Medicover: lekarz może odmówić wypisania skierowania na badania. To nieprawda

"Lekarz powołujący się na klauzulę sumienia może odmówić wykonania świadczeń zdrowotnych niezgodnych z jego sumieniem, takich jak: przeprowadzenie zabiegu in vitro, skierowanie na badania prenatalne, wypisanie recepty na środki antykoncepcyjne, antykoncepcję »dzień po«, a także stosowanie innych niż naturalne metody antykoncepcji", dowiadujemy się ze strony Medicover Polska. Sprawę opisała Federacja na Rzecz Kobiet i Planowania Rodziny.

Taka informacja pojawia się pod nazwiskiem lekarza, który zadeklarował powoływanie się na klauzulę sumienia (w tym przypadku Wiaczesław Bramski, ginekolog).

Rzeczywiście, lekarz ma prawo - przy dopełnieniu pewnych formalności - odmówić wykonania niektórych świadczeń medycznych ze względu na tzw. sumienie. Pozwala na to art. 39 Ustawy o zawodzie lekarza i lekarza dentysty:

"Lekarz może powstrzymać się od wykonania świadczeń zdrowotnych niezgodnych z jego sumieniem, z zastrzeżeniem art. 30, z tym że ma obowiązek wskazać realne możliwości uzyskania tego świadczenia u innego lekarza lub w podmiocie leczniczym (ten przepis został uchylony wyrokiem TK z 2015 roku) oraz uzasadnić i odnotować ten fakt w dokumentacji medycznej. Lekarz wykonujący swój zawód na podstawie stosunku pracy lub w ramach służby ma ponadto obowiązek uprzedniego powiadomienia na piśmie przełożonego".

Czy klauzula stosuje się także do wypisywania recept lub wystawiania skierowania na badania?

"Lekarz nie może odmówić"

Ostatnia z tych kwestii nie budzi wątpliwości w związku z wyrokiem Trybunału w Strasburgu w 2011 r. Europejski Trybunał Praw Człowieka w sprawie R.R. przeciwko Polsce orzekł, że uniemożliwienie kobiecie ciężarnej uzyskania informacji o stanie płodu jest poniżającym i nieludzkim traktowaniem i tym samym łamie art. 3 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka. Uznano też, że odmówienie prawa do badań prenatalnych narusza art. 8 tej konwencji, czyli prawo do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego. Cały wyrok zobacz tutaj.

Na tej podstawie w 2012 roku Ministerstwo Zdrowia wydało komunikat:

jeśli istnieje uzasadnione podejrzenie, że ciąża zagraża życiu lub zdrowiu kobiety albo kobieta obawia się, że płód jest uszkodzony. Ponadto lekarz nie może odmówić wydania kobiecie w ciąży skierowania na badanie prenatalne albo na badania specjalistyczne, nawet jeśli wie lub domyśla się, że w przypadku potwierdzenia się tych podejrzeń kobieta będzie ubiegała się o przerwanie ciąży".

Komunikat ten MZ zamieściło ponownie na stronie 22 listopada 2017 roku (czyli już za rządów ministra Konstantego Radziwiłła).

Nie ma zatem wątpliwości w tej kwestii - lekarz nie może odmówić wystawienia skierowania na badania, nawet jeżeli podejrzewa, że wynik tych badań skłoni kobietę do przerwania ciąży zgodnie z prawem. Warto jednak przypomnieć lekarzom, że wiedza o stanie płodu może doprowadzić nie tylko do aborcji, ale także do podjęcia działań leczniczych.

"Osobiste wykonanie czynności"

Nie ma jednoznacznej odpowiedzi na pytanie, czy zgodnie z ustawą z 1996 roku lekarz może odmówić wypisania recepty na podstawie klauzuli sumienia. Nie ma tam definicji "wykonania świadczeń zdrowotnych".

Zgodnie ze stanowiskiem Komitetu Bioetycznego przy Prezydium Polskiej Akademii Nauk z 2013 roku, stosowanie klauzuli sumienia dotyczy osobistego wykonywania czynności, bo tylko takie obciążają lekarskie sumienie. I dlatego „pomimo żądań zgłaszanych przez środowiska aptekarzy i farmaceutów, prawo polskie nie przyznaje przedstawicielom tych zawodów prawa do powołania się na klauzulę sumienia”. Kluczowe jest uzasadnienie:

W odrębnej części poświęconej medycynie reprodukcyjnej Komitet Bioetyczny stawia kropkę nad i: "Klauzula sumienia nie może zwalniać lekarza z obowiązku wypisania pacjentowi recepty na legalny środek antykoncepcyjny, który chce i może on bezpiecznie stosować. Dotyczy to także środków antykoncepcji postkoitalnej [m.in dzień po – red.]. Ostateczna decyzja o zażyciu tych środków należy bowiem do pacjenta. To on ewentualnie podejmie działanie, którego skutkiem będzie zapobieżenie ciąży".

Tego samego zdania jest także zespół prawny Federacji na Rzecz Kobiet i Planowania Rodziny. Stanowisko zobacz tutaj.

CBOS: nie dla klauzuli sumienia

W 2014 roku CBOS zbadał postawy Polek i Polaków wobec klauzuli sumienia. Pytano m.in. o klauzulę sumienia w przypadku skierowania na badania prenatalne. Aż 73 proc. uważa, że lekarz nie ma prawa odmówić takiego świadczenia, mimo, że jest ono niezgodne z jego sumieniem. Zaskoczeniem jest jednak, że aż 62 proc. badanych uważa, że lekarz nie może odmówić wydania skierowania na zabieg aborcji, jeżeli jest on zgodny z prawem. 52 proc. uważa, że lekarz niezależnie od sumienia powinien taki zabieg wykonać.