Historia Polski w orędziu Dudy. Konserwatyzm, ale coraz dalej od PiS

Pretekstem do wygłoszenia przez Dudę przemówienia o historii i państwie była 150. rocznica urodzin Józefa Piłsudskiego. Orędzie prezydenta można obejrzeć tutaj i przeczytać tutaj.

Od pierwszych zdań było jasne, że Duda poświęcił temu przemówieniu bardzo wiele uwagi i że jest ono dla niego ważnym wystąpieniem programowym.

Prezydent mówił o historii jak umiarkowany konserwatysta – ale równocześnie jak polityk, który bardzo stara się stanąć ponad partyjnymi podziałami. W historii sprzed wieku (w przyszłym roku przypada stulecie odzyskania przez Polskę niepodległości po zaborach, w czym Piłsudski odegrał kluczową rolę) Duda szukał analogii do chwili obecnej i lekcji dla współczesnych polityków. Na zakończenie odniósł się bezpośrednio do teraźniejszości - przedstawiając się jako polityk bliski poglądom prawicy, ale bardziej umiarkowany, odpowiedzialny i pozbawiony zacietrzewienia często okazywanego przez partię, z której się wywodzi.

Co powiedział Duda?

Najpierw – cytując przemówienie Lecha Kaczyńskiego z 2009 roku – powiedział, że najważniejszą wartością dla Polaków jest państwo. Stulecie odzyskania niepodległości ma być dla niego cezurą – odrzuceniem mentalnego dziedzictwa dwóch stuleci wypełnionych narodowymi klęskami i niepowodzeniami (z nielicznymi wyjątkami).

Ten fragment jest żywo wyjęty z retoryki PiS, a cytat z Kaczyńskiego można odczytywać jako deklarację lojalności. Nie wiadomo, kto miał „wpajać nam od lat fałszywy wstyd”. To zarzut, który PiS nieustannie wytacza wobec tych nurtów ideowych, z którymi się nie zgadza.

Potem jednak coś się zmienia. Duda apeluje o jedność – co przystoi prezydentowi, reprezentującemu formalnie wszystkich Polaków – i wygłasza apoteozę państwa polskiego:

Opiekę nad tym skarbem przekażemy kiedyś naszym dzieciom i wnukom. Dlatego nie tylko nie możemy go roztrwonić, wręcz przeciwnie, powinniśmy go stanowczo pomnażać".

Polska jest zatem dla Dudy „skarbem”, który przekazują sobie kolejne pokolenia Polaków. W tej wizji Polacy nie są właścicielami państwa polskiego: sprawują nad nim tylko opiekę (dosłownie!), a każdy z nas powinien się podporządkować tej dziejowej misji. Państwo dla Dudy nie jest więc wspólnotą polskich obywateli, ale czymś większym i ważniejszym od nich, niemal fizycznie istniejącym. To bardzo radykalne politycznie (i filozoficznie) stanowisko, bardzo bliskie przedwojennej retoryce piłsudczyków oraz sanacji. Oni również budowali kult państwa – w odróżnieniu od nacjonalistycznej prawicy narodowej, której głównym punktem odniesienia był Naród, koniecznie pisany wielką literą.

To „państwowe” podejście widać wyraźnie w składzie galerii bohaterów narodowych, których wyliczeniu poświęcona była główna część orędzia.

Oto oni:

• Józef Piłsudski (były socjalista, współtwórca państwa polskiego);
• Ignacy Jan Paderewski (pianista o poglądach bliskich Narodowej Demokracji, premier rządu RP, ambasador sprawy polskiej w USA);
• Ignacy Daszyński, socjalista, przywódca Polskiej Partii Socjalistycznej, współtwórca ustawodawstwa socjalnego II RP;
• Roman Dmowski, ojciec nowoczesnego nacjonalizmu polskiego, twórca antysemickiej ideologii polskiej prawicy;
• Wincenty Witos, przywódca prawicowej części ruchu ludowego;
• Wojciech Korfanty, chrześcijański demokrata, bardzo ważny polityk polski ze Śląska.

Prezydent Duda nie wspomniał, że Piłsudski (w młodości) i Daszyński (przez całe życie) byli socjalistami. Nie potępił także antysemityzmu, który był fundamentem ideologii Dmowskiego i jego obsesją. Wszyscy ci bohaterowie byli w realnym życiu politycznym śmiertelnie skłóceni. Dmowski i Piłsudski nie znosili się tak bardzo, że byli ze sobą w stanie zawrzeć zawieszenie broni tylko w dwóch momentach największego zagrożenia kraju – w czasie konferencji w Wersalu i walk o granice (1918-1919) oraz podczas ofensywy bolszewików na Warszawę latem 1920 roku. Nawet wówczas to zawieszenie broni było podszyte nieufnością, a endecka prasa bezwzględnie atakowała Piłsudskiego – zarzucając mu m.in., że jest bolszewickim agentem – kiedy Tuchaczewski podchodził pod stolicę odrodzonej Polski.

Duda zrobił z tych wszystkich postaci świętych, którzy wspólnie pracowali dla dobra ojczyzny. Z Piłsudskiego zacytował fragment wypowiedzi (jeden z wielu na ten temat), w którym Marszałek narzekał na skłócenie Polaków.

Potem prezydent znów apelował o jedność – i mówił o zadaniach dla polityki polskiej na najbliższe lata. Złożył deklarację o przynależności Polski do NATO i Unii Europejskiej jako fundamentach polskiej polityki. W orędziu znalazło się miejsce na zawoalowaną krytykę dyplomacji Waszczykowskiego oraz armii Macierewicza („Musimy też postawić na jakość i skuteczność służb dyplomatycznych oraz instytucji je wspomagających” – mówił Duda, co można odbierać jako sugestię, że teraz te służby skuteczne nie są). Mówił o potrzebie silnych instytucji, sprawnych sądów (co jest paradoksalne, biorąc pod uwagę rolę Dudy w demontażu niezależności sądownictwa) oraz poszanowaniu wolności obywatelskich.

Na zakończenie wrócił do ideologicznego wykładu:

"Ducha narodu łatwo zatruć fałszywą ideologią. Komunizm, nazizm, kosmopolityzm czy nihilistyczna negacja chrześcijańskiego systemu wartości niszczą łączącą nas delikatną więź kulturową.

Usiłują postawić się na szczycie hierarchii wartości, odsuwając na dalszy plan naturalne, odwieczne dążenia i aspiracje człowieka".

To deklaracja konserwatyzmu: „nihilistyczna negacja chrześcijańskiego systemu wartości” to oczywisty sygnał, podobnie jak okrzyk „Boże, błogosław Polsce wolnej, suwerennej i niepodległej” na końcu.

Takie deklaracje mogą się nie podobać, ale warto dostrzec pozytywne elementy wystąpienia Dudy.

• mówił o potrzebie poszanowania praw obywatelskich;
• mówił o pozostaniu Polski w Unii Europejskiej i NATO;
• uznawał równorzędność różnych nurtów politycznych w odzyskaniu przez Polskę niepodległości;
• apelował o poszanowanie politycznego przeciwnika i mniej destrukcyjny sposób prowadzenia sporów politycznych.

Duda pokazał się jako chrześcijański konserwatysta, ale także prezydent z ponadpartyjnymi ambicjami. To odsuwa go od PiS – i przemówienie przed Zgromadzeniem Narodowym można odczytywać jako kolejny krok na jego drodze ku rozstaniu z partią prezesa Kaczyńskiego.