Duda zawetował pierwszą ustawę. PiS nie przejmie samorządów. Na razie

Prezydent miał czas na podpisanie ustawy do piątku. Jednak już w środę 12 lipca (2017) Kancelaria Prezydenta podała na Twitterze informację, że prezydent odesłał ustawę do Sejmu. Na stronie prezydenta czytamy, skąd taka decyzja:

To pierwsza ustawa tej kadencji Sejmu, którą Andrzej Duda zawetował. Zaskoczenie jest tym większe, że dla partii rządzącej nowelizacja Regionalnych Izbach Obrachunkowych była bardzo ważna - pozwalała kontrolować budżet władz samorządowych, a nawet przejąć władzę w mieście czy gminie poprzez wprowadzenie zarządu komisarycznego.

Teraz ustawa wróci do Sejmu, ale PiS musiałby mieć 3/5 głosów, by odrzucić prezydenckie weto. A takiej większości w Sejmie nie ma.

Sprawę dla OKO.press komentuje Katarzyna Lubnauer z Nowoczesnej:

Ustawa o RIO miała jeden cel: recenzować samorządy i odwoływać samorządowców, którzy są PiS-owi niewygodni, z którymi mogą przegrać w wyborach. Ustawa rozszerzała uprawnienia RIO o pojęcie gospodarności i powodowała, że można było odwołać prezydenta, wójta i burmistrza na zasadzie dajcie mi człowieka, a paragraf się znajdzie. Pytanie: co teraz PiS wykombinuje, żeby wygrać tam, gdzie nie da rady wygrać zgodnie z zasadami demokracji. Można się spodziewać zmian związanych z ordynacją", przewiduje posłanka Lubnauer.

Cezary Grabarczyk, poseł PO i były minister sprawiedliwości dla OKO.press: "Zaskakująca, ale dobra decyzja, choć nie spodziewałem się, że stać będzie prezydenta na samodzielną decyzję. Samorządy to sukces Polski po 1989 roku.

Narzędziem eliminowania niewygodnych samorządowców miały stać się Regionalne Izby Obrachunkowe. W rękach szefa rządu i MSWiA mogły być wykorzystywane przeciwko lokalnym liderom. Dobrze, że prezydent zawetował tę ustawę".

Paweł Bliźniuk, wiceprzewodniczący łódzkiej Rady Miejskiej i szef PO w Łódzkiem: "Najpierw wycofali się z dwukadencyjności wstecz, teraz prezydent zawetował ustawę RIO. Ciekawe, jaki kolejny pomysł ma PiS na to, by przejąć samorządy? Przecież nikt nie wierzy w to, że odpuszczą".

Przypominamy, co pisaliśmy o RIO w czerwcu 2017 roku, kiedy ustawa przeszła przez parlament:

Regionalne Izby Obrachunkowe nadzorują i kontrolują prezydentów, burmistrzów i wójtów pod kątem gospodarowania finansami gmin i przeznaczania publicznych pieniędzy. Przed przyjęciem budżetu gminy na kolejny rok zawsze RIO wydają swoje opinie, wyszczególniają uwagi i zastrzeżenia. Również przy absolutorium z wykonania budżetu za rok miniony, jednym z elementów oceny prezydenta, wójta i burmistrza jest opinia RIO.

Co miała zmienić nowelizacja ustawy?

Nowelizacja zawierała dwie dwie kluczowe zmiany. Pierwsza to zasady wybierania prezesów Izb. Dotychczas byli wybierani był w konkursie. Teraz ma ich powoływać i odwoływać premier na wniosek szefa MSWiA.

Druga ważna zmiana to większe kompetencje m.in. kontrolowanie finansów gmin pod kątem „gospodarności i rzetelności”, a to otwiera pole do interpretacji przez mianowanego przez PiS dyrektora Izby.

Jeśli RIO będzie miało zastrzeżenia do finansów gminy, na przykład do gospodarności, czy rzetelności w wydawaniu pieniędzy publicznych, może wnioskować o powołanie komisarza. Teraz też może, ale procedura trwa bardzo długo, bo prezydent, burmistrz, czy wójt mają prawo odwoływać się do sądu.

Koniec niezależnego samorządu

Paweł Bliźniuk, który jest też szefem struktur PO w Łódzkiem wskazywał trzy powody, dla których nowa ustawa o RIO oznaczałaby koniec samodzielnego i niezależnego samorządu w Polsce, jaki znaliśmy przez ostatnie ćwierć wieku:

1. Skrócenie kadencji RIO i wybór nowych członków RIO, którzy będą wybierani centralnie i będą zależni od rządu.
2. Wprowadzenie nieostrych kryteriów oceny gospodarności i tego, czy środki są wydatkowane są sposób prawidłowy. Daje to duże pole do interpretacji.
3. Możliwość odwołania prezydenta, wójta, burmistrza i wprowadzenia zarządu komisarycznego bez możliwości odwołania się do sądu.

W demokratycznym państwie prawnym (art.2 Konstytucji) każdemu przysługuje prawo do odwołania i do momentu wyczerpania instancji sądowych, decyzja wobec tej osoby nie wchodzi w życie. Ale gdyby zaczęła obowiązywać nowa ustawa o RIO, najpierw zostałby wprowadzony zarząd komisaryczny, a potem odwołany prezydent mógłby szukać sprawiedliwości w sądach.

Co to znaczy gospodarność i rzetelność?

Rozszerzenie kontroli RIO o ocenę gospodarności i rzetelności zarządzania powodowało, że ocena wydawania pieniędzy publicznych stałaby się bardzo niejasna i mogłaby być różnie interpretowana.

"Ktoś może stwierdzić, że inwestycja w postaci infrastruktury sportowej jest niezasadna, bo są inne potrzeby w gminie na przykład remonty dróg i chodników. Wtedy RIO może stwierdzić, że pieniądze na inwestycję sportową zostały wydane niecelowo" – mówił Paweł Bliźniuk.

Mateusz Walasek, szef klubu radnych PO w łódzkiej Radzie Miejskiej: "Wszystko można wskazać jako niegospodarność: to, że autobus na jakiejś trasie jeździ wypełniony tylko w 30 proc., że ileś działek miejskich jest niesprzedanych, że ileś mieszkań komunalnych jest niezasiedlonych, że dworzec nie jest w pełni wykorzystany - to wszystko można podciągną pod niegospodarność. Nie da się w 100 proc. wykorzystać mienia miejskiego tak jakby się chciało".

Komisarze wkroczą rok przed wyborami?

Jesienią 2018 roku odbędą się wybory samorządowe.

Zwykle na taką funkcję rząd powołuje osobę, która i tak planuje wystartować na urząd prezydenta, burmistrza, czy wójta. Funkcja komisarza daje jej handicap. Przez rok poznają ją wyborczy, jest obecna w mediach, przecina wstęgi na ukończonych przed wyborami inwestycjach.

Teoretycznie jest możliwe, że w miastach, w których PiS nie ma szans na wygraną w normalnej walce wyborczej, chciałoby przechylić szalę na stronę swojego kandydata. Gdyby nowela weszła w życie, PiS mógłby odsunąć od władzy prezydenta miasta np. z PO (RIO stwierdzi wówczas, że niegospodarnie i nierzetelnie zarządzał finansami) i wprowadzić swojego komisarza ze swojej partii.