Prof. Łętowska: "Czy ten, kto zaproponował Boga na paszportach, przeczytał preambułę Konstytucji?"

Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji ujawniło nowy wzór paszportów. Każdy, kto od poniedziałku 5 listopada złoży wniosek o wydanie paszportu, otrzyma dokument według nowego wzoru.

Na biało-czerwonym znaku zabezpieczającym znajdzie się hasło "Bóg, Honor, Ojczyzna" .

O komentarz poprosiliśmy znawców prawa konstytucyjnego oraz prawa antydyskryminacyjnego.

Prof. Łętowska: Nietakt konstytucyjny

"Jeżeli w preambule do Konstytucji mamy wzmiankę o tych, którzy wierzą w Boga i tych, którzy nie podzielają tej wiary, wydaje mi się, że umieszczanie hasła »Bóg, Honor, Ojczyzna« w dokumencie wydawanym polskim obywatelom i obywatelkom jest co najmniej nietaktem konstytucyjnym. Zastanawiam się, czy ktokolwiek, kto to zaproponował, preambułę konstytucyjną przeczytał".

Profesor nawiązuje do fragmentu preambuły, który brzmi: "my, Naród Polski - wszyscy obywatele Rzeczypospolitej, zarówno wierzący w Boga będącego źródłem prawdy, sprawiedliwości, dobra i piękna, jak i nie podzielający tej wiary, a te uniwersalne wartości wywodzący z innych źródeł, równi w prawach i w powinnościach wobec dobra wspólnego - Polski".

Prof. Wyrzykowski: Dokument urzędowy powinien być neutralny

Prof. Mirosław Wyrzykowski zwraca uwagę na zasadnicze wątpliwości propozycji "ostemplowania" paszportu. Dokument ma potwierdzać obywatelstwo polskie jednostki w relacjach międzynarodowych, jest dokumentem podróży.

W analizie przygotowanej dla Archiwum Osiatyńskiego profesor Wyrzykowski podkreśla, że ten dokument ma być przede wszystkim neutralny i techniczny, a nie być domniemaną bądź wprost wyrażoną deklaracją.

Prof. Wyrzykowski zwraca też uwagę na kontekst Polski jako państwa, w którym zbyt wiele wątpliwości nasuwa realizacja konstytucyjnej zasady neutralności państwa.

Za symptomatyczne uważa nacisk obecnej władzy na wartość "Honoru".

"Czy dla konstytucyjnych organów państwa, w imieniu których jest wystawiany paszport, honor jest rzeczywiście wartością fundamentalną? Dla tych, którzy składali ślubowanie lub przysięgę i świadomie, z pełną premedytacją jej nie tylko nie dotrzymują, ale brutalnie łamią" - wątpi profesor Wyrzykowski.

I kwituje: "Może zatem z tego powodu powstała tak przemożna wola i ochota podkreślania w dokumencie podroży tej najwyższej cnoty, by ukryć jej brak w codziennym zachowaniu."

Przypomina też, że hasło "Bóg - Honor - Ojczyzna" jest dziś zawłaszczane przez grupy społeczne, których zachowanie wskazuje, że nie przyświeca im ani Bóg, ani Honor, ani Ojczyzna. "Co więcej, widoczna jest próba zawłaszczenia tego wezwania i nadania mu takich treści, które powodują, że Ci wielcy i wspaniali, i Ci nieznani i równie wspaniali i bohaterscy, którzy ponieśli ofiarę życia, nie mogą spokojnie spoczywać w grobach".

Alternatywa? "Jeżeli już konieczne byłoby zamieszczanie jakiegokolwiek hasła na dokumencie urzędowym (czemu, powtarzam, jestem przeciwny) to może w 2018 roku wystarczyłoby "Niepodległość 1918"?"

Profesor Roman Wieruszewski, wieloletni kierownik Poznańskiego Centrum Praw Człowieka Instytutu Nauk Prawnych PAN oraz członek Komitetu Praw Człowieka ONZ zaleca jednak powstrzymanie emocji:

Honor i Ojczyzna, ale bez Boga

"Boga" do "honoru i "ojczyzny" dodano ustawowo dopiero w III RP.

Ustawa z 19 lutego 1993 roku o znakach Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej dosłownie wprowadziła to hasło na sztandary - jako element sztandarów jednostek wojskowych Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej. Hasło po raz pierwszy pojawiło się na sztandarach Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie dekretem Prezydenta Rzeczypospolitej z 15 października 1943 roku.

Dewizę "Honor i Ojczyzna", "Honneur et Patrie" rozpropagował Napoleon Bonaparte, umieszczając ją na najwyższym francuskim odznaczeniu - Legii Honorowej.

W Drugiej Rzeczpospolitej hasło, zgodnie ze swoim rodowodem, funkcjonowało jako "Honor i Ojczyzna".

Ustawa z dnia 1 sierpnia 1919 roku o godłach i barwach Rzeczypospolitej Polskiej mówi o nim w części o chorągwiach i sztandarach: "Za chorągiew pułkową w piechocie uznaje się chorągiew białą, prawie całkowicie zajętą przez polski krzyż kawalerski barwy czerwonej, pośrodku którego w otoku liści wawrzynowych istnieje napis "Honor i Ojczyzna" (art. 1.6)."

W takim brzmieniu zostało wyryte nad wejściem do gmachu Kancelarii Prezesa Rady Ministrów w Alejach Ujazdowskich. Przed 1939 rokiem tablica na froncie budynku, będącego w latach 1927-1939 siedzibą Generalnego Inspektoratu Sił Zbrojnych, zawierała napis "HONOR, OJCZYZNA". W 2016 roku w sprawie dodania nad wejściem do KPRM "Boga" interpelował u Premier Beaty Szydło poseł PiS Andrzej Melak. Nieskutecznie. Gmach jest pod opieką konserwatora zabytków.

Z tego względu, dodanie do paszportów dewizy "Bóg, Honor, Ojczyzna" nie może być traktowane jako specjalne nawiązanie do tradycji Drugiej Rzeczpospolitej.

Natomiast doskonale wpisuje się w proces utwierdzania w III Rzeczpospolitej modelu ustrojowego, w którym religia zajmuje poczesne miejsce. Polska jest przykładem modelu państwa z kościołem popieranym - nie ma kościoła państwowego, ale jeden kościół (katolicki) jest faktycznie i symbolicznie preferowany.

Większość Polaków i Polek, jak pokazują badania CBOS z 2015 roku, jest do obecności religii i kościoła w polskim państwie przyzwyczajona. Większości osób przebadanych przez CBOS nie raziły ani krzyże w budynkach publicznych, ani religijny charakter przysięgi wojskowej, ani lekcje religii w szkołach, ani udział księży czy biskupów w obrzędach i uroczystościach państwowych, ani święcenie przez księży miejsc i budynków użyteczności publicznej.

Nie oznacza to jednak, że części obywateli i obywatelek nie razi wprowadzanie przez władze religii lub odwoływań do Boga w kolejnych obszarach życia publicznego i w relacjach państwo-obywatel.

Jak "najlepsze paszporty na świecie"

Wprowadzenie nowych paszportów ma znaczenie praktyczne - Ministerstwo zapewnia, że wprowadzone rozwiązania w zakresie bezpieczeństwa stawiają polski paszport na równi z "najlepszymi paszportami na świecie".

Ważna jest też symbolika - nowe wzory graficzne uświetniają stulecie niepodległości. Część nowych znaków graficznych, które pojawią się na kartach paszportów, wybrano w głosowaniu internetowym. Najwięcej głosów przyznano:

• Kopcowi Józefa Piłsudskiego w Krakowie - zwanemu Mogiłą Mogił. Usypano go z ziemi z miejsc bitew i kaźni Polek i Polaków; przypisuje mu się takie znaczenie, jak Grobowi Nieznanego Żołnierza w Warszawie,
• Orzełkowi Legionowemu, czyli graficznemu symbolowi Legionów,
• a także Gabrielowi Narutowiczowi, pierwszemu Prezydentowi Rzeczpospolitej Polskiej, zamordowanemu w 1922 roku na schodach "Zachęty" w Warszawie.

Ponadto na kartach książeczki paszportowej znajdziemy grafiki przedstawiające:

• Bitwę Warszawską,
• Order Virtuti Militari,
• oraz twórców Polskiej niepodległości, m.in.: Józefa Piłsudskiego, Romana Dmowskiego, Wincentego Witosa.

Wprowadzenie nowych paszportów nie oznacza konieczności wymiany starych, które pozostają ważne aż do wskazanego na nich terminu.