Ludzie kultury: Michał Merczyński na ministra kultury i dziedzictwa narodowego

List z poparciem dla Michała Merczyńskiego (na zdjęciu) do niedzieli do wieczora podpisało ponad 200 osób ze środowisk kultury, między innymi reżyserki Kasia Adamik i Agnieszka Holland, aktorki i aktorzy Magda Cielecka, Krystyna Janda, Andrzej Seweryn, reżyserzy Jan Holoubek, Wojciech Marczewski, Krzysztof Warlikowski, Grzegorz Jarzyna, dziennikarze Jacek Żakowski, Piotr Najsztub i Grażyna Torbicka, kompozytorzy Antoni Komasa-Łazarkiewicz, Zygmunt Krauze i Paweł Szymański, piosenkarka Hanna Banaszak, producentki filmowe Klaudia Śmieja i Ewa Puszczyńska, pisarze Michał Komar i Edward Pasewicz, artyści wizualni Mirosław Bałka i Alicja Biała, menedżerowie kultury Stanisław Trzciński i Magdalena Sroka.

„Kulturę czekają w najbliższym czasie poważne przeobrażenia. Konieczne będzie nie tylko powstrzymanie negatywnych procesów zapoczątkowanych przez rząd Prawa i Sprawiedliwości, ale też sformułowanie nowych idei, które pozwolą złagodzić napięcia i podziały w społeczeństwie” – piszą sygnatariusze listu, rekomendując kandydaturę twórcy festiwalu Malta i byłego szefa NINA na stanowisko szefa resortu kultury.

Menedżer – orkiestra

Merczyński to człowiek orkiestra. Absolwent kulturoznawstwa na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, zadebiutował w połowie lat 80. jako menedżer słynnej Orkiestry Ósmego Dnia, którą tworzyli Jan A.P. Kaczmarek (późniejszy zdobywca Oscara), Grzegorz Banaszak i Maciej Talaga. W 1990 roku zainicjował w Poznaniu Międzynarodowy Festiwal Teatralny MALTA, nazwany tak od Jeziora Maltańskiego, wokół którego odbywały się wydarzenia festiwalowe. Malta w krótkim czasie stała się najważniejszą imprezą teatralną w Polsce, prezentującą zarówno nurt awangardy teatralnej, jak również wielkie plenerowe widowiska i koncerty. Do legendy przeszły występy Gorana Bregovica i Michaela Nymana, spektakle zespołów Royal de Luxe czy Générik Vapeur. W 1994 roku liczba wydarzeń festiwalowych przekroczyła 100 i dalej rosła.

W 2010 roku Merczyński zmienił nazwę imprezy na Malta Festival Poznań, aby podkreślić różnorodność prezentowanych gatunków sztuki. Do programowania wydarzeń festiwalowych zapraszał wybitnych artystów ze świata, kolejne edycje programowali m.in. Romeo Castellucci (2013), Rodrigo Garcia (2014), Tim Etchells (2015).

W 2014 roku w obliczu kontrowersji wokół spektaklu Rodrigo Garcii „Golgota Picnic” i gróźb, formułowanych przez organizacje skrajnej prawicy, Merczyński podjął decyzję o odwołaniu planowanego pokazu. Tłumaczył ją realnym zagrożeniem bezpieczeństwa. Decyzja wywołała krytykę środowisk artystycznych, w proteście przeciw ocenzurowaniu festiwalu zorganizowano w całej Polsce publiczne czytania tekstu „Golgota Picnic”. Jedno z nich odbyło się na Placu Wolności w Poznaniu.

Kolejne kontrowersje wybuchły w 2017 roku, kiedy Malta zaprosiła do współpracy kuratorskiej Olivera Frljića, reżysera głośnej „Klątwy” w Teatrze Powszechnym, oskarżonej przez organizacje katolickie i skrajnie prawicowe o obrazę uczuć religijnych. Mimo że sam spektakl nie znalazł się w programie festiwalu, minister kultury i dziedzictwa narodowego Piotr Gliński w odwecie za zaproszenie Frljića zerwał umowę ministerstwa z festiwalem, odbierając mu 300 tys. zł dotacji.

W obronie Malty stanęło społeczeństwo obywatelskie. W ramach aukcji przekazanych przez artystów dzieł sztuki i obywatelskiej zbiórki „Zostań ministrem kultury” zebrano więcej, niż Gliński zabrał. Zaś do prezentowanego na festiwalu innego spektaklu Frljića, „Turbofolku”, dodano ironiczny monolog o ministrze.

„PiS może próbować odizolować polską kulturę od świata. Ale artyści sobie poradzą” – mówił Michał Merczyński w wywiadzie dla „Gazety Wyborczej”, podsumowując swoje doświadczenia z prawicowym rządem.

Malta pozwała Glińskiego do sądu i po trwającym dwa lata procesie w 2020 roku wygrała w drugiej instancji. Skarb Państwa musiał zwrócić festiwalowi całą kwotę z odsetkami.

Malta w kryzysie

W lipcu 2023 roku Michał Merczyński po 30 latach ustąpił ze stanowiska dyrektora Malty. Jednocześnie ujawniono, że Malta Festival znajduje się w głębokim kryzysie finansowym. Jego przyczyny sięgają 2013 roku, kiedy to z powodu wady konstrukcyjnej sceny odwołano koncert Atoms for Peace. Fundacja Malta wyceniła wtedy straty na 1,6 mln zł. Proces w tej sprawie trwa do dziś, a zadłużenie wzrosło do 3 mln zł. Organizatorzy tłumaczą, że na wzrost zadłużenia wpłynęły pandemia, inflacja i obcięcie dotacji z ministerstwa kultury i dziedzictwa narodowego.

Merczyński chciał, żeby festiwal przejęło miasto, ale władze Poznania nie wyraziły zainteresowania. Chęć zakupu prawa do organizowania festiwalu zadeklarowała Dominika Kulczyk, córka Jana Kulczyka, pierwszego mecenasa Malty.

Na wojennej ścieżce z Glińskim

Oprócz działalności festiwalowej, Merczyński pracował jako menedżer w wielu instytucjach kultury, między innymi kierował Teatrem Rozmaitości w Warszawie, Festiwalem Dialogu Czterech Kultur, Polskim Instytutem Sztuki Filmowej. W 2005 został dyrektorem Polskiego Wydawnictwa Audiowizualnego, na którego bazie zbudował Narodowy Instytut Audiowizualny (NInA), zajmujący się szeroko rozumianą kulturą cyfrową, wzorowany na francuskiej INA. Instytut digitalizował dobra polskiej kultury – m.in. spektakle, filmy i koncerty – a także koprodukował filmy i seriale, organizował festiwale, prowadził działania edukacyjne, a zbiory publikował w internetowej mediatece – Ninatece. W 2011 roku Merczyński został koordynatorem Krajowego Programu Kulturalnego Polskiej Prezydencji 2011.

Po przejęciu władzy przez PiS Gliński postanowił usunąć Merczyńskiego ze stanowiska. Ponieważ menedżer miał podpisany wieloletni kontrakt, minister użył fortelu: w 2017 roku połączył NInA z Filmoteką Narodową, tworząc nową instytucję. Merczyński znów poszedł do sądu i znów wygrał – tym razem odszkodowanie za zwolnienie z pracy przed wygaśnięciem kontraktu w wysokości 100 tys. zł.

Plan Merczyńskiego

Po wyborach wygranych przez koalicję partii demokratycznych, Merczyński opublikował na łamach „Gazety Wyborczej” swoje propozycje reformy finansowania kultury. Postulował:

1. Wprowadzenie pakietu wspólnego dla ministra edukacji i ministra kultury. Nie chodzi o jedno superministerstwo, ale o wspólne priorytety programowe i operacyjne.
2. Zrównanie możliwości prawnych, finansowych instytucji kultury publicznych, trzeciego sektora i prywatnych.
3. Wprowadzenie pakietu minimum socjalno-społecznego dla artystów niezatrudnionych na stałe. Tu referencją może być system francuski dla pracowników sezonowych/czasowo zatrudnionych.

Z nieoficjalnych informacji wynika, że resort kultury w przyszłym rządzie ma przypaść Koalicji Obywatelskiej.

Jeśli chcesz poprzeć kandydaturę Michała Merczyńskiego, możesz zrobić to tutaj.

LIST OTWARTY LUDZI KULTURY

Do: Donalda Tuska, Szymona Hołowni, Władysława Kosiniaka-Kamysza, Włodzimierza Czarzastego, działaczy i działaczek nowo powstałej koalicji sił demokratycznych

Szanowni Państwo,

Zwracamy się do Was w obliczu trwających negocjacji przed wyłonieniem nowego, demokratycznego rządu Rzeczpospolitej. Mając świadomość zarówno ogromnych szans, jak i wyzwań stojących przed formującą się koalicją, pragniemy zabrać głos jako przedstawiciele i przedstawicielki środowisk kulturalnych. Ostatnie osiem lat to nie tylko okres bezprzykładnej dewastacji tego kluczowego obszaru, ale także czas, w którym polscy artyści, artystki oraz inne osoby zaangażowane w działania na polu kultury, wielokrotnie wykazały się odwagą i siłą charakteru, ukazując światu oblicze naszego kraju odmienne od tego forsowanego przez rządową propagandę. W czasie, gdy władza robiła wszystko, by odizolować Polskę od globalnego obiegu myśli i idei, to dzięki zaangażowaniu i determinacji wielu wybitnych jednostek nasz wspólny głos pozostawał słyszalny i istotny.

Udało się uchować ducha wolności i solidarności.

Po tych trudnych doświadczeniach chyba nikomu nie trzeba więcej tłumaczyć, jak kluczową, fundamentalną rolę w polityce państwa odgrywa sektor kultury. Tworzący się obecnie gabinet będzie miał przed sobą zadanie porównywalne jedynie z tym, które przypadło w udziale rządowi Tadeusza Mazowieckiego. Trzeba będzie na nowo zdefiniować rolę państwa oraz relacji pomiędzy władzą i obywatelami. Kultura, w połączeniu z edukacją, będzie w tym procesie odgrywać kluczową rolę.

W naszym przekonaniu zadanie to, właśnie poprzez swój historyczny wymiar, powinno zostać powierzone komuś cieszącemu się autorytetem wykraczającym poza sferę partyjnej polityki. Osobą taką, która swoim działaniem wielokrotnie udowodniła niezależność, odporność na presję, oraz skuteczność, jest Michał Merczyński. Ten twórca Narodowego Instytutu Audiowizualnego, zwolniony ze stanowiska z pogwałceniem przepisów, a także wieloletni dyrektor Festiwalu Malta, posiada nie tylko ogromną wiedzę i doświadczenie w dziedzinie zarządzania projektami i instytucjami kulturalnymi, ale także cieszy się szacunkiem i sympatią środowisk reprezentujących różne dziedziny twórczości. W ostatnich latach dał on się poznać jako jeden z ważnych liderów naszej społeczności. Jest to szczególnie ważne, ponieważ kulturę czekają w najbliższym czasie poważne przeobrażenia. Konieczne będzie nie tylko powstrzymanie negatywnych procesów zapoczątkowanych przez rząd Prawa i Sprawiedliwości, ale też sformułowanie nowych idei, które pozwolą złagodzić napięcia i podziały w społeczeństwie.

Pragniemy wyrazić nasze poparcie dla kandydatury Michała Merczyńskiego na Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w głębokim przekonaniu o tym, że sektor kreatywny w naszym kraju zasługuje na nową, odważną wizję oraz człowieka, który będzie w stanie wprowadzić ją w życie.

Marzena Adamczyk, menedżerka kultury

Kasia Adamik, reżyserka

Bassem Akiki, dyrygent

Kamila Baar, aktorka

Mirosław Bałka, rzeźbiarz

Małgorzata Bela, producentka, modelka

Filip Berkowicz, menadżer kultury

Natan Berkowicz, artysta wizualny

Alicja Biała, artystka wizualna

Agnieszka Bogdan, aktorka

Artur Burszta, dyrektor Biura Literackiego

Olga Chajdas, reżyserka

Elżbieta Cherezińska, pisarka

Andrzej Chyra, aktor, reżyser

Magdalena Cielecka, aktorka

Renata Czarnkowska-Listoś, producentka filmowa

Anna Drozd, producentka filmowa i telewizyjna

Maria Ekier, ilustratorka książek dla dzieci i młodzieży

Grzegorz Gauden, dziennikarz, publicysta

Jacek Głomb, reżyser teatralny, dyrektor Teatru Modrzejewskiej w Legnicy

Krzysztof Głuchowski, dyrektor Teatru im. J. Słowackiego w Krakowie

Małgorzata Gorol, aktorka

Karolina Gruszka, aktorka, animatorka kultury

Łukasz Gutt, operator filmowy, reżyser

Agnieszka Holland, reżyserka

Jan Holoubek, reżyser

Krystyna Janda, aktorka, reżyserka, dyrektorka Teatru Polonia w Warszawie

Grzegorz Jarzyna, reżyser

Jerzy Kapuściński, producent filmowy

Dorota Kędzierzawska, reżyserka

Krzysztof Knittel, kompozytor

Agata Kołacz, menedżerka kultury

Michał Komar, pisarz, scenarzysta

Jan Komasa, reżyser

Szymon Komasa, śpiewak operowy

Antoni Komasa-Łazarkiewicz, kompozytor

Maria Komasa-Łazarkiewicz, wokalistka, kompozytorka

Aneta Kopacz, reżyserka, scenarzystka

Katarzyna Krakowiak Bałka, artystka audiowizualna, ASP Warszawa

Zygmunt Krauze, kompozytor

Borys Kudlička, scenograf

Magdalena Łazarkiewicz, reżyserka

Juliusz Machulski, reżyser

Barbara Kinga Majewska, performerka

Wojciech Marczewski, reżyser

Jan Emil Młynarski, kompozytor, wokalista

Marek Moś, dyrygent

Paweł Mykietyn, kompozytor

Piotr Najsztub, dziennikarz

Marek Napiórkowski, muzyk, kompozytor

Aleksander Nowak, kompozytor

Mariusz Nowicki, menedżer muzyczny

prof. dr. hab. Renata Orzechowska, pianistka, profesorka Akademii Muzycznej w Krakowie

Barbara Orzechowska-Berkowicz, główna specjalistka ds. produkcji nagrań, Polskie Wydawnictwo Muzyczne

Maja Ostaszewska, aktorka

Edward Pasewicz, poeta, pisarz

Paweł Pawlikowski, reżyser

Jacek Poniedziałek, aktor, reżyser

Ewa Puszczyńska, producentka filmowa

Karolina Rozwód, dyrektorka Teatru Starego w Lublinie

Magdalena Sendecka, dziennikarka filmowa

Andrzej Seweryn, aktor, reżyser, dyrektor Teatru Polskiego w Warszawie

Agnieszka Smoczyńska, reżyserka

Anna Smolar, reżyserka

Magdalena Sroka, menadżerka kultury

Beata Stasińska, wydawczyni, agencja literacka

Małgorzata Szczęśniak, scenografka

Małgosia Szumowska, reżyserka

Paweł Szymański, kompozytor

Klaudia Śmieja, producentka filmowa

Grażyna Torbicka, kreatorka kultury

Mariusz Treliński, reżyser operowy, dyrektor teatru Wielkiego w Warszawie

Mikołaj Trzaska, kompozytor

Stanisław Trzciński, menedżer kultury

Krzysztof Warlikowski, reżyser, dyrektor Nowego Teatru w Warszawie

Tomasz Wasilewski, reżyser

Iwan Wyrypajew, reżyser teatralny, animator kultury

Barbara Wysocka, aktorka

Michał Zadara, reżyser

Małgorzata Zakrzewska, menedżerka kultury

Wiktor Zborowski, aktor

Jacek Żakowski, publicysta