Historyczna chwila: ulica Łupaszki znika z Białegostoku. "Hańba! Zdrada!" - mówią wściekli politycy PiS

Zmianę nazwy ulicy poparli radni Koalicji Obywatelskiej. Zrobili to – jak podkreślali w swoich wystąpieniach – nie po to, by komukolwiek odbierać bohaterów, ale dlatego, że nazwa nie jest akceptowana przez część mieszkańców Białegostoku.

„Uważamy, że dopóki trwa dyskusja co do jednoznacznie pozytywnej oceny Łupaszki, nie powinno być tej nazwy w mieście” – mówił radny Stefan Nikiciuk (Forum Mniejszości Podlasia), prezentując wniosek.

Poniedziałkowa sesja Rady Miasta Białegostoku pokazała, jak silne emocje budzą dziś w Polsce kwestie historyczne i światopoglądowe, które prawica wciągnęła na swoje sztandary. Sprawa upamiętnienia – lub nie – jednego z Żołnierzy Wyklętych, mjr. Zygmunta Szendzielarza „Łupaszki” to temat, który interesuje nie tylko polityków czy środowisko zajmujące się polityką na co dzień, lecz zwykłych ludzi.

Kilkadziesiąt osób przyszło w poniedziałek na salę obrad, by dać wyraz swoim poglądom. Większość broniła Łupaszki. Krzyczeli: „Hańba” albo „Cześć i chwała bohaterom”, gwizdali, a w dłoniach trzymali zdjęcia swojego bohatera.

Najmłodsze zabito w kołyskach

Byli też ci, którzy chcieli, by imię Łupaszki zniknęło z przestrzeni Białegostoku – cichsi, było ich mniej, ale odważyli się przyjść. To niełatwe - przeciwstawić się większości, która ma za sobą mocne argumenty.

To m.in. unieważnienie wydanych na Łupaszkę wyroków śmierci, uchwałę Sejmu czcząca Łupaszkę (z 2006 roku), państwowy pogrzeb z honorami, a teraz także – najnowszą opinię prezesa IPN, nadesłaną specjalnie na sesję, oczyszczającą Szendzielarza z wszelkich zarzutów.

To trudne: stanąć przed krzyczącą publicznością jako przedstawiciel tych, którzy myślą nie o bohaterskich czynach majora, ale o cywilnych ofiarach jego żołnierzy. A potem przeczytać o sobie w komentarzu radnego, że jest się „trzecim pokoleniem czerwonej zarazy”. Tego zadania podjął się Karol Masztalerz, radny klubu Koalicji Obywatelskiej.

Masztalerz wyliczał podczas sesji:

- 10 maja 1945 roku spalenie wsi Wiluki, gmina Dubicze Cerkiewne. 16 maja – wieś Potoka, spalenie. 20-24 czerwca (w Dubinkach – przyp. red.) co najmniej 67 ofiar, 80 procent kobiety z dziećmi.

Dalej Masztalerz:

- Tak, wcześniej w Glinciszkach litewscy policjanci zabili – w odwecie za zasadzkę Łupaszki – 39 Polaków. Tu też, choć nie na taką skalę jak w Dubinkach, ofiarami były kobiety i dzieci. Najmłodsze miały 3 i 4 lata. Też zginęła kobiet w zaawansowanej ciąży.

W 1989 roku zaczęło się śledztwo, i polskie, i litewskie w sprawie zbrodni w Glinciszkach i Dubinkach. Z tym że polskie umorzono, rzekomo z powodu niewykrycia sprawców i wyczerpania środków dowodowych. Śledztwo litewskie trwa, obejmuje 273 oskarżenia zabójstwa ludności litewskiej, przypisywane AK. Masakra w Dubinkach była największa.

Masztalerz przypomniał też o wspomnieniach zastępcy Łupaszki, Jana Wiktora Wiącka Rakoczego, dostępne w zbiorach Studiów Polski Podziemnej. O 87 ofiarach cywilnych, żołnierzach i policjantach.

- Jeśli chcecie, to przeczytam wam opisy zbrodni z jego wspomnień – ale uprzedzam, są straszne – zwracał się do radnych. A na koniec zacytował Serba kpt. Dragana Sotirovicia, żołnierza AK, który m.in. bronił Polaków w walkach z UPA: „W czasie wojny bycie bohaterem i bandytą jednocześnie nie było paradoksem. Jedna osoba może być tym i tym, zasługiwać i na medal, i na kulę w łeb jednocześnie”.

Podczas jego wystąpienia sala zamilkła.

PiS ubolewa nad „odarciem bohatera z czci”

Ale zamilkła tylko na chwilę. Bo dla obecnej prawicy Łupaszko to jednowymiarowy polski bohater, a zgłaszanie wątpliwości co do jego działań w czasie wojny – to hańba. Na sesji właśnie takim emocjom dawano wyraz.

– mówiła Agnieszka Rzeszewska, radna PiS (prywatnie – żona ministra edukacji i przewodniczącego podlaskiego PiS Dariusza Piontkowskiego).

– Jestem wnuczką żołnierza Narodowych Sił Zbrojnych i on też oddał życie za ten kraj. I dziś ktoś śmie podważać imię takiego bohatera? Co odpowiecie młodzieży w szkole, która zapyta: jak to, bohater narodowy, odznaczony Virtuti Militari, pochowany ze wszystkimi honorami, zostaje odarty z czci?

Przypomnijmy – owo „odarcie z czci bohatera narodowego" to nic więcej jak zmiana nazwy ulicy na jednym z białostockich osiedli: z mjr. Zygmunta Szendzielarza ps. Łupaszko na (jak się okazało ostatecznie) ulicę Podlaską.

Mieszkańcy nie akceptowali nazwy

Nazwy nieakceptowanej przez część mieszkańców, czemu wielokrotnie i na różne sposoby dawali wyraz: pisząc na płotach przy tej ulicy „Łupaszko zbrodniarz” czy „Łupaszko morderca”, brudząc farbą tabliczki z nazwą ulicy, ale też występując do radnych z oficjalną petycją o zmianę patrona (zebrano pod nią kilkaset podpisów, w tym mieszkańców osiedla, na którym mieści się sporna ulica).

Koalicja Obywatelska w kampanii wyborczej obiecała zrealizować ich postulat. Był on na tyle ważny dla mieszkańców, że radni, zwłaszcza reprezentujący w radzie mniejszość prawosławną, przez rok nowej kadencji byli regularnie dopytywani, kiedy obietnica zostanie zrealizowana, a ulica Łupaszki zniknie z Białegostoku.

Szendzielarz, podobnie jak Rajs Bury, to postać szczególnie kontrowersyjna właśnie dla tej mniejszości – spalone przez jego żołnierzy podlaskie wioski zamieszkiwała właśnie ludność prawosławna.

Dlatego nawet uznanie Łupaszki przez władze krajowe za bohatera nie zmienia faktu, że w Podlaskiem, gdzie żyją bliscy ofiar, jego postać dzieli – a nie łączy. Konfliktuje i przypomina najtrudniejsze chwile między ludźmi różnych narodowości i kultur, którym przyszło żyć razem na Kresach.

- Nikt nie próbuje nikomu odebrać bohatera. Jeśli dla kogoś Łupaszko jest bohaterem, niech nim będzie – próbował uspokoić nastroje na sesji Tomasz Kalinowski, radny Forum Mniejszości Podlasia (klub KO). Tłumaczył, że chodzi o wzięcie pod uwagę opinii tych, dla których czczenie Łupaszki jest nieakceptowalne.

Ale niekonfrontacyjne argumenty nie znajdowały słuchaczy wśród obrońców majora.

- Nie róbcie wstydu! (…) To wstyd, to pójdzie na całą Polskę. Jeśli ktoś z radnych krępuje się, co ma z tym zrobić, jeśli się boi szefa klubu, swego przełożonego, niech wyjdzie, niech się wstrzyma, ale nie róbcie wstydu! – tak apelowała o niegłosowanie za zmianą Stanisława Korolkiewicz z Klubu Więzionych, Internowanych i Represjonowanych w Białymstoku. Wystąpienie zakończyła okrzykiem: – Chwała bohaterom!

Jednak z sali nikt nie wyszedł. Jednym głosem (wynikiem 13:12) wygrali ci, którzy opowiedzieli się za zmianą nazwy.

PiS o radnych KO: ubecy, czerwona zaraza, zdrajcy

W tym momencie spór przeniósł się do sieci.

PiS Białystok prezentował wypowiedź radnej Rzeszewskiej o hańbie i obrażeniu Polaków. Podlaski poseł Adam Andruszkiewicz (startował z listy PiS) napisał na Twitterze: „Państwo z Platformy! Żyjący Ubecy są z was pewnie dumni. PO = HAŃBA”.

Białostocki radny PiS Jacek Chańko: „Smutny dzień w naszym Białymstoku. Głosami radnych POKO przechodzi uchwała o likwidacji ulicy im. Zygmunta Szendzielorza „Łupaszki”. Trzecie pokolenie czerwonej zarazy dopięło swego. Wieczna hańba zdrajcom. Cześć i Chwała Bohaterom.”

Poseł PiS Kazimierz Smoliński:

Natomiast Jacek Słoma z Podlaskiego Instytutu Rzeczpospolitej Suwerennej zapewnił na Twitterze, że tak w Białymstoku powstanie pomnik Szendzielarza Łupaszki. Mówiono o tym kilka dni przed sesją, zaznaczając, że pomnik stanie na prywatnej działce i za prywatne pieniądze.

Radnym KO i Forum Mniejszości Podlasia gratulował za to poseł PO Krzysztof Truskolaski, dodając: „W Białymstoku nie ma miejsca dla ulicy Łupaszki” – która bardziej dzieli mieszkańców, aniżeli łączy.”

Cieszył się też lider Partii Razem Adrian Zandberg: „Z Białegostoku znika ulica Łupaszki. Brawa dla mieszkańców ulicy, dla Razem Podlaskie i dla wszystkich, którzy walczyli o tę zmianę!” Razem nie ma swoich radnych w Białymstoku, jednak działacze tej partii jeszcze w 2018 r. domagali się zmiany nazwy ulicy.

Tym bardziej zwraca uwagę milczenie, z jakim do wydarzenia na sesji podeszło podlaskie PO. Ani regionalny przewodniczący partii poseł Robert Tyszkiewicz, ani szef białostockich struktur wiceprezydent Białegostoku Zbigniew Nikitorowicz, ani nawet profil regionalny ugrupowania nie wsparli swoich miejskich radnych, okrzykniętych przecież zdrajcami, i nie wspomnieli o sprawie ani słowem.

Kolejna bitwa w Hajnówce, tym razem o LGBT

Spór o ulicę Łupaszki to tylko jedna z odsłon coraz silniejszego konfliktu ideologicznego, który toczy się w Polsce od kilku lat między środowiskami prawicowymi a liberalno-lewicowymi, także mniejszościowymi. Oskarżanie o zdradę, nazywanie czerwoną zarazą, szermowanie słowem „hańba”, radykalnie ten konflikt pogłębia.

Kolejna podlaska bitwa rozegra się już w środę, tym razem w Hajnówce, mieście zamieszkanym w dużym stopniu przez osoby wyznania prawosławnego. Znów jest to więc próba oddziaływania na mniejszość narodową.

Radni PiS złożyli tam projekt stanowiska „wyrażającego sprzeciw wobec promocji i afirmacji ideologii tzw. ruchów LGBT”. Chcą, by hajnowska rada opowiedziała się przeciwko „ideologii LGBT”.

W swoim projekcie napisali m.in.:

„Jako reprezentanci mieszkańców, zasiadających w Radzie Miasta Hajnówka, mając na względzie dobro hajnowskich rodzin, stajemy w obronie naszej szkoły oraz systemu oświaty przed próbami narzucania szkodliwych i demoralizujących standardów mających negatywny wpływ na prawidłowy rozwój psychiczny dzieci i młodzieży. (...) Szanując przyrodzoną i niezbywalną godność każdego człowieka, protestujemy wobec nachalnego propagowania i afirmowania inicjatyw i treści przez ruchy LGBT i wzywamy do wycofania ich z politycznego dyskursu.”

Potrzebę przyjęcia stanowiska uzasadniają „coraz większa presją” ruchów LGBT na polskie samorządy, oświatę, kulturę i inne dziedziny życia. Nie wiadomo, jaki będzie wynik głosowania. Wystarczy, że duża część radnych wstrzyma się od głosu, by stanowisko zostało przyjęte.

Do hajnowskich radnych przed sesją napisali Obywatele RP. W liście, opublikowanym przez białostocką "Wyborczą", apelują: „Dyskryminacja wszelkich mniejszości, religijnych, narodowych i innych, w tym seksualnych przychodzi w pakiecie – prosimy, rozważcie to. Nie dajcie się wciągnąć w wojnę ideologiczną i to po stronie, która też dla wielu z Was jest wroga. Z poważaniem i ufnością w Waszą mądrość, Obywatele RP”.