Fejkowe konta i hejt na zamówienie. Rynek usług manipulacyjnych kwitnie

Od 40 do 70 zł – tyle dziś kosztuje na polskim rynku fake'owe, zweryfikowane konto na Facebooku, do kupienia na większości popularnych portali ogłoszeniowych. Było taniej, ale konta podrożały, odkąd Facebook zaostrzył zasady ich tworzenia.

Teraz każde musi być zweryfikowane na podstawie e-maila lub numeru telefonu komórkowego, ich zakładanie wymaga więcej wysiłku, dlatego ceny poszły w górę. Mimo podwyżek rynek narzędzi do manipulacji w sieci ma się coraz lepiej, oferuje usługi nie tylko na Facebooku, ale też Instagramie, Twitterze, You Tube, V kontakte (rosyjska platforma).

Rosjanie dominują na rynku

Dziś każdy, kto chce manipulować odbiorcami za pomocą social media i może na ten cel przeznaczyć trochę pieniędzy, bez problemu zdobędzie łatwe w obsłudze narzędzia manipulacji. Dzięki nim wygra sondę w sieci, wygeneruje korzystne dla siebie komentarze pod postami czy kupi popularny fanpage na Facebooku.

Rynek takich usług kwitnie zarówno w Polsce, jak i na świecie. Weryfikowali go autorzy tegorocznego raportu NATO Strategic Communications Centre of Excellence „The black market for social media manipulation”.

Okazało się, że narzędzia do manipulacji są wyjątkowo łatwo dostępne, zaś rynek usług programistycznych, związany głównie ze sprzedażą programów do automatyzacji (czyli m.in. do tworzenia botów) zdominowali dostawcy… rosyjscy. Ich oferty są popularne również w Polsce. Czarnorynkowa infrastruktura do manipulacji danymi rozwija się.

Tym, co najbardziej zaskoczyło autorów raportu NATO Stratcom COE, była dostępność ofert służących manipulacji w social media. Analitycy wychodzili z założenia, że aby zbadać tę branżę, będą musieli sięgnąć do „DarkNetu” - niewidocznej w wyszukiwarkach części internetu, w której m.in. porozumiewają się ze sobą przestępcy, handlarze sprzedający nielegalne towary i wszyscy, którzy nie chcą, by ich działalność była widoczna.

Okazało się jednak, że obrót usługami służącymi do manipulacji na platformach społecznościowych nie jest nielegalny, a więc odbywa się jawnie. Dostawcy takich usług reklamują się zarówno w Google, jak i w wyszukiwarce Bing. W Polsce długo sprzedawali swoje usługi po prostu na Allegro, ale kiedy w 2018 roku portal zabronił wystawiania tego typu ofert, przenieśli się do innych popularnych portali ogłoszeniowych.

"Manipulacja mediami społecznościowymi podważa demokrację, ale powoli podważa także model biznesowy mediów społecznościowych" – podkreślili analitycy w raporcie. A jednocześnie przyznali: - „Byliśmy pod wrażeniem skali czarnorynkowej infrastruktury do rozwijania i utrzymywania oprogramowania do manipulacji danymi społecznymi, generowania fikcyjnych kont oraz udostępniania serwerów mobilnych proxy i rozwiązań do aktywacji SMS-ów".

Fake'owe konta to początek manipulacji

Co można kupić w sieci? Łatwiej chyba wymienić, czego nie można. Duże jest zapotrzebowanie na fałszywe konta, zarówno na Facebooku, jak i na Twitterze. Są one podstawowym narzędziem dostępu do platform społecznościowych. Od nich zaczyna się manipulacja w social media.

Oczywiście im trudniej jest zarejestrować i utrzymać fałszywe konto na danej platformie, tym jego cena jest wyższa. Droższe są też konta, które mają więcej udostępnionych treści i większą liczbę znajomych. Najtańsze - takie, które są zupełnie puste.

Zdarzają się również indywidualne zamówienia kont niestandardowych, w pełni rozwiniętych i aktywnych, których odróżnienie od prawdziwego użytkownika jest w zasadzie niemożliwe. Za te trzeba zapłacić najwięcej.

Analitycy wyróżnili kilka rodzajów kont fake'owych (z każdym z nich spotykamy się w zasadzie codziennie na platformach społecznościowych). Są to:

• automatycznie rejestrowane konta – najtańsze, ponieważ algorytmy platform społecznościowych coraz szybciej takie konta wykrywają i blokują ich aktywność;
• ręcznie rejestrowane konta – zakładane bezpośrednio przez operatorów, aktywne, jeśli są dobrze prowadzone, są bardzo trudne do odróżnienia od kont prawdziwych użytkowników.

Tak je opisuje ogłoszeniodawca z Wrocławia:

Inna firma, tym razem z województwa warmińsko-mazurskiego, jest tańsza. Jej właściciel tak opisuje mi swój „towar”:

„Ze względu na bardzo mocne zabezpieczenia Facebooka przeciw zakładaniu fikcyjnych kont i ilość czasu, jaką musimy poświęcić na każde konto, koszt konta wynosi aktualnie 40 zł (możliwość wystawienia faktury VAT). Konto posiada zdjęcie profilowe, uzupełnione informacje, 200 - 400 realnych znajomych, aktywności (lajki, komentarze, posty itd.) oraz rozmowy z realnymi osobami (w celu uwiarygodnienia konta w „oczach” algorytmów Facebooka)”.

Czyli – pełen profesjonalizm oraz faktura VAT do tego. Czego chcieć więcej?

• konta hackowane – konta, które należą do prawdziwych osób, a dostęp do nich został w jakiś sposób skradziony lub zhackowany. Ponieważ są autentyczne, tworzyli je prawdziwi użytkownicy, najlepiej radzą sobie z zabezpieczeniami platform społecznościowych.

Są oczywiście najdroższe. Analizując ich aktywność często można zauważyć dużą lukę czasową, a potem wyraźną zmianę w rodzaju aktywności, np. starsza kobieta, która wcześniej kontaktowała się na FB ze znajomymi, potem była nieaktywna (czasem jest to nawet kilka lat przerwy na koncie), nagle zaczyna publikować posty z wynikami gier online lub linki komercyjne.

Obserwowałam tego typu konta w 2017 roku, kiedy analizowałam najbardziej aktywnych użytkowników polskiego FB pod postami znanych polskich polityków. Wówczas były bardzo często wykorzystywane.

Fanpejdże skupuję, lajki sprzedam!

Manipulacja wynikami ilościowymi to zadanie kolejnej grupy narzędzi. Jedna z polskich firm (ze Szczecina) w swoim „sklepie z interakcjami” proponuje m.in. kupno polubień, nowych fanów oraz lajków na Facebooku, wszystkie rodzaje reakcji pod postami (można wykupić choćby masowe ilości reakcji „wrr” pod postem konkurencji), komentarze pomagające wygrać konkurs na FB, pozytywne i negatywne recenzje fanpage'y.

Są też gotowe fanpage'e z polskimi fanami. Ich cena zależy od liczby followersów: fp ze 100 fanami kosztuje zaledwie 50 zł, a z 1000 – już 900 zł.

Firma z Gdańska ma szerszą ofertę:

• 10 tys. obserwujących na FB i Instagramie – 175,99 zł
• 100 tys. wyświetleń filmu na YouTube to koszt 520,99 zł.
• Droższe są subskrypcje – za 500 stałych fanów trzeba zapłacić 629,99 zł.
• Oczywiście można kupić także lajki oraz „łapki w dół”, czyli negatywne oceny nagrania.

Natomiast warszawska firma jest zainteresowana kupnem fanpage'y, kanałów YT lub po prostu kont na platformie społecznościowej. Ceny są ustalane indywidualnie, od kilkudziesięciu nawet do kilku tysięcy zł, jeśli kanał YT czy fp mają naprawdę duże zasięgi.

Manipulacja sondą na Twitterze? Żaden problem

Eksperci NATO Stratcom COE sprawdzili, że manipulacja wynikami ilościowymi realizowana jest za pomocą kilku narzędzi.

Po pierwsze, oczywiście, za pomocą fałszywych kont sterowanych automatycznie, czyli botów.

Po drugie, istnieją specjalne platformy online, na których zatrudniane są osoby (głównie z krajów rozwijających się), które ręcznie realizują zamówienia ilościowe. To usługa droższa, ale trudniejsza do wykrycia i zablokowania przez platformę społecznościową.

Po trzecie, działają tzw. giełdy lajków – czasem nawet bezpośrednio na Facebooku, jako grupy, na których wstawia się posty po to, by uzyskać pod nimi reakcje w zamian za zostawienie swoich reakcji pod postem kogoś innego.

Po czwarte, wreszcie można do tego użyć złośliwego oprogramowania, które będzie wykorzystywało dane dostępowe do konta bez wiedzy użytkownika.

Wszystkie te metody są stale użytkowane. Kto jest ciekawy, jak to działa, może wykupić niewielką liczbę lajków pod swoim postem i sprawdzić, z jakich kont dostanie reakcje. Sama kiedyś tak zrobiłam – okazało się, że nowe lajki pochodziły od kont gimnazjalistów oraz kobiet na emeryturze.

W równie prosty sposób można zmanipulować ankietę czy sondę internetową. Jeden z najbardziej znanych portali w Polsce, z polskojęzyczną stroną oferującą kupno głosów sondach na Twitterze, to portal firmy niemieckiej.

Ale są też strony anglojęzyczne. Tam stawki wahają się od 8 dolarów za 100 głosów do 785 dolarów za 10 tys. głosów. Portale te korzystają z kont automatycznych, szybko blokowanych przez Twittera czy Facebooka, ale - jak podkreślają autorzy raportu – wiele z nich funkcjonuje wystarczająco długo, by mogło z nich skorzystać przynajmniej kilku klientów.

Potem oprogramowanie tworzy kolejne automatyczne konta.

Bot od firmy z kontem w rosyjskim banku

Program, który automatyzuje czynności w social media, to słynny bot. Bot również można kupić. Są nawet takie rozwiązania, gdy na ogólnie dostępnej stronie internetowej oferowany jest cały pakiet oprogramowania do manipulacji w mediach społecznościowych.

W pakiecie są nie tylko programy, ale też informacje o tym, jak ich używać, tutoriale (filmy będące rodzajem samouczków) oraz wsparcie konsultanta 24 godziny na dobę, siedem dni w tygodniu.

Jedna z najbardziej popularnych w tej branży firm, która zatrudnia cały zespół programistów, ma - co ciekawe - konto w rosyjskim banku. Jest obecna także na polskim rynku, a jej konsultanci na forach internetowych wyjaśniają zainteresowanym szczegóły działania ich botów.

Można się dowiedzieć choćby tego, że boty tej firmy korzystają z serwerów proxy z Rosji, a fake`owe konta, weryfikowane przez platformy społecznościowe za pomocą numerów telefonów podanych przez program, są potwierdzane przez sms-y wysyłane automatycznie także z Rosji.

„Takie pakiety oprogramowania zależą od wielu podwykonawców. Jedni zapewniają fake`owe konta, inni infrastrukturę potrzebną do ich rejestracji, weryfikacji i utrzymania, a także do zmniejszenia ich ryzyka wykrycia przez platformy społecznościowe" – piszą autorzy raportu NATO Stratcom COE. - "Zidentyfikowaliśmy trzy firmy programistyczne, które zapewniają oprogramowanie o podobnej jakości oraz wielu drobnych dostawców, którzy oferują tańsze i prostsze usługi. Chociaż usługodawcy, których udało nam się zidentyfikować, mają siedziby w różnych krajach, trzej główni producenci oprogramowania i części usług związanych z utrzymaniem infrastruktury to rosyjskie firmy. Wiele z nich działa otwarcie z Rosji".

W sieci można też znaleźć rosyjską platformę, na której każdy może założyć bota obsługującego wskazane fake`owe konta za darmo, w zamian za możliwość wykorzystania jego fałszywych kont przez inne boty z tej samej platformy. Informację o niej podają sobie użytkownicy specjalistycznych forów internetowych w Polsce.

Klienci? To zazwyczaj politycy

Eksperci NATO Stratcom COE dotarli do jednego z rynkowych graczy i przeprowadzili z nim wywiad. Rozmówca przede wszystkim podzielił branżę na dwie części: pierwsza, ta tańsza, opiera się na zautomatyzowanej manipulacji w social media.

Ale najlepsze firmy świadczą zaawansowane usługi zarządzania kampaniami manipulacyjnymi w mediach społecznościowych. Tu już nie chodzi o proste polubienia czy zwiększenie liczby fanów. To zaawansowane strategie, łączące automatyzację ze spersonalizowanymi technikami, korzystanie z wielu kanałów komunikacyjnych, tworzenie fake newsów i wykorzystywanie rozmaitych metod, których celem jest wpłynięcie na dziennikarzy.

„Według naszego rozmówcy ich klienci to zazwyczaj politycy lub firmy, które wręcz oczekują manipulacji mediami społecznościowymi, aby osiągnąć swój cel” – można przeczytać w raporcie. – „Aby kampania zakończyła się sukcesem, ważny jest wpływ na tradycyjne media. Dlatego też wysokiej klasy usługodawcy poświęcają wiele wysiłku na tworzenie fałszywych treści, które będą trudne do wykrycia i przyciągną dziennikarzy z tradycyjnych mediów.”

Czy to się dzieje także w Polsce?

W sierpniu 2018 r. napisali o tym Samantha Bradshaw i Philip N. Howard w raporcie o politycznej manipulacji w mediach społecznościowych, opublikowanym w ramach projektu Computational Propaganda Project, związanego z Oxford University.

Eksperci wymienili wówczas Polskę wśród państw, w których w latach 2015-2017 (z tamtego okresu pochodziły dane badawcze) prowadzono oficjalną współpracę między partiami politycznymi a firmami PR i konsultingowymi w zakresie rozpowszechniania zmanipulowanej propagandy cyfrowej podczas wyborów.

Nie chodziło o wolontariuszy pracujących na rzecz konkretnych organizacji politycznych, lecz o profesjonalne, płatne działanie na zlecenie. Prawdopodobnie właśnie takie jak opisane w nowym raporcie NATO Stratcom COE.

Zaś raport innego naukowca, Roberta Gorwy, który w 2017 r. analizował szczegółowo polskie media społecznościowe, wykazał istnienie w Polsce aktywnych botów, reprezentujących w większości prawicowe poglądy. Choć nie było ich dużo (kilkaset), były bardzo aktywne.

Z perspektywy politycznych celów manipulacja w mediach społecznościowych musi kusić wielu polityków: jest tania, a wskaźniki ilościowe prowadzonych kampanii (które także można zmanipulować) dają poczucie sukcesu w bardzo krótkim czasie.

Jeśli politycy wykorzystują proste techniki manipulacji, to poza imponującymi wynikami na platformach społecznościowych, nie przynoszą one realnych efektów wyborczych. Jednak zaawansowana kampania manipulacji w social media, połączona z technikami wpływania na dziennikarzy, może być rzeczywiście groźna i wpływać na wyniki wyborcze.

Jak widać, dziś do przeprowadzenia takiej kampanii potrzeba jedynie pieniędzy. Narzędzia są bowiem ogólnie dostępne.