy Europy, tak jak jej znakiem firmowym były wieże Katedry widoczne nad miastami z odległości wielu kilometrów.”

Ja dodałbym do tego krajobrazu Uniwersytet. Teraz zrozumiecie, dlaczego z takim przekonaniem powiedziałem na początku naszego spotkania, że Pécs to metafora Europy. Jeśli bowiem zgodzimy się, że główne znaki europejskiego miasta to Rynek, Ratusz, Uniwersytet i Katedra, to miasto z najstarszym węgierskim uniwersytetem i w nazwie mające 5 kościołów, na miano metafory Europy zasługuje po wielokroć.

Tak różni i kolorowi, niejednoznaczni i skomplikowani, wszyscy rozumiemy Biblię, Homera, Cycerona, Cervantesa, Dantego, Szekspira. Odnajdziemy samych siebie w muzyce Bacha, Szopena i Liszta, w obrazach Piero della Franceski i Vermeera. I wszyscy dobrze czujemy się w miastach, w których bez trudu odnajdziemy rynek orientując się na widoczne z daleka wieże katedry i ratusza.

Pamiętajmy o tym w zbliżającym się 2018 roku, który będzie Europejskim Rokiem Dziedzictwa Kulturowego.

Jest też Europa, tak jak ja chciałbym ją widzieć, wspólnotą politycznych wartości, wśród których wolność zawsze stawiał będę na pierwszym miejscu. Nie wszyscy uznają tę hierarchię za właściwą. Wiem, jak żywa, a czasem brutalna jest dzisiejsza debata publiczna, także tu, na Węgrzech i w moim kraju, na temat katalogu politycznych wartości.

W tej sprawie zamierzam być jednak wyjątkowo uparty; ktoś powie może: anachroniczny. Nic jednak na to nie poradzę, że dla mnie wciąż najważniejszymi wartościami europejskimi są prawa człowieka i obywatela, wolność słowa i sumienia, rządy prawa i szacunek dla praw mniejszości. W moim rozumieniu gwarancją, jedyną, jaką znam, przetrwania tych wartości, jest kwestionowana w tylu miejscach na świecie liberalna demokracja. Niedoskonała, krucha, wymagająca ciągłych starań i opieki. Niedoceniana i gwałcona, czasem bezbronna, ale – jeśli podobnie jak ja wolność stawiacie na pierwszym miejscu – bezalternatywna.

Europa jest i ma szanse być także w przyszłości najlepszym miejscem na Ziemi. Unikatowym, niepowtarzalnym terytorium wolności i kultury. Warunkiem jej przetrwania jest nasza solidarność ponad różnicami i naturalnym konfliktem interesów. Uniwersytet w Pécs jest najlepszym miejscem, aby to europejskie wyznanie wiary wygłosić z pełnym przekonaniem. Co niniejszym czynię. Dziękuję.