Morawiecki w Monachium: byli też żydowscy sprawcy. Prof. Bartoszewski nazwałby go "dyplomatołkiem"

Na konferencji Bezpieczeństwa Europejskiego izraelski dziennikarz Ronen Bergman z „Yedioth Ahronoth” zadał premierowi Morawieckiemu poruszające pytanie, które sala przyjęła długimi oklaskami:

"Wasza ustawa zabrania ludziom mówić, że uczestniczyliście w Zagładzie. To dla mnie sprawa osobista. Moi rodzice urodzili się w Polsce, moja matka dostała nawet nagrodę z języka polskiego od ministerstwa edukacji. Ale stracili większość rodziny, bo polscy sąsiedzi donosili na Gestapo. Matce udało się uratować część rodziny, bo podsłuchała, że polscy sąsiedzi postanowili ich sprzedać następnego ranka. Po wojnie matka przysięgła, że nigdy w życiu nie odezwie się już po polsku, ani słowem.

Premier słuchał dziennikarza z kamienną twarzą. Nie wykorzystał okazji, by odezwać się do Bergmana wprost, po ludzku. Powiedział tylko ogólnie, że "jest niezmiernie ważne, aby zrozumieć, że oczywiście nie będzie to karane, nie będzie to postrzegane jako działalność przestępcza, jeśli ktoś powie, że byli polscy sprawcy (perpetrators). I nieoczekiwanie wypalił:

Morawiecki już wcześniej rysował symetrię losów polskich i żydowskich, zrównując ich cierpienia. Teraz wyrównał rachunki zła stwierdzając, że sprawcy Holocaustu byli po wszystkich stronach. Nie zauważył, że liczby są nieporównywalne i że polscy sprawcy odpowiadają za śmierć Żydów (i za to - w innej epoce - prezydent Kwaśniewski przepraszał w Jedwabnem), ale nie jest odwrotnie.

Oceniając moralnie Holocaust trzeba brać pod uwagę wyjątkowość żydowskiego doświadczenia. Inaczej można wyrazić oceny ahistoryczne i nieetyczne, jak stwierdzenie doradcy prezydenta Andrzeja Zybertowicza, że Żydzi wstydzą się swojej bierności w czasach Holocaustu" i dlatego krytykują ustawę o IPN (Przy okazji - Zybertowicz zapomniał o powstaniach w gettach). Do tej kategorii należy też wypowiedź premiera.

Morawiecki zapowiada unormowanie stosunków z Izraelem. Z tego punktu widzenia jego wypowiedź jest zdumiewająco niemądra, bo taka wypowiedź jest dla strony żydowskiej prowokacją. Premier zasłużył na określenie "dyplomatołka", jakiego prof. Władysław Bartoszewski używał przed wyborami 2007 roku w odniesieniu do polityków PiS.

Nie trzeba było wielkiej wyobraźni, by przewidzieć reakcję Izraela. W niedzielę premier Benjamin Netanjahu oświadczył, że "słowa polskiego premiera są oburzające. Jest problem niezrozumienia historii i braku wrażliwości na tragedię naszych rodaków. Niedługo będę z nim rozmawiał".

Czy izraelski dziennikarz zostałby skazany?

Premier zapewnił ogólnikowo izraelskiego dziennikarza, że w świetle art. 55 ustawy o PIN nie popełnił on przestępstwa. Nie jest to jednak wcale oczywiste.

Sięgając po treść ustawy zanalizujmy odpowiedzialność dziennikarza tak, jak zrobiłby to (gorliwy) prokurator i/lub sąd, np. po doniesieniu złożonym przez Redutę Dobrego Imienia.

Bergman mówił o "polskich sąsiadach", a zatem o Polakach, czyli przedstawicielach polskiego narodu. Stwierdził, że ich donosy doprowadziły do śmierci członków jego rodziny i mogły doprowadzić do zagłady także jego matkę. Były to zatem akty współudziału w eksterminacji Żydów, a opisane osoby ponoszą "współodpowiedzialność za popełnione przez III Rzeszę Niemiecką zbrodnie nazistowskie" (art. 55a p. 1).

Dziennikarz nie wypowiadał się w ramach działalności historycznej lub artystycznej, czyli ściganiu podlega (art. 55a p. 3).

Bergman mówił za granicą, w Niemczech, ale to nie ma znaczenia (art. 55b). Ustawa o IPN obowiązuje na całym świecie.

Prokurator byłby w kłopocie, bo pojęcie jest nieostre, a także nie występuje jako podmiot w prawie międzynarodowym. W sensie: "naród" nie może ponosić odpowiedzialności za zbrodnie.

Prokurator musiałby zatem odnieść się do intencji ustawodawcy, który chciał zabronić dokonywania krzywdzących uogólnień. Tymczasem wypowiedź dziennikarza wyraźnie sugeruje, że świadomie dokonuje on uogólnienia.

Bergman użył sformułowania "uczestniczyliście w Holocauście", odnosząc się do szerszej zbiorowości, w domyśle "Polaków". Stwierdził, że efektem ustawy jest - wbrew intencjom - zwrócenie uwagi świata na "te straszliwe zbrodnie" - i znowu jest oczywiste, że są to "polskie zbrodnie", o których ustawa - jego zdaniem - zabrania mówić.

Jest oczywiste, że Bergman działał umyślnie, czyli chciał obciążyć współodpowiedzialnością "Polski Naród", ale nawet gdyby się tylko pomylił czy przejęzyczył nie zwalniałoby go to z odpowiedzialności (art. 55a, p. 2).

Premier cytuje "Utajone miasto". Prawie dokładnie

Morawicki powołał się na znaną pracę szwedzko-kanadyjskiego historyka Gunnara S. Paulssona "Utajone miasto. Życie po aryjskiej stronie Warszawy 1940-45" (Kraków 2007). W oparciu o analizę dokumentów i śmiałe ekstrapolacje, Paulsson ocenił, ile osób uczestniczyło w warszawskim "Utajonym mieście".

Morawiecki: "co najmniej 30 tys. Żydów uciekło z getta. Pomagało im trzy, cztery, pięć razy więcej Polaków". Innymi słowy, premier powiedział, że Polaków ratujących Żydów w Warszawie było między 90 a 150 tys.

Paulsson podaje niższe liczby. Na aryjską stronę przedostało się 28 tys. Żydów, ratowało ich 70-90 tys. Według Paulssona wojnę przeżyło 11,5 tys., czyli 40 proc. z nich.

Premier niepotrzebnie zawyża "dobre statystyki", szacunki Paulssona są i tak wysokie, według wielu historyków zawyżone.

Zdaniem premiera Paulsson "doliczył się 3-4 tysięcy Polaków, którzy w Warszawie donosili na swoich żydowskich braci". Liczba się zgadza. Morawiecki podkreślił (konsekwentnie), że było to naturalne zjawisko kryminalizacji postaw w czasie wojny.

Warto zauważyć, że taka - na pozór nieduża - liczba aktywnych donosicieli i szmalcowników działała praktycznie bezkarnie, z aprobatą części społeczeństwa, i była niesłychanie skuteczna.

W styczniu 1943 roku Żegota (Rada Pomocy Żydom) informowała Pełnomocnika Rządu na Kraj, że "życie tych resztek ludności żydowskiej – w większości pozbawionych mienia i dachu nad głową i tropionych jak dzikie zwierzęta – upływa pod znakiem głodu i zimna, w ustawicznym lęku o życie i w konieczności obrony przed plagą nikczemnych jednostek dopuszczających się szantażu”.

Paulsson zwraca też uwagę, że Warszawa była szczególnym miejscem: więcej tu było Żydów zasymilowanych, którzy mieli polskich znajomych, a duże miasto stwarzało lepsze możliwości ukrywania niż małe miejscowości czy wieś. Paulsson cytuje (s. 329) badania ogłoszone przez IPN, że "w powiecie rzeszowskim przeżyło zaledwie 7 proc. ukrywających się Żydów".

Morawiecki nie chce mieszać ofiar i sprawców

"Nie będzie ścigania ludzi, którzy mówią, że byli polscy sprawcy, bo byli, ale nie możemy się zgodzić z mieszaniem sprawców i ofiar. To byłaby obraza dla wszystkich Polaków i Żydów, którzy cierpieli w czasie wojny" - powiedział Morawiecki w podsumowaniu wątku Holocaustu.

Lekceważenie antysemityzmu czasów wojny, a także szmalcownictwa, denuncjacji, czy udziału Polaków w pogromach, nie tylko - jak słusznie mówi Bergman - zwraca uwagę świata na takie postawy oraz przedstawia Polaków jako niezdolnych do szczerego rachunku sumienia, ale także zmniejsza wartość heroicznych aktów pomocy Żydom.

Polskie obozy śmierci i inne cierpienia

Premier sugestywnie przekonywał, że Polacy najbardziej ze wszystkich narodów ucierpieli w czasie II wojny (precyzyjniej byłoby dodać, że Białorusinów zginęło więcej) i że świat o tym nie wie.

Podał też, że w 2015 roku ambasady aż 260 razy interweniowały, gdy ktoś użył określenia "polskie obozy śmierci". Nawiasem mówiąc, wskazał przy okazji, że ambasadorzy - mianowani jeszcze przez poprzedni rząd - wypełniali swoją misję ochrony dobrego imienia Polski. Bez pomocy prokuratorów.