Kościuszko był wywrotowcem, walczył o to samo, czego domagają się protestujący w USA

Podczas protestów w Waszyngtonie zdewastowany został m.in. stojący nieopodal Białego Domu pomnik Tadeusza Kościuszki. Cokół został pomazany antyprezydenckimi i antyrasistowskimi napisami. Część z nich była wulgarna — np. na cokole ktoś namazał napis „Fuck Trump”.

Pomazanie pomnika Kościuszki odbiło się szerokim echem w Polsce. Zareagowała ambasada w Waszyngtonie oraz prezydent Warszawy Rafał Trzaskowski. Ambasador wyraził „zniesmaczenie”, a prezydent Warszawy zadeklarował pomoc miasta w „odnowieniu pomnika”. „Wiadomości” TVP poinformowały, że pomnik zdewastowała Antifa (cokolwiek miałoby to oznaczać) i w zupełnie pokrętny oraz absurdalny sposób połączyły z tym… Trzaskowskiego.

Polskie media przypominały też, że Kościuszko w testamencie przeznaczył znaczną sumę na wykupywanie z niewoli Afroamerykanów – tak jak gdyby protestujący przeciwko zabiciu przez policję 46-letniego George’a Floyda mieli z tego powodu uszanować pomnik. To zamordowanie Floyda – bezbronnego człowieka, na którego szyi policjant klęczał 8 minut i 46 sekund – wywołało falę oburzenia, która przerodziła się w gwałtowne protesty i zamieszki w ponad 140 miastach USA.

Przeczytaj także:

Amerykańscy „nędznicy” chcą radykalnych zmian. Pokazujemy źródła zamieszek w Stanach Zjednoczonych

1 czerwca 2020

Kościuszko: bohater-wywrotowiec

Nie wiemy i nie możemy tego wiedzieć, po której stronie w konflikcie wewnętrznym w USA opowiedziałby się Tadeusz Kościuszko, bo zmarł ponad 200 lat temu, w 1817 roku. Wiemy jednak, w co wierzył i po której stronie walczył w amerykańskiej wojnie o niepodległość (1775-1783). Kościuszko walczył o wolność Amerykanów, ale także o demokrację.

Francuskie Zgromadzenie Prawodawcze w czasie Rewolucji Francuskiej nadało mu – w towarzystwie m.in. Jerzego Waszyngtona – honorowe obywatelstwo francuskie jako „obrońcy ludów przeciw despotom”.

Jako Naczelnik powstania w Polsce w 1794 roku z punktu widzenia ówczesnego porządku społecznego był wywrotowcem, godzącym w ład oparty na przywilejach szlachty.

„Mości panowie, w obronie ojczyzny równość u mnie popłaca i dlatego tak żyd, chłop, szlachcic, ksiądz i mieszczanin równego są u mnie szacunku” — miał mówić podczas przemówienia na krakowskim ratuszu. Była to w Rzeczypospolitej idea rewolucyjna. W samym akcie insurekcji znalazła się również wzmianka, że powstańcy „wyrzekają się wszelkich przesądów i opinii, które obywatelów, mieszkań­ców jednej ziemi i synów jednej Ojczyzny dotąd dzieliły i za­ręczają sobie wszyscy nawzajem nie oszczędzać wszelkich ofiar”.

Mimo to powstanie kościuszkowskie nie próbowało znieść pańszczyzny, być może dlatego – jak chciał życzliwy Kościuszce biograf – że akt insurekcji zabraniał zmieniania „konstytucji narodowej”. Ogłoszony przez Kościuszkę uniwersał połaniecki dawał jednak – nareszcie! – chłopom poddanym wolność osobistą, mówiąc jasno, że „osoba wszelkiego włościanina jest wolna” i ma on prawo opuszczać wieś, o ile zapłaci podatki i spłaci długi.

„Hasłem naszym było, jest i będzie do zgonu życia wybawienie Ojczyzny z jarzma obcej niewoli i nadanie prawdzi­wej wolności narodowi naszemu. Ziemia krwią jej prawych synów zbroczona przypomina nami to święte hasło”.

– pisał kilka lat po upadku powstania w liście do generała Henryka Dąbrowskiego, dowódcy polskich legionów, w 1798 roku.

„Prawdziwa wolność” to nie tylko wolność od wroga, ale także właściciela majątku.

Testament wolności

Kościuszko w USA zostawił testament, w którym zobowiązywał wykonawcę – został nim prezydent USA i jego przyjaciel Thomas Jefferson – do wykupienia z niewoli tylu niewolników, na ilu starczy pieniędzy. Kościuszko zostawił 17 tys. dolarów – zaległy żołd oficera armii – stanowiący równowartość mniej więcej 250 tys. dolarów dzisiaj (ceny towarów były inne, a wiele z tego, co dziś kupujemy, jeszcze nie wymyślono, więc trudno dokładnie porównać siłę nabywczą tych pieniędzy). Niewolnicy byli drodzy: silny, młody, zdolny do pracy mężczyzna mógł kosztować nawet równowartość 40 tys. dolarów.

Jefferson nie wahał się nazywać polskiego przyjaciela „najczystszym synem wolności, jakiego poznał, wolności dla wszystkich, a nie tylko dla nielicznych lub bogatych” – pisał o testamencie Kościuszki w „Polityce” w 2017 roku. publicysta Edwin Bendyk. Jefferson testamentu Kościuszki jednak nie wykonał z powodów, o które historycy spierają się do dziś.

Kościuszko uważał – wzorem wielu reformatorów ówczesnej doby – że istnieje uderzające podobieństwo pomiędzy losem czarnych niewolników oraz pańszczyźnianych chłopów na ziemiach polskich. Wolność łączył zawsze z własnością.

W 1807 roku konstytucja Księstwa Warszawskiego – mikropaństewka polskiego utworzonego przez Napoleona – zniosła poddaństwo i dała chłopom wolność osobistą. Nie dała im jednak ziemi, w praktyce uczyniła więc ich zależnymi od dawnych panów, do których należał uprawiany przez chłopów grunt i chałupy.

Kościuszko – wówczas dożywający swoich dni na emigracji w Szwajcarii – dostrzegał ten problem: uważał, że wolność ma sens tylko wówczas, kiedy w ślad za nią uwolnieni otrzymają własność, pozwalającą im się samodzielnie utrzymać. W 1815 roku pisał do ks. Adama Czartoryskiego, wówczas bliskiego współpracownika cara Aleksandra, rządzącego opanowanym przez Rosjan Księstwem Warszawskim (w tym roku zostało ono przemianowane na Królestwo Polskie, okrojone i połączone unią z Rosją): „Wybaczcie – sama tylko wolność nie daje wieśniakowi i jego rodzinie utrzymania. Musi on zarobić na życie bądź pracą, bądź rzemiosłem albo przemysłem lub też przez posiadanie na własność ziemi, co jest najkorzystniejsze dla kraju, inaczej uczyni się z nich złoczyńców”.

Kościuszko popierał więc zawsze wolność i redystrybucję własności oraz burzył ustalony porządek społeczny, który uważał za niesprawiedliwy – czyli walczył o to samo, o co walczą protestujący w USA po śmierci George’a Floyda. Dwóch filozofów — dr Łukasz Moll oraz dr Michał Pospiszyl — wystosowało nawet petycję online, apelując do rządu RP, aby zachował na pamiątkę napisy na pomniku. „Jesteśmy przekonani, że gdyby Kościuszko powstał z martwych, wypisałby na monumencie wielki napis »Black Lives Matter«” — napisali.

OKO pilnuje, żeby Polska nie wyszła z Europy.
Wesprzyj nas, byśmy mogli działać dalej.

WSPIERAM

Adam Leszczyński

Historyk i socjolog, profesor na Uniwersytecie SWPS, publicysta. Autor dwóch książek reporterskich o Afryce i kilku książek o historii. "Szkalował" Polskę m.in. w „the Guardian”, „Le Monde”, „El Pais”, „Suddeutsche Zeitung”. Ostatnio wydał „Ludową historię Polski” (WAB 2017). W OKO.press pisze o polityce i historii.