Monika Rosa: Walczymy, żeby godka niy umarła. By uznać ślōnsko myńszość. Obawy władzy są śmieszne

"Jak mało rozumieją, że siłą jest różnorodność, że mamy prawo mówić różnymi językami, mieć różne tożsamości, wierzyć w różnych bogów, albo nie wierzyć wcale. Że jesteśmy różni, ale równi - niezależnie od płci, orientacji seksualnej, tożsamości płciowej, tożsamości narodowej" - mówi OKO.press posłanka Monika Rosa o reakcjach MSWiA na projekt ustawy podnoszącej śląski z etnolektu do rangi języka regionalnego.

Po śląsku brzmi to tak:

"Jak mało rozumiōm, iże roztōmajtość to siyła, że mōmy prawo godać rozmajtymi jynzykami, mieć rozmajte tożsamości, wierzić we rozmajtych bogōw, abo niy wierzić nic. Że sōm my rozmajci, ale rōwni – bez zglyndu na płeć, seksualno ôriyntacyjo, płciowo abo norodowo tożsamość".

Ustawa opozycji wyjęta z zamrażarki

Do pierwszego czytania skierowany został projekt ustawy, która jest wspólną inicjatywą Koalicji Obywatelskiej, PSL i Lewicy sprzed ponad roku (21 lutego 2020 roku). PiS zdecydował się wyjąć go z sejmowej zamrażarki po apelu porozumienia śląskich organizacji i polityków Ślonsko Sztama.

Podniesienie śląskiego z rangi etnolektu do języka regionalnego oznaczałoby, że

MSWiA: Polacy przestaną mówić po polsku

Argumentem za zmianą mają być wyniki Narodowego Spisu Powszechny z 2011 roku, kiedy to 529 tys. Ślązaków, obywateli Polski, zadeklarowało używanie języka śląskiego.

"Język śląski to fakt społeczny, którego nie można zignorować, stoi za tym silna społeczna emocja" - piszą posłowie i posłanki w uzasadnieniu.

PiS jest tradycyjnie skłonny do przyjmowania spiskowych teorii i postrzegania odrębności śląskiej jako zagrożenia dla polskości. MSWiA, którego opinię ujawniła "Rzeczpospolita", ostrzega, że „uznanie etnolektu śląskiego za język regionalny, a tym samym objęcie go ochroną, może spowodować podobne oczekiwania u przedstawicieli innych grup regionalnych, chcących pielęgnować swoje lokalne »języki« (gwary, dialekty)".

O projekcie ustawy o języku regionalnym mówi OKO.press posłanka Monika Rosa, która po raz drugi reprezentuje Śląsk w Sejmie: w 2015 roku zdobyła mandat jako kandydatka Nowoczesnej (w wieku 29 lat), w 2019 już w ramach Koalicji Obywatelskiej.

Poprosiliśmy, by - w duchu ustawy - napisała komentarz, zarówno po polsku, jak i po śląsku. Śródtytuły w obu językach, od redakcji.

Na co nōm tyn jynzyk?/Po co nam ten język?

Po piyrsze, bo to uznanie dlo ôdrymbności, rozmajtości i prowdy: na Ślōnsku moc ludzi godo po ślōnsku.

Po druge, bo to kōnkretne norzyńdzie do uretowanio jynzyka.

Po trzecie, bo to kōnkretne financowanie i sparcie.

To spaniały potyncjoł i piykność, co może ino zmocnić regiōn turystycznie i wpłynōńć na dobrostōn jego miyszkańcōw.

Po polsku: Po pierwsze, bo to uznanie dla odrębności, różnorodności i prawdy: na Śląsku cała masa ludzi mówi po śląsku.

Po drugie, bo to konkretne narzędzie do uratowania języka.

Po trzecie, to konkretne finansowanie i wsparcie.

To niesamowity potencjał i piękno, który może tylko wzmocnić region turystycznie i wpłynąć na dobrostan jego mieszkańców.

To skąd taki opór?/Tōż skōnd taki ôpōr przed uznaniym ślōnskigo jynzyka?

Mogło by sie zdować, iże żodnych zagrożyń niy ma. Uznowo sie ino prawo ôd ludzi do posiadanio włosnyj tożsamości, do bycio myńszościōm. Uznowo sie, iże polske państwo je roztōmajte. I w tym wierza siedzi problym – we słowie „roztōmajtość”.

Jak mało rozumiōm, iże roztōmajtość to siyła, że mōmy prawo godać rozmajtymi jynzykami, mieć rozmajte tożsamości, wierzić we rozmajtych bogōw, abo niy wierzić nic. Że sōm my rozmajci, ale rōwni – bez zglyndu na płeć, seksualno ôriyntacyjo, płciowo abo norodowo tożsamość.

Po polsku: Wydawać by się mogło, że zagrożeń żadnych nie ma. Ot, uznaje się prawo ludzi do posiadania własnej tożsamości, do bycia mniejszością. Uznaje się, że polskie państwo jest różnorodne. I w tym chyba tkwi problem - w słowie różnorodność.

Jak mało rozumieją, że siłą jest różnorodność, że mamy prawo mówić różnymi językami, mieć różne tożsamości, wierzyć w różnych bogów, albo nie wierzyć wcale. Że jesteśmy różni, ale równi - niezależnie od płci, orientacji seksualnej, tożsamości płciowej, tożsamości narodowej.

Walczymy, by...

Walczymy, żeby godka niy umarła. By uznać ślōnsko myńszość. We nojbliższym Spisie Powszechnym, jeźli czujecie – zadeklarujcie ślōnsko norodowość i ślōnski jynzyk. Bo kożdy inkszy, ale wszyscy rōwni.

Po polsku: Walczymy, by godka nie umarła. By uznać śląską mniejszość. W nadchodzącym Spisie Powszechnym, jeśli czujecie - zadeklarujcie śląską narodowość i śląski język. Bo kożdy inkszy, ale wszyscy równi.

Gōrny Ślōnsk, Oberschlesien / Górny Śląsk

Gōrny Ślōnsk to teryn pograniczo: rozmajtych jynzykōw, tożsamości, myńszości. Gōrny Ślōnsk to skōmplikowano historyjo przełgowano bez lata. Gōrny Ślōnsk to w kōńcu walka ze niysprawiedliwymi stereotypami. To krajina rozmajtości ôtoczōno murym niyufności i podejzdrzyń. Bo ślōnski to może być ino wuszt...

Sam niy było zoborōw, Gōrny Ślōnsk bōł bez lata poza polskimi granicami, sam niy było powstań, ale dōmowo wojna, sam były za to kōncyntracjōnslagry do Ślōnzokōw kludzōne ôd władz kōmunistycznyj Polski.

Sam w kōńcu ôd lot trwo walka ô uznanie ślōnskij tożsamości i jynzyka.

Po polsku: Górny Śląsk to teren pogranicza: różnych języków, tożsamości, mniejszości. Górny Śląsk to skomplikowana historia zakłamywana przez lata. Górny Śląsk to wreszcie walka z niesprawiedliwymi stereotypami. To kraina różnorodności otoczona murem nieufności i podejrzeń. Bo śląska, to może być tylko kiełbasa…

Tutaj nie było zaborów, Górny Śląsk przez lata był poza polskimi granicami, tutaj nie było powstań, lecz wojna domowa, tutaj za to były obozy koncentracyjne dla Ślązaków prowadzone przez władze komunistycznej Polski.

Tutaj wreszcie od lat toczy się walka o uznanie śląskiej tożsamości i języka.

Spis powszechny 2011

We 2011 roku we Spisie Powszechnym bez 800 tysiyncy ôsōb zadeklarowało ślōnsko norodowość, bez pōł milijōna godo we ślōnskim jynzyku. Ślōnzocy i Ślōnzoczki ôd lot napiyrajōm sie uznanio ôd instytucyji polskigo państwa jejich tożsamości, jynzyka, kultury. Ôd lot pozaregyrōnkowe ôrganizacyje, artyścio, społecznicy walczōm, żeby ślōnsko godka sie rozwijała. Ôd lot we polskim parlamyńcie sōm skłodane projekty gezecōw, co wnoszōm ô uznanie ślōnskigo za regiōnalny jynzyk. To Ślōnzokōw Jarosław Kaczyński nazwoł zakamuflowanōm ôpcyjōm niymieckōm. A Ślōnzocy sōm ino i aż Ślōnzocy.

Po polsku: W 2011 roku w Spisie Powszechnym ponad 800 tysięcy osób zadeklarowało narodowość śląską, ponad pół miliona mówi w języku śląskim. Ślązacy i Ślązaczki od lat domagają się uznania przez instytucje pastwa polskiego ich tożsamości, języka, kultury. Od lat organizacje pozarządowe, artyści, społecznicy walczą, by śląski rozwijał się. Od lat w polskim parlamencie składane są projekty ustaw wnoszące o uznanie śląskiego za język regionalny. To Ślązaków nazwał Jarosław Kaczyński zakamuflowaną opcją niemiecką. A Ślązacy są tylko i aż Ślązakami.

Język regionalny/Regiōnalny jynzyk

We polskim prawodowstwie za regiōnalny jynzyk, podle Europejskij Karty Regiōnalnych abo Myńszościowych Jynzykōw, uwożo sie jynzyk, co:

• je tradycyjnie używany na terytorium danego państwa ôd jego ôbywatelōw, co sōm mynij liczni aniżeli reszta ludności tego państwa;
• je inkszy ôd ôficjalnego jynzyka tego państwa; niy ôbyjmuje to ani dialektōw ôficjalnego jynzyka państwa, ani jynzykōw ôd migrantōw.

I prawie taki je ślōnski. Za nami już lata debat ôd lingwistōw. Wniosek je jedyn: Granice miyndzy dialektym a jynzykym niy idzie nakryślić, lingwistyka niy mo noczynio, żeby to uczynić.

Uznanie danego jynzyka za regiōnalny to kwestyjo decyzyje politycznyj. Ô przestanie używanio słowa „gwara” i podniesiynie do rangi jynzyka walczōm teroźnie dwie spōlnoty: ślōnsko i wilamowsko. Kaszubski już ôstoł uznany za jynzyk regiōnalny.

Po polsku: W polskim prawodawstwie za język regionalny, zgodnie z Europejską Kartą Języków Regionalnych lub Mniejszościowych, uważa się język, który:

• jest tradycyjnie używany na terytorium danego państwa przez jego obywateli, którzy stanowią grupę liczebnie mniejszą od reszty ludności tego państwa;
• różni się od oficjalnego języka tego państwa; nie obejmuje to ani dialektów oficjalnego języka państwa, ani języków migrantów.

I taki właśnie jest śląski. Za nami już lata debat językoznawców. Wniosek jest jeden: granicy między dialektem a językiem nie sposób zarysować, językoznawstwo nie ma narzędzi, by to uczynić.

Uznanie danego języka za regionalny to kwestia decyzji politycznej. O zaprzestanie używania słowa „gwara” i podniesienie do rangi języka walczą obecnie dwie wspólnoty: śląska i wilamowska. Kaszubski za język regionalny uznany już został.