"Matołek klimatyczny" musi zostać prymusem. Debata OKO.press o Polsce i katastrofie klimatycznej

Polskę czekają ogromne wyzwania związane z adaptacją do zmieniającego się klimatu. Pierwsze efekty globalnego ocieplenia odczuwamy już dziś: fale upałów, deszcze nawalne, wysychanie wód gruntowych - to tylko niektóre z nich. By przygotować się na skutki katastrofy klimatycznej, należy działać od zaraz.

1 października 2019 podczas debaty OKO.press, Fundacji im. Heinricha Bölla i Nowego Teatru rozmawiali na ten temat: dr Justyna Glusman (dyrektorka-koordynatorka ds. zrównoważonego rozwoju i zieleni w UM Warszawa), Katarzyna Jagiełło (aktywistka społeczno-ekologiczna), dr hab. Zbigniew Karaczun (sozolog, ekspert ds. polityk ekologicznych i klimatycznych, SGGW), Weronika Michalak (dyrektorka polskiego biura Health and Environment Alliance).

Polska "matołkiem klimatycznym" w UE

Polska nie jest gotowa na skutki katastrofy klimatycznej . "W Unii Europejskiej jesteśmy matołkiem klimatycznym" - mówiła Katarzyna Jagiełło. Wyzwania, z którymi będziemy musieli się zmierzyć dotyczą niemal każdego obszaru naszego życia.

Prof. Karaczun wymienił m.in.:

• bezpieczeństwo żywieniowe; zmiany klimatu szczególnie oddziałują na rolnictwo, możliwość uzyskiwania plonów zależy od długości okresu wegetacyjnego czy ilości opadów;
• dostęp do wody - Polska już jest ubogim w wodę krajem. Pozwalamy jej szybko uciekać z ekosystemu, bo osuszyliśmy bagna. Priorytetowe są programy: odbudowy terenów podmokłych, zadrzewienia (czyli odwrócenia zmian wywołanych przez Lex Szyszko), budowy małych zbiorników retencyjnych w każdym powiecie;
• transformację energetyczną - dziś w większości opieramy się na węglu, który nie tylko truje, ale wymaga ogromnych ilości wody do chłodzenia;
• zabezpieczenie energii latem - w czasach wielkiej suszy i upałów zwiększone zapotrzebowanie na energię musi mieć alternatywę względem węgla. Rozwiązaniem może być fotowoltaika, inaczej realnym zagrożeniem jest blackout, czyli czasowe braki w dostawie prądu.
• przebudowę sektora turystycznego - coraz mniej dni ze śniegiem sprawia, że atrakcyjne przestaje być uprawianie sportów zimowych, a Bałtyk zamiast zamieniać się ciepłe Morze Śródziemne - kwitnie.

Szczególnym wyzwaniem jest zdrowie

"Katastrofa klimatyczna jest najpoważniejszym zagrożeniem dla zdrowia publicznego na świecie" - dodawała Weronika Michalak, powołując się m.in. na stanowisko Światowej Organizacji Zdrowia. Fale upałów już dziś skutkują bezpośrednimi zgonami u osób cierpiących na choroby sercowo-nauczyniowie. Grożą nam też namnażające się choroby wektorowe przenoszone przez wszy czy kleszcze. "W ciągu ostatnich 10 lat pięciokrotnie wzrosła liczba zachorowań na boreliozę" - mówiła Michalak.

Instytucje opieki zdrowotnej muszą być gotowe nie tylko na wzmożoną hospitalizację w okresie letnim, ale również pomoc ofiarom kataklizmów: huraganowych wiatrów, powodzi czy trąb powietrznych. Powinna, ale nie jest. Ani finansowo (HEAL wycenia koszty adaptacji opieki zdrowotnej na 120 mld zł), ani kadrowo.

Warszawa w planach, czy to wystarczy?

Ale adaptacja to nie tylko kwestia makroskali. Do katastrofy na całym świecie przygotowują się również lokalne miejskie społeczności. Choć Warszawa - na tle Polski - wypada nieźle, to Justyna Glusman reprezentująca warszawski ratusz mówiła głównie o planach i nadziejach.

Cztery konkretne rozwiązania, które już wprowadza magistrat to:

• dopłaty dla wspólnot na budowę małych zbiorników retencyjnych;
• nasadzenia trawy wzdłuż ulic i program zielonych dachów;
• zwiększenie powierzchni lasów o 50 ha;
• dopłaty na panele fotowoltaiczne.

Problemów do rozwiązania jest znacznie więcej. Dla zarządzających miastami - zresztą jak dla wszystkich - największym wyzwaniem jest woda. Z jednej strony jej nadmiar (w przypadku deszczy nawalnych), z drugiej - trudności z magazynowaniem (wysychające zbiorniki retencyjne).

W planach oprócz zachęty budowy małych zbiorników retencyjnych jest ratowanie Jeziorka Czerniakowskiego i wykup Zakola Wawerskiego (200 ha starych mokradeł). Na ich terenach ma powstać "zielona enklawa", która będzie pełnić funkcję retencyjną, edukacyjną i przyrodniczą.

Warszawo, ambitniej!

"Czy Warszawa jest gotowa, by na miejskich imprezach zabronić wykorzystywania mięsa? Czy magistrat napisał do dostarczycieli energii, że domaga czystej energii z OZE? Jak w obliczu załamania psychiatrii miasto chce wspierać mieszkańców w kryzysie zdrowia psychicznego - także związanego z żałobą klimatyczną? Co władze Warszawy na to, że obywatele będą coraz częściej wychodzić na ulice i protestować?" - pytała Katarzyna Jagiełło.

Justyna Glusman w odpowiedzi wielokrotnie podkreślała, że nie ma wsparcia od rządu, a na wszystkie zmiany trzeba poczekać. Zapewniała, że miasto stawia sobie ambitne cele i chce wykorzystać zapał mieszkańców i mieszkanek Warszawy. Przykładem ma być obywatelski panel klimatyczny z udziałem takich organizacji jak "Extiniction Rebellion", "Młodzieżowy Strajk Klimatyczny" czy "Strajk dla ziemi".

Czy jest tylko źle, źle, źle?

"Pierwszy raz na konferencji dotyczącej zmian klimatu byłem w 1992 roku. Byłem pesymistą do zeszłego roku, kiedy zobaczyłem, że w Polsce społeczeństwo wreszcie się obudziło. Młodzi ludzie nie chcą o nic prosić polityków. Oni żądają zmian" - mówił prof. Karaczun.

Podczas debaty wielokrotnie wybrzmiewało jednak, że wciąż zbyt mało osób jest zaangażowanych i świadomych wyzwań. "Nie dziwię się, że ludzie boją się transformacji proklimatycznej. W Polsce - po kilku transformacjach - chcielibyśmy powrotu do normalności. (...)

Problem jest taki, że gdy otworzycie telewizję Kurskiego, to wszystkich tych informacji tam nie ma" - mówił prof. Karaczun.

Apelował, by rozmawiać z każdym - niezależnie od poglądów - a nie tylko przekonywać już przekonanych - "Nie ma się co spierać, zacznijmy rozmawiać".

"Jednym z najważniejszych zasobów odnawialnych jest nadzieja. Zachęcam do wiązania jej z odwagą. Są różne rzeczy, które możemy robić. Praktykujmy też obywatelską życzliwość. Gdy się stoi w prawdzie, a myślę że my w niej stoimy, to moralny bagaż powinien skłaniać do wyciągania ręki w geście pokoju" - zachęcała Katarzyna Jagiełło.

ZOBACZ ZDJĘCIA AGATY KUBIS

Niniejsza publikacja powstała dzięki współpracy z Fundacją im. Heinricha Bölla w Warszawie. Zawarte w niej poglądy i konkluzje wyrażają opinie autora i nie muszą odzwierciedlać oficjalnego stanowiska Fundacji im. Heinricha Bölla.