Dzieci cierpią po cichu. Statystycznie w każdej klasie są dwie osoby po próbie samobójczej

"Prowadzimy telefon zaufania od ponad 10 lat, po każdej rozmowie czy wiadomości zaznaczamy w bazie czego dotyczył problem. Kiedy uruchamialiśmy linię tematem numer jeden były relacje rówieśnicze. Problemy ze zdrowiem psychicznym zajmowały szóste miejsce" - mówi OKO.press Lucyna Kicińska z Fundacji Dajemy Dzieciom Siłę.

"Od tamtej pory obserwowaliśmy jak z roku na rok temat pnie się coraz wyżej w statystykach, aż w 2016 zdrowie psychiczne stało się najczęstszym problemem dzwoniących i piszących do nas dzieci. Od trzech lat coraz bardziej dystansuje wszystkie inne".

"Jeszcze dwa lata temu odbieraliśmy kilka telefonów dotyczących samobójstwa dziennie, teraz jest ich średnio 17. Interweniować musimy minimum raz dziennie - wzywamy karetkę i czekamy z dzieckiem aż przyjedzie. Bo dzieci o siebie walczą, ale są w tej walce często zupełnie same".

Rozmowa z Lucyną Kicińską - koordynatorką programu pomocy telefonicznej:

• Telefon Zaufania dla Dzieci i Młodzieży 116 111
• Telefon dla Rodziców i Nauczycieli w sprawie Bezpieczeństwa Dzieci 800 100 100 Fundacji Dajemy Dzieciom Siłę.

Telefon dla dzieci 116 111 jest bezpłatny i anonimowy, czynny od poniedziałku do niedzieli w godzinach 12.00-2.00 (więcej informacji i kontakt online przez stronę 116111.pl)

[Telefon wesprzeć można tutaj].

Marta K. Nowak: Ile dzieci próbuje się zabić?

Lucyna Kicińska: W statystykach policyjnych z 2018 roku odnotowano 772 przypadki. Więc prób jest minimum 77 tys. rocznie.

Jak to?

Według Światowej Organizacji Zdrowia na każdy przypadek zarejestrowany w statystykach jest od 100 do 200 niezarejestrowanych. To dawałoby 77 tys. lub 154 tys. takich prób rocznie.

Fundacja zrobiła ogólnopolskie badanie na reprezentatywnej próbie nastolatków w wieku 11-17 lat. 7 proc. dzieci deklarowało, że jest po próbie samobójczej. Ile to dzieci? Nawet ćwierć miliona.

A mówiąc bardziej obrazowo: w każdej 28-osobowej klasie statystycznie są dwie osoby po próbie samobójczej. Sytuacja jest katastrofalna. Statystyki zupełnie nie oddają skali zjawiska z wielu powodów.

Na przykład?

W policyjnych statystykach odnotowuje się przypadki, w których podjęto działanie w związku z podejrzeniem, że ktoś dziecko popchnął do samobójstwa albo mu je ułatwił. Bo to są przestępstwa, a samobójstwo samo w sobie nim nie jest. Jeśli dziecko jest po próbie samobójczej, ale nie ma podejrzenia udziału osób trzecich, to do tych statystyk nie trafi.

O bardzo wielu próbach samobójczych nikt się zresztą nie dowiaduje - wie tylko dziecko, ewentualnie rówieśnicy. Rodzice też czasem takie próby ukrywają. Nie tylko dlatego, że nie chcą się przyznać do problemów, ale czasem dlatego, że uświadamiają sobie, że przez swoje zaniechania dziecko do samobójstwa "popchnęli". Bo kiedy przyszło powiedzieć, że potrzebuje pomocy, powiedzieli: "weź się w garść" albo wyśmiali i nazwali niedojdą, która do niczego nie dojdzie. "Już lepiej się zabij" - takie gniewne reakcje rodziców też się zdarzają.

Innym częstym sposobem, w jaki dzieci odbierają sobie życie, jest rzucanie się pod samochód czy pod pociąg. Policja kwalifikuje to jako wypadek komunikacyjny. Potem patrzymy na statystyki i widzimy 92 zgony samobójcze w ubiegłym roku i 96 wypadków komunikacyjnych. Myślimy, dużo, ale na szczęście samobójstw jest mniej. A 30 z tych wypadków to prawdopodobnie samobójstwa.

Jest o wiele gorzej, niż się nam wydaje.

Ile odebraliście już telefonów i od kogo?

Od 2008 roku mieliśmy 1 279 000 kontaktów. Większość to połączenia telefoniczne, ale ponad 60 tys. to wiadomości przesłane przez stronę internetową.

Rosnącej skali potrzeb nie widać w liczbie odebranych telefonów, bo wszystkie nasze linie od lat są stale zajęte. To zapotrzebowanie widać właśnie w wiadomościach, które dostajemy poprzez naszą stronę internetową. W ubiegłym roku było ich ponad 9 tysięcy. W tym roku wiemy już, że będzie ich ponad 10 tysięcy. Te liczby stale rosną.

Dzwonią do nas przede wszystkim dzieci w przedziale wiekowym 13-15 lat. Następna najliczniejsza grupa to 15-18 lat, a trzecią grupą są dzieci w wieku 10-12 lat.

Z jakimi problemami dzwonią?

Kiedy uruchamialiśmy telefon w 2008 roku na pierwszym miejscu były tematy związane z relacjami rówieśniczymi, problemy dotyczące zdrowia psychicznego plasowały się dopiero na szóstej pozycji. Pomiędzy było jeszcze dojrzewanie seksualne, przemoc, szkoła, rodzina...

Ten stały i zdecydowany wzrost liczby telefonów dotyczących zdrowia psychicznego się nie zatrzymuje. Teraz rośnie tylko dystans między tym tematem, a kolejnym najpopularniejszym, czyli relacjami rówieśniczymi.

Może dzieci po prostu nasłuchały się o depresji i chcą o niej rozmawiać?

Statystyk nie prowadzimy na podstawie tego, jaki był temat rozmowy, tylko naszej oceny problemu. Nawet jeśli rozmowa zaczyna się od kłopotów z rówieśnikami, ale potem okazuje się, że dziecko jest już w depresji lub się okalecza, to głównym problemem jest dla nas zdrowie psychiczne.

Dzieci mówią nam często: "Jesteście jedyną deską ratunku". Nawet nie ostatnią. Poza nami nie mają żadnego wsparcia, bo system pomocowy nie działa. W szkołach często nie ma psychologów ani pedagogów. Jeśli już pedagog jest, to zdarza się, że dziecko słyszy od niego: "Obiecaj, że nie będziesz się więcej ciąć". I tyle. A żeby skorzystać z pomocy poza szkołą, trzeba mieć zgodę rodzica.

Dzieci nie zawsze chcą lub umieją porozmawiać o tym z rodzicem. Nawet jeśli się odważą, rodzic nie zawsze wie, jak im pomóc. Pomoc psychiatryczna od wielu lat jest w zupełnej zapaści. A my nie jesteśmy w stanie wszystkich tych dzieci wysłuchać.

Telefony odbieramy na okrągło, ale niestety zawsze jest więcej prób połączenia niż naszych rozmów. W 2018 roku dzięki pomocy sponsorów przedłużyliśmy dostępność linii do 2 w nocy, ale liczba odebranych telefonów nie rośnie proporcjonalnie, bo rozmowy są coraz dłuższe. Problemy, z którymi dzwonią dzieci, są coraz bardziej skomplikowane. Dla tych, które dzwonią z „drobnymi” - jeszcze drobnymi - sprawami, nie ma przez to czasu.

Jeszcze?

Tak. Bo z naszego doświadczenia wynika, że jeśli dziecko nie otrzyma pomocy przy tym tzw. małym problemie, to za pół roku do roku, zadzwoni do nas z myślami samobójczymi. To, że coraz więcej dzieci dzwoni w związku z samobójstwem, depresją, rezygnacją, samookaleczeniami, wynika z tego, że nie dostały wsparcia wcześniej.

Niestety, mamy świadomość, że te wszystkie dzieci, które dzwonią z "drobnymi" problemami - niską samooceną, nieśmiałością, problemami rówieśniczymi - jeśli nie dostaną pomocy, za jakiś czas mogą być tymi, które próbujemy zawrócić z torów.

Dzieci dzwonią tuż przed próbą samobójczą?

Czasem tuż przed, a czasem po nieudanej próbie. Jeszcze w 2015 takich telefonów było 2-3 dziennie, teraz średnio 17. Dzieci dzwonią z myślami i zamiarami samobójczymi, ale też kiedy mają już przemyślany plan, wybraną metodę, czasem też list pożegnalny.

Zdarza się, że w rozmowie nawiązują do seriali. Szczególnie często słyszymy o "13 powodach" [nastoletnia bohaterka popełnia w nim samobójstwo i w 13 nagraniach wyjaśnia dlaczego]. Trudno powiedzieć, jaki ma to wpływ, być może pomaga pewne rzeczy nazywać. Jedni dzwonią i mówią: "Zrobię to, co ona", inni: "Przeżywam to, co ona, ale nie chcę, żeby to się tak skończyło".

Serial ma też jeden paradoksalnie pozytywny skutek: bohaterka wybiera taką metodę, która wygląda na ekranie na bezbolesną. W rzeczywistości jest bardzo bolesna i trudna. Dzieci, które inspirują się serialem dzwonią i mówią „Nie udało mi się. To chyba znak, że warto poszukać pomocy”.

Średnia liczba interwencji, które podejmujemy w sytuacjach zagrożenia życia lub zdrowia osób, które się z nami kontaktują, przekracza jedną dziennie. Czekamy czasem z dzieckiem do momentu przyjazdu karetki, rozmawiamy z kierownikiem zespołu ratunkowego. Przekazujemy naszą ocenę stanu dziecka oraz to, co powiedziało nam o swoim środowisku rodzinnym. Czasem np. musimy uprzedzić, że rodzice będą zaprzeczać.

Kłamią?

Zwyczajnie nic nie wiedzą. Czasem są zbyt przerażeni myślą, że ich dziecko może tak cierpieć i że to może być ich wina. Starają się więc nie widzieć. Często naprawdę nie widzą, bo nie mają więzi z dzieckiem, a dziecko nie wie jak swój kryzys zakomunikować. Albo nie chce tego robić, żeby rodziców nie obarczać.

Więc jeśli rodzice mówią ratownikowi, że wszystko w porządku, dziecku na pewno nic nie dolega, zachęcamy, żeby ratownik mimo wszystko zabrał je do szpitala na ewaluację psychiatryczną. Bo rodzice nie są od stawiania diagnoz.

Nie wierzą własnym dzieciom?

Jeśli syn nagle przychodzi i mówi prosto z mostu: "Chcę się zabić", rodzice mówią: "Chyba żartujesz". Bo nie byli z dzieckiem w procesie dochodzenia do tego stanu, więc wydaje im się to absurdalne. Co gorsza, to przecież może być komunikat: ponieśliście porażkę.

A rodzice często mają poczucie, że zrobili wszystko, jak należy. Poświęcali się dla dziecka, zapisywali na zajęcia, brali pracę do domu, żeby te zajęcia opłacać. Dzieci z kolei często mówią o poczuciu odrzucenia. Że praca, w którą rodzic się tak angażuje, jest od nich ważniejsza, ciekawsza. To rodzi w nich poczucie, że nikogo nie obchodzą, że nikt im nie pomoże.

Rodzice żyją w biegu. W szkole nie ma czasu na takie rzeczy jak programy profilaktyczne, edukacyjne czy rozwijanie umiejętności komunikacyjnych albo radzenia sobie z problemami. Profilaktykę rozumie się czasem jako spędzanie dzieciaków do sali gimnastycznej, na której pan policjant przez 45 min ma je "straszyć".

Najbardziej się boimy, że to dziecko, które do nas dzwoni - a wszystkie linie są zajęte - pomyśli: oni też nie chcą pomóc. A my bardzo chcemy. Gdybyśmy mogli odebrać te rozmowy o nieśmiałości, o doświadczeniu odrzucenia rówieśniczego. Od dzieci, które nie radzą sobie z presją - z zewnątrz, ale też z autopresją, które mają problemy z zaakceptowaniem rozstania rodziców lub doświadczają zagrożeń... Gdyby miały możliwość uzyskania szybkiej i profesjonalnej pomocy, nie mielibyśmy tylu prób samobójczych, ile mamy w tej chwili. A sytuacja jest coraz gorsza.

Skąd ta epidemia samobójstw wśród dzieci i jak to możliwe, że kochający rodzice nie widzą rozpaczy własnego dziecka? Przeczytacie w drugie części wywiadu: