„Marihuana? Chyba pani zwariowała”. 2 lata po legalizacji pacjenci wciąż leczą się w tajemnicy

Pisanie o medycznej marihuanie to chodzenie po polu minowym: wystawienie się na zarzuty ze strony tych, którzy twierdzą, że leczenie "ziołem" to działanie nieracjonalne, a nawet groźne w skutkach.

Źródłem niechęci jest też wykluczanie marihuany jako czystej szarlatanerii medycznej, wrzucanie jej do jednego worka z podejrzanymi czy jednoznacznie szkodliwymi praktykami tzw. medycyny alternatywnej, ruchem antyszczepionkowców itp.

Jakie by nie było źródło tej niechęci, to utrudnia ona przyjęcie do wiadomości, że medyczna marihuana jest lekiem w wielu krajach legalnym i istnieją badania wskazujące na jej skuteczność w leczeniu spastyczności, jaskry, lekoopornej padaczki dziecięcej, a także łagodzeniu bólu i innych dolegliwości w stanach terminalnych.

Tak czy inaczej, mamy w Polsce sytuację paradoksalną: za legalizacją leku nie poszła ani edukacja lekarzy i pacjentów, ani starania, by środek był dostępny w rozsądnej cenie, co musiałoby oznaczać produkcję w kraju (może np. na wzór Izraela, z zachowaniem kontroli państwa).

O zbliżającej się śmierci dziecka mówiono jej codziennie, od dawna, na różne sposoby. "Proszę pozwolić mu odejść", "Proszę się do tego nie przyzwyczajać, to i tak niedługo umrze". Maks miał 5 lat i kilkaset ataków padaczki dziennie. Nawet kiedy było z nim już tak źle, że wprowadzono go w śpiączkę, ataki nie ustały. Doszła jeszcze zakrzepica, zapalenie osierdzia, sepsa...

Był rok 2014. Nad łóżkiem syna Dorota podjęła desperacką próbę. O tym, że poda mu przez sondę wywar z marihuany, nie powiedziała nawet rodzinie. Tak zaczął się powrót do zdrowia Maksa (ma dziś 10 lat) i początek drogi marihuany do polskich pacjentów.

Ustawa dopuszczająca stosowanie medycznej marihuany została przyjęta w 2017 roku. Ale lekarze wciąż nie chcą o niej słyszeć lub boją się ją przepisać. Zepchnięci do szarej strefy pacjenci nie chcą nawet mówić o swoich dobrych lub złych doświadczeniach. Zamykamy się w kręgu niewiedzy, szara strefa kwitnie, a zagrożenia rosną. "Ustawa jest jak klucz w drzwiach, tylko że ktoś zapomniał ściągnąć łańcuch" - mówi Dorota Gudaniec.

Rozdźwięk między zastygłą świadomością lekarzy, a potrzebami i doświadczeniami pacjentów osłabia status medycyny konwencjonalnej dając szerokie pole do popisu ruchom radykalnego zwątpienia, takim jak antyszczepionkowcy.

Klucz w drzwiach

Projekt ustawy o legalizacji medycznej marihuany złożony w lutym 2016 przez Piotra Liroya-Marca przez rok przechodził przez komisję.

"Legalizacja była przełomowa, ale szybko się okazało, że nie spełnia oczekiwań" - mówi Dorota Gudaniec, mama Maksa, współautorka ustawy i prezeska Fundacji Krok po Kroku. "Nasz projekt zakładał edukację, kontrolę jakości i pacjentów, monitoring efektów niepożądanych, dostępność różnych preparatów, możliwość prowadzenia przez instytuty państwowe upraw w Polsce..." - wylicza.

Niewiele z tego zostało. "Na każdym spotkaniu projekt tracił jakąś istotną część - został kadłubek". Z czym jest dziś problem? W relacji Gudaniec:

• dostępność preparatów - zamiast produkować w Polsce, preparaty ściąga się z zagranicy - o wiele drożej i przy wielu obwarowaniach formalnych. Na rynku dostępny jest na razie jeden produkt, po roku starań producenta. Inna firma już drugi rok czeka na dopuszczenie do polskiego rynku;
• ostracyzm - "Kiedy pytamy ministerstwo o działania w sprawie medycznej marihuany odpowiadają, że to nie należy do ich praktyki ani zainteresowania";.
• chaos prawny - "za ustawą nie poszły żadne wytyczne dla służb - ciągle zdarzają się sytuacje, kiedy osoby z legalną medyczną marihuaną są traktowani jak przestępcy";
• brak wiedzy i niechęć lekarzy.

"Przychodząc do lekarza po receptę na medyczną marihuanę pacjent powinien ją dostać razem z zaleceniami jak stosować. Ale lekarzy, którzy coś o medycznej marihuanie wiedzą, jest według moich szacunków około 50 w całej Polsce" - mówi Gudaniec.

"Musicie zrozumieć, że bywamy sceptyczni" - mówił podczas konferencji "Medyczna marihuana w teorii i praktyce" jeden z uczestniczących lekarzy. "Chory i jego rodzina tracą rozum, zapłacą każdą cenę, uwierzą w każdy cudowny sposób".

Między doświadczeniem, a wiedzą

"W kwestii leczniczej marihuany świat medyczny podzielił się na radykalnych empiryków, którzy każdy przypadek pacjenta traktują jako wystarczający dowód, i na tych, którzy odrzucają wszystko, co nie jest gruntownie udowodnione badaniami (evidence based)" - tłumaczy OKO.press dr Jerzy Jarosz, lekarz anestezjolog, założyciel pierwszego w Polsce punktu konsultacyjnego dla lekarzy i pacjentów zainteresowanych leczeniem marihuaną oraz dyrektor Centrum Naukowo-Dydaktycznego Fundacji Hospicjum Onkologiczne św. Krzysztofa w Warszawie.

"Problem w tym, że prawda leży pośrodku. Leczenie marihuaną to medycyna, której lekarze uczą się od swoich chorych. To, że w ogóle mamy wiedzę, którą możemy sprawdzać w badaniach zawdzięczamy krajom takim jak Kanada czy Australia, które zamiast wsadzać ludzi do więzienia, zbierały od nich informacje" - mówi dr Jarosz.

Aktualne badania, prowadzone także w Izraelu, gdzie państwo wspiera uprawy i leczenie marihuaną, wskazują, że kannabinoidy (substancje czynne zawarte w marihuanie):

• pomagają w łagodzeniu chronicznego bólu, przede wszystkim bólu neuropatycznego (marihuana najczęściej stosowana jest dziś przy takich wskazaniach);
• mają właściwości przeciwwymiotne (zapobiegają mdłościom i wymiotom) u pacjentów cierpiących np. na raka;
• mogą pomagać na brak apetytu;
• łagodzą ból i spastyczność w stwardnieniu rozsianym;
• poprawiają jakość życia osób objętych opieką paliatywną.

"Niewystarczające" lub "umiarkowane" dowody - taki werdykt pojawia się często w opracowaniach naukowych i odstrasza lekarzy. "Konieczna jest większa liczba badań"- pisze w raporcie Europejskie Centrum Monitorowania Narkotyków i Narkomanii (EMCDDA) i wymienia szereg innych dolegliwości, przy których łagodzeniu zdaniem pacjentów - pomogła im właśnie marihuana.

To właściwie problem ze stosowaniem medycznej marihuany w pigułce - badania nie nadążają za doświadczeniami pacjentów, którzy eksperymentują na własną rękę.

Wielka improwizacja

Zdaniem dr Jarosza badań jest zbyt mało z kilku powodów:

• marihuana zawiera ok. 400 substancji aktywnych (najbardziej znane to THC i CBD), które w zależności od ich zawartości powodują, że rośliny wykazują zróżnicowane właściwości - żeby badania były przekonujące muszą być powtarzalne, spełniać te same kryteria - gruntowne naukowe przebadanie różnych kombinacji to wyzwanie na dziesięciolecia;
• badania naukowe, które mogłyby być uznane za poważny dowód są bardzo długotrwałe i kosztowne, stać na nie właściwie tylko firmy farmaceutyczne, które w inwestowaniu muszą mieć interes - możliwość wprowadzenia leku. A jaki mogły mieć interes w badaniu czegoś, co było dotychczas nielegalne?

Ta wielka improwizacja może być groźna. Dlaczego? Niekoniecznie przez samą roślinę, która:

• jest bardzo mało toksyczna (chyba, że zostanie wzbogacona innymi substancjami). Podczas gdy z powodu zatrucia całkowicie legalnym alkoholem w USA w 2014 zmarło ponad 30 tys. osób, nie wiemy o żadnym przypadku śmierci w wyniku zatrucia marihuaną (porównanie marihuany z alkoholem znajdziesz tuta);
• nie połączono jej też dotychczas ze zwiększoną podatnością na raka (czego nie można powiedzieć o papierosach, które zabijają rocznie ok. 8 mln ludzi), chociaż palona zwiększa ryzyko przewlekłego zapalenia oskrzeli;
• może powodować uzależnienie, ale raczej psychiczne niż fizyczne - jej odstawienie nie spowoduje ciężkich objawów zagrażających życiu, jak w przypadku uzależnienia np. od leków opioidowych - badania pokazują, że zagrożenie uzależnieniem od marihuany wynosi 9 proc, od nikotyny 32 proc.
• krótkoterminowe efekty uboczne medycznej marihuany są zdaniem EMCDDA zbliżone do tych, które występują przy konwencjonalnych lekach.

ALE:

• długoterminowe efekty nie są jeszcze zbadane - u nałogowych (palących codziennie) palaczy "rekreacyjnych" wskazywano na zagrożenie zaburzenia pamięci, uwagi oraz procesu decyzyjnego i planowania oraz problemy psychiczne: depresja, stany psychotyczne - nie wiadomo czy dotyczy to też medycznej marihuany, bo nie wiadomo jakie substancje i z jakimi dodatkami zażywali "rekreacyjni" użytkownicy.

Zagrożenie medyczną marihuaną płynie dziś głównie z niewiedzy i wielkich nadziei.

Szkodliwe mity i brak kontroli

"Zdarzył nam się przypadek chorego na cukrzycę, który wpadł w śpiączkę, bo wierzył, że marihuana go uleczy i odstawił inne leki" - mówiła dr Miri Ognitz, anestezjolożka z Izraela, która opowiadała o 10 latach doświadczeń lekarzy w leczeniu marihuaną.

"Codziennie dostaję od pacjentów maile: mam raka, kupiłem olejek CBD, co teraz. A kannabinoidy nie są dziś lekiem na chorobę, tylko lekiem wspomagającym oraz lekiem jakości życia" - mówi dr Jarosz, który sam ma kilkunastoletnie doświadczenie w leczeniu chronicznego bólu u pacjentów.

Zdaniem Jarosza dużym zagrożeniem jest brak kontroli nad rynkiem. "Światowe zainteresowanie marihuaną, to niestety świetna kampania reklamowa, na której korzysta biznes". Podczas gdy certyfikowana medyczna marihuana grzęźnie w procesie dopuszczania na rynek, co wiąże lekarzom ręce, powstaje mnóstwo obchodzących prawo produktów spożywczych, które nie przechodzą rygorystycznych kontroli jak środki medyczne.

„Ilość psychoaktywnego THC jest często zaniżana albo brakuje informacji o składzie. W USA przebadano 84 tego typu produkcji i okazało się, że tylko 26 jest dobrze opisana pod kątem zawartości. W Polsce nikt tego nie bada” - tłumaczy dr Jarosz.

Pacjentom zainteresowanym medyczną marihuaną dr Jarosz zawsze zaleca konsultację z lekarzem. "Nie może być tak, że chorzy leczą się u handlarzy czy uzdrowicieli, bo boją się porozmawiać z lekarzem". Zdaniem Gudaniec, pacjenci na taką rozmowę często nie mają szans - lekarze traktują ich jak przestępców.

Ministerstwo zdrowia zamiast edukować i wspierać monitorowanie stosowania medycznej marihuany, szerzy dezinformację i narkofobię. A pacjenci radzą sobie z chorobą jak mogą - nielegalnie, a wiedzę zamiast od lekarzy czerpią często z wątpliwych źródeł.