Anty-Gowin. Przeciw ograniczaniu autonomii uczelni. Przeciw centralizacji. Przeciw urynkowieniu uczelni

OKO.press publikuje stanowisko Komitet Kryzysowy Humanistyki Polskiej w debacie o reformie polskiej nauki (patrz dalej), którą sam Komitet określa jako „realistyczny głos reformatorski, alternatywny wobec centralizacyjnych i autokratycznych projektów reformy szkolnictwa wyższego”.  Rzecz jest o tyle pilna, że w Ministerstwie Nauki i Szkolnictwa Wyższego trwają prace nad nową ustawą, która ma zmienić polskie uczelnie i instytuty naukowe.

Ustawa według Gowina

Ustawa ma być efektem konkursu, rozpisanego przez ministra Gowina wkrótce po objęciu przez niego urzędu. Prezentacja założeń trzech wybranych projektów odbyła się 1 marca 2017 r. Prezentowali je szefowie zespołów:

• prof. Hubert Izdebski z Uniwersytetu SWPS,
• prof. Marek Kwiek z Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu oraz
• dr hab. Arkadiusz Radwan, Prezes Instytutu Allerhanda, niepublicznego instytutu naukowego z Krakowa.

Nie wiadomo, jaki będzie ostateczny kształt ustawy. Ministerstwo podsuwa opinii publicznej coraz to nowe propozycje — min. Gowin mówił w maju 2017 r. m.in. o

• odejściu od tzw. parametryzacji, czyli systemu ocen jednostek naukowych wprowadzonej przez rząd PO-PSL, opartego na  sztywnych (zdaniem wielu naukowców zbyt sztywnych) formalnych kryteriach;
•  zmianie modelu studiów doktoranckich — ograniczeniu liczby doktorantów i powołaniu nowych trybów kształcenia, które mają podnieść poziom doktoratów;
• w maju 2017 r. powrócił także pomysł powołania „Uniwersytetu PAN” – nowej placówki, która wykorzystałaby potencjał instytutów PAN (i byłaby relatywnie wysoko w międzynarodowych rankingach).

Komitet Kryzysowy Humanistyki Polskiej – stowarzyszenie studentów, doktorantów i wykładowców, które powstało w proteście przeciwko reformom wprowadzanym przez poprzedni rząd PO-PSL – przygotował swoją propozycję zmian. W poniedziałek, 22 maja 2017, Komitet wraz z uczelnianym ZNP organizuje kongres, który ma przedstawić alternatywną propozycję reformy.

Stanowisko Komitetu Kryzysowego Humanistyki Polskiej

Od 28 lat przepisy o szkolnictwie wyższym przechodzą proces ciągłych przemian. Początkowo zmierzały w kierunku ograniczenia ręcznego sterowania uczelniami przez państwo i wzmocnienia autonomii akademickiej. Jednak kolejne reformy, zamiast usprawniać polskie szkolnictwo, zaczęły obciążać uczelnie coraz większą biurokracją i domagać się od nich ścisłego powiązania z krótkowzrocznie rozumianym zyskiem ekonomicznym (warto przypomnieć niesławną nagonkę minister Kudryckiej na humanistykę). W rzeczywistości jedynym wymiernym efektem tych zmian był chaos na uczelniach w obliczu co rusz zmieniających się przepisów oraz gwałtowny spadek polskich uczelni na sam dół tabel w międzynarodowych rankingach.

Minister Gowin wydaje się iść w tym samym kierunku – permanentnej rewolucji. Domaga się ścisłego powiązania kształcenia z otoczeniem zewnętrznym (redukowanym do krótkoterminowej perspektywy biznesowego zysku), powtarza mantry o innowacyjności i nowych technologiach, nie dostrzegając, że szkoły wyższe dostarczają także wiedzy niewymiernej i nie dającej się przekuć na bieżące rozwiązania przemysłowe, ale niezbędnej do zapewnienia wolności badań naukowych. Jest ona konieczna dla funkcjonowania zdrowej sfery publicznej oraz dla zagwarantowania zrównoważonego rozwoju społecznego i ekonomicznego mierzonego w dłuższej perspektywie.

Minister Gowin proponuje kolejną rewolucję, której celów i metod sam na razie nie umie wytłumaczyć.

Ewolucja, nie rewolucja – tego potrzebuje nauka i szkolnictwo wyższe. Nasz pomysł na reformę to realistyczny głos reformatorski, alternatywny wobec centralizacyjnych i autokratycznych projektów reformy szkolnictwa wyższego. Reformę chcemy oprzeć na następujących elementach:

1. Fair play. Wszystkie uczelnie powinny mieć ten sam zakres autonomii finansowej, badawczej i dydaktycznej. Dziś przegrywają jednostki mniejsze, które nie mogą szybko tworzyć nowych kierunków ze względu na brak tzw. „pełnych uprawnień akademickich” i przegrywając z jednostkami z wielkich ośrodków akademickich. Należy uchylić przepisy dające przywileje w zakresie kształtowania oferty dydaktycznej jednostkom uprawnionym do nadawania stopnia doktora habilitowanego. Zapewni to równość pozycji startowych – mała uczelnia będzie mogła wygrać z dużą konkurując jakością.

2. Różni, lecz równi. Decyzję o swojej misji i profilu uczelnie powinny podejmować samodzielnie. Mogłyby działać bądź jako uczelnie akademickie, kształcące elity wiedzy, bądź jako uczelnie profesjonalne – kształcące elity umiejętności lub jako kolegia odpowiadające przede wszystkim za edukację na poziomie licencjackim. Jednak wszystkie te jednostki powinny być traktowane jako równorzędne części systemu, konkurujące o najlepszych pracowników i studentów.

---

---

3. Dwa stopnie – dwa tytuły. Proponujemy wprowadzenie dwóch ścieżek rozwoju naukowego – dydaktycznego i naukowego. W zależności od obranej ścieżki pracownik uzyskiwałby inny tytuł, zarazem obie ścieżki traktowane byłyby równoważnie.

4. Milcząca zgoda. Tworzenie nowych kierunków studiów powinno wymagać jedynie notyfikacji w MNiSW. Minister mógłby wnieść sprzeciw, jeśli uczelnia nie spełnia wymogów ustawowych do prowadzenia studiów. Ochroni to uczelnie przed motywowanymi ideologicznie decyzjami ministerstwa blokującymi arbitralnie powstawanie nowych kierunków.

5. Uniwersytety federalne – możliwość łączenia niewielkich uczelni w federacje, by wzmocnić ich pozycję rankingową bez przymusowej konsolidacji.

5. Ład akademicki – władze rektorskie i dziekańskie powinny być wybierane przez środowisko akademickie, a senat uczelni i rady wydziałów opatrzone być winny silnymi kompetencjami kontrolnymi.

6. Racjonalne finanse. Algorytm finansowania uczelni powinien uwzględniać różne profile uczelni. W zależności od decyzji uczelni, który profil wybiera (akademicki, profesjonalny czy kolegium), należy zastosować odmienny algorytm finansowania, uwzględniający fundamenty danego profilu (akademicki – wyniki badań naukowych; profesjonalny – wyniki badań i jakość kształcenia, kolegium – jakość kształcenia). Reforma finansów będzie też wymagała zwiększenia środków na szkolnictwo wyższe.

Potrzebujemy obywatelskiej i propaństwowej wizji umożliwiającej realną naprawę naszych wspólnych instytucji. Tylko w ten sposób polskie uniwersytety mogą wydostać się z pułapki średniego rozwoju.

---