Krótko i na temat: najnowsze depesze OKO.press z Polski i ze świata

Co się wydarzyło?

Minister cyfryzacji Krzysztof Gawkowski poinformował na Twitterze o dużym ataku hakerskim na serwis SuperGrosz, prowadzony przez spółkę AIQLABS.

Gawkowski ocenia sytuację jako bardzo poważną, ponieważ przestępcy weszli w posiadanie dużych ilości informacji o użytkownikach serwisu. Wśród wykradzionych danych znajdują się m.in:

• imiona i nazwiska,
• adresy e-mail,
• numery PESEL,
• numery dowodów osobistych,
• adresy zamieszkania lub pobytu,
• adresy do korespondencji,
• numery telefonów,
• informacje o stanie cywilnym i liczbie dzieci,
• nazwa, adres, NIP oraz numer telefonu do pracodawcy,
• deklarowany dochód,
• numery rachunków bankowych,
• identyfikator w portalu Facebook.

Sprawą ataku zajmują się zespoły reagowania na incydenty bezpieczeństwa komputerowego (CSIRT – Computer Security Incident Response Team) Komisji Nadzoru Finansowego i NASK. Powiadomiony został także Prezes Urzędu Ochrony Danych Osobowych.

Minister zaapelował do klientów firmy SuperGrosz o zastrzeżenie numeru PESEL przez aplikację mObywatel, zmianę haseł do logowania oraz używanie dwuskładnikowego uwierzytelnienia logowania do wszystkich swoich kont. To, czy nasze dane nie zostały wykradzione, będzie można sprawdzić w rządowym serwisie bezpieczne.gov.pl

Jaki jest kontekst?

Celami hakerów są nie tylko dane osobowe użytkowników polskiego internetu. Na kilka miesięcy przed tegorocznymi wyborami prezydenckimi wzrosła liczba cyberataków na infrastrukturę krytyczną w Polsce — m.in. wodociągi, oczyszczalnie ścieków, kotłownie przemysłowe i szpitale.

Wicepremier i minister cyfryzacji Krzysztof Gawkowski deklarował, że państwo zatrzymuje około 99 proc. takich ataków. Jednak jak wskazuje raport Najwyższej Izby Kontroli, wiele samorządów nie zapewnia odpowiednich standardów cyberbezpieczeństwa.

Wykorzystują to grupy hakerskie powiązane z Rosją lub Białorusią. W połowie kwietnia hakerzy zaprezentowali nagranie, pokazujące manipulacje przy parametrach centralnej przepompowni w oczyszczalni ścieków w Witkowie. W kolejnych dniach cyberprzestępcy pochwalili się włamaniem do systemu wentylacyjnego Szpitala Zachodniego w Grodzisku Mazowieckim.

- zadeklarowali. To akurat element dezinformacji, bo tlen dostarczany jest pacjentom za pomocą oddzielnej infrastruktury. Ale takie działania mogą być elementem „testowania” polskiej infrastruktury przed większym atakiem hakerskim zleconym przez rosyjskie lub białoruskie służby.

Więcej o cyberzagrożeniach ze wschodu przeczytasz w tekście Anny Mierzyńskiej.

Inne teksty OKO.press na podobny temat:

Przeczytaj także:

Co się wydarzyło?

Do ataku doszło w pociągu szybkich prędkości, który 1 listopada o godz. 18:25 wyruszył z Doncaster do Londynu. O godz. 19:39 służby zostały zaalarmowane, że jeden z mężczyzn podróżujących pociągiem atakuje innych pasażerów przy pomocy dużego noża. Świadkowie relacjonują, że w pociągu wybuchła panika.

„Słuchałem audiobooka, kiedy nagle zobaczyłem, jak jakiś facet biegnie przez wagon i krzyczy <uciekajcie, uciekajcie, jakiś facet dźga wszystkich i wszystko nożem>. Widziałem po jego twarzy, że to nie jest żart. Po chwili ludzie zaczęli się przepychać, a ja zauważyłem, że mam rękę całą we krwi. Na fotelu, o który się oparłem, było jej pełno” – relacjonował w rozmowie z BBC Olly Foster, jeden z pasażerów.

Opisywał, jak starszy mężczyzna został dźgnięty w głowę i szyję po tym, jak zasłonił przed atakiem nożownika młodą dziewczynę. Inni pasażerowie próbowali pomóc rannemu mężczyźnie, używając swoich kurtek, aby zatamować krwawienie.

Świadek relacjonował, że jedyną rzeczą, jaką pasażerowie w jego wagonie mogli wykorzystać przeciwko napastnikowi, była butelka whiskey Jack Daniel’s. „Modliliśmy się, żeby nie wszedł do naszego wagonu” – dodał Foster w rozmowie z BBC.

Według mężczyzny całe zajście trwało od 10 do 15 minut. Pociąg został zatrzymany na stacji Huntingdon. Tam do składu wkroczyli uzbrojeni policjanci, którzy obezwładnili paralizatorem wobec mężczyznę z nożem. Na miejscu policja zatrzymała dwie osoby. Jedna z nich to czarnoskóry obywatel brytyjski, druga to obywatel brytyjski pochodzenia karaibskiego. Obaj mężczyźni, w wieku 32 i 35 lat, urodzili się w Wielkiej Brytanii.

Po ataku dziewięć osób trafiło do szpitala z obrażeniami zagrażającymi życiu. Dziesiąta ofiara została lekko ranna.

Jaki jest kontekst?

W związku z zatrzymaniem na miejscu zdarzenia dwóch osób, brytyskie media spekulują, czy atak miał charakter terrorystyczny

„To wszystko są przypuszczenia. Obecna ocena sytuacji wskazuje, że był to odosobniony incydent, pojedynczy atak. Nie ma więc powodu, dla którego reszta z nas nie miałaby kontynuować swojego życia, ruszać w drogę i podróżować do miejsc, do których musimy dotrzeć” – powiedział w rozmowie ze Sky News John Healey, brytyjski minister obrony.

W ostatnich latach w mediach pojawia się coraz więcej doniesień o ataku nożowników w Wielkiej Brytanii. 29 lipca 2024 nożownik wtargnął na zajęcia taneczne dla dzieci w lokalnym domu kultury w Southport. W ataku zginęły trzy dziewczynki. Wkrótce w całym kraju wybuchły zamieszki po tym, jak w mediach społecznościowych zaczęła szerzyć się plotka, że za atak odpowiedzialny jest muzułmański uchodźca, który niedawno przypłynął łodzią na Wyspy Brytyjskie. W rzeczywistości sprawcą ataku był urodzony w Wielkiej Brytanii syn imigrantów z Rwandy.

26 marca 2025 roku w parku we wschodnim Londynie grupa zamaskowanych napastników uzbrojonych w maczety i siekiery zaatakowała 17-latka. Chłopak trafił do szpitala, jego życiu nie zagrażało niebezpieczeństwo. Kilka dni później w tej samej okolicy w ataku maczetą ranny został policjant. Miesiąc później, pod koniec kwietnia, w dzielnicy Hainault we wschodnim Londynie mężczyzna atakował przechodniów mieczem. W wyniku ataku zginął 14-letni chłopiec. Kilka dni temu, pod koniec października nożownik zaatakował uczestników żydowskiego święta Yom Kippur w Manchesterze. Dwie osoby zginęły.

Jednak jak podaje brytyjski urząd statystyczny (ONS – Office for National Statistics) liczba odnotowywanych przestępstw z użyciem noża w 2024 roku była niższa o 1,4 proc. niż rok wcześniej i o 4,5 proc. niższa niż przed pandemią.

Liczba przestępstw z użyciem noża odnotowanych w Anglii i Walii w ostatnich 5 latach:

• 2019 – 52 tys.
• 2020 – 41,7 tys.
• 2021 – 45,6 tys.
• 2022 – 48,4 tys.
• 2023 – 50,4 tys.
• 2024 – 49,6 tys.

Inne teksty OKO.press na ten temat:

Przeczytaj także:

Co się wydarzyło?

To kolejny kamień milowy w rozwoju chińskiego programu kosmicznego. Tak opisywana jest misja rakiety Shenzhou-21, która wyniosła na orbitę okołoziemską najmłodszego dotąd chińskiego astronautę. 32-letni Wu Fei (na zdjęciu z prawej strony) razem wyleciał na chińską stację orbitalną Tiangong, co w dosłownym tłumaczeniu oznacza „niebiański pałac”, jako członek trzyosobowej misji.

Chińczycy wysłali na otwartą w 2022 roku stację już siedem misji. Astronauci spędzą w przestrzeni kosmicznej sześć miesięcy. Razem z nimi w kosmos wylatują też wykorzystywane w eksperymentach naukowych myszy, które wykorzystane zostaną w eksperymentach dotyczących reprodukcji w warunkach mikrograwitacji.

Jaki jest kontekst?

Chińscy astronauci dotarli do Tiangong w przeddzień 25 rocznicy rozpoczęcia działalności Międzynarodowej Stacji Kosmicznej ISS. Utrzymywany między innymi przez Europejską Agencję Kosmiczną i amerykańską NASA obiekt ma zostać ściągnięty na Ziemię do końca 2030 roku.

Jej rolę ma przejąć większa liczba stacji, utrzymywanych między innymi przez prywatne przedsiębiorstwa. Z kolei chińska Tiangong może działać do 2038 roku.

Stała obecność Chińczyków na orbicie okołoziemskiej jest częścią większego programu chińskiej agencji CNSA, który doprowadzić ma między innymi do wzmocnienia chińskiej obecności na Księżycu i Marsie. Chiny zapowiadają wysłanie swoich astronautów na powierzchnię naszego naturalnego satelity do 2030 roku. W zeszłym roku w ramach przygotowań do lądowania misji załogowej Chińczycy na Srebrny Glob wysłali lądownik Chang’e 6. Kolejne dwie takie misje planowane są na 2026 i 28 rok. Z Chnami coraz ściślej współpracuje rosyjska agencja Roskosmos, która po rozpoczęciu pełnoskalowej inwazji na Ukrainę została wyłączona z działań Europejskiej Agencji Kosmicznej ESA. Moskwa ma uczestniczyć w misjach księżycowych i wspólnie z Pekinem rozwijać sieć konstelacji satelitarnych.

Rozwój chińskiego programu kosmicznego niepokoi Biały Dom, a Stany Zjednoczone budują przeciwwagę dla chińsko-rosyjskiej współpracy za pomocą Artemis Accords. To porozumienie 59 krajów, które wspierają NASA w celu powrotu ludzi na księżyc do 2027 roku.

Przeczytaj więcej w OKO.press

Przeczytaj także:

Co się wydarzyło?

Samia Suluhu Hassan zdobyła około 31,9 mln głosów, co stanowi 97,66 proc. ogółu, a frekwencja wyniosła prawie 87 proc. spośród 37,6 mln zarejestrowanych wyborców w kraju – poinformował w sobotę 01.11 szef komisji wyborczej w Tanzanii.

“Międzynarodowi obserwatorzy wyrazili zaniepokojenie brakiem przejrzystości i zamieszkami, w wyniku którego zginęły setki osób, a setki zostały ranne” – podaje BBC. Zamieszki wybuchły już w środę, podczas głosowania. Protestujący sprzeciwiają się wykluczeniu z wyborów dwóch największych kontrkandydatów prezydenta oraz represjami wobec przeciwników politycznych. Państwowa komisja wyborcza już w kwietniu poinformowała, że do wyborów nie zostanie dopuszczona główna partia opozycyjna Tanzanii, Chadema, za odmowę podpisania kodeksu postępowania wyborczego. Aresztowano również lidera partii Tundu Lissu, oskarżając go o zdradę stanu. To on miał być jednym z kontrnadydatów Samii Suluhu Hassan. Drugim niedopuszczonym do wyborów konkurentem był Luhaga Mpina z partii ACT-Wazalendo.

BBC podaje, że do startu dopuszczono do startu szesnaście partii marginalnych. Żadna z nich nigdy nie cieszyła się znaczącym poparciem społecznym. Tym samym partia Samii, Chama Cha Mapinduzi (Partia Rewolucji) i Tanganyika African National Union (TANU) zdominowały wybory.

Przed wyborami prezydenckimi organizacje działające na rzecz praw człowieka potępiły represje wobec opozycji. Amnesty International mówiła o “fali terroru”, zaginięciach, torturach i zabójstwa działaczy opozycji. Rząd Tanzanii temu zaprzeczał, a urzędnicy zapewniali, że wybory będą “wolne i uczciwe”.

Chadema podała, że w zamieszkach w całym kraju zginęło już 700 osób. Nie ma jednak wiarygodnych danych, które potwierdzałyby te informacje. W całym kraju występują problemy z dostępem do internetu, co utrudnia raportowanie wydarzeń. Rzecznik ONZ ds. praw człowieka Seif Magango poinformował media, że istnieją wiarygodne doniesienia o śmierci co najmniej 10 osób w miastach Dar es Salaam, Shinyanga i Morogoro.

Sekretarz Generalny ONZ Antonio Guterres w oficjalnym oświadczeniu wezwał do „przeprowadzenia dokładnego i bezstronnego dochodzenia w sprawie wszystkich zarzutów nadmiernego użycia siły” i wyraził ubolewanie z powodu ofiar śmiertelnych. Również ministrowie spraw zagranicznych Wielkiej Brytanii, Kanady i Norwegii wydali wspólne oświadczenie, w którym zaapelowali do władz Tanzanii o zachowanie powściągliwości oraz o poszanowanie prawa do zgromadzeń i wolności wypowiedzi.

W odpowiedzi na zamieszki władze Tanzanii wprowadziły godzinę policyjną.

Jaki jest kontekst?

Samia Suluhu Hassan objęła urząd w 2021 roku jako pierwsza kobieta na stanowisku prezydenta Tanzanii, po śmierci swojego poprzednika Johna Magufuliego. Od 2015 roku była wiceprezydentką.

Kształciła się m.in. studiowała na Uniwersytecie w Manchesterze, gdzie uzyskała dyplom ukończenia studiów podyplomowych z ekonomii. „Rozpoczęła karierę polityczną w 2000 r. w rodzinnym Zanzibarze, półautonomicznym archipelagu, po czym została wybrana do zgromadzenia narodowego w kontynentalnej Tanzanii” – pisała Al Jazeera, kiedy Samia Suluhu Hassan po raz pierwszy objęła stanowisko prezydenta. Teraz rozpoczyna drugą kadencję.

W ubiegłym tygodniu nie tylko Tanzania wybierała prezydenta. Wybory odbyły się również w półautonomicznym archipelagu Zanzibar, który wybiera własny rząd i przywódcę. Wygrał je urzędujący prezydent Hussein Mwinyi z Partii Rewolucji (tej samej partii co Hassan), zdobywając prawie 80 proc. głosów.

Opozycja w Zanzibarze stwierdziła, że doszło do „ogromnego oszustwa” – podaje agencja AP.

Przeczytaj więcej w OKO.press

Przeczytaj także:

Co się wydarzyło?

„Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska i władze Wrocławia podpisali list intencyjny z w sprawie utworzenia rezerwatu przyrody w jednym z najcenniejszych przyrodniczo obszarów Dolnego Śląska. Trzymajcie kciuki!” – napisał w sobotę (1.11) wiceminister klimatu i środowiska Mikołaj Dorożała. List intencyjny podpisano 30 października, a rezerwat ma powstać na polach irygacyjnych w Osobowicach, w północnej części miasta.

Przez ponad 100 lat ten teren był naturalną oczyszczalnią ścieków. Przepustowość projektowa tej oczyszczalni wynosiła 70 tysięcy m³ na dobę. W latach 70. i 80. wykorzystywano pola irygacyjne bardzo intensywnie, przekraczając ich możliwości. Spowodowało to znaczne zanieczyszczenie Odry, do której trafiały nieoczyszczone ścieki.

W 2001 roku uruchomiono oczyszczalnię ścieków na Janówku, co pozwoliło na odciążenie pól irygacyjnych. Ich wykorzystanie coraz bardziej ograniczano, a w 2015 roku miasto zakończyło zalewanie pól ściekami. Dziś są zasilane wyłącznie wodą z opadów atmosferycznych.

Pola irygacyjne zajmują ponad tysiąc hektarów, na których bujnie rozwija się przyroda. Rezerwat ma powstać na 700 hektarach.

„Pola irygacyjne to dowód na to, że przyroda potrafi się odbudować. Jeśli damy jej czas i odpowiednie warunki, powraca z ogromną siłą. Zależy nam, by chronić ten proces i wzmocnić go poprzez świadome działania” – komentował prezydent Wrocławia Jacek Sutryk podczas podpisywania listu intencyjnego.

Profesor Marcin Kadej z Wydziału Nauk Biologicznych Uniwersytetu Wrocławskiego wyjaśniał: „Dostarczyliśmy twardych danych dotyczących tego miejsca, jego potencjału. W trakcie inwentaryzacji obserwowaliśmy aktywność zwierząt, wyszukiwaliśmy stanowiska roślin i mapowaliśmy siedliska. Czasami wspieraliśmy się technologią, np. fotopułapkami, które rejestrowały zachowania zwierząt. Pola irygacyjne to żywy, złożony ekosystem, który po latach eksploatacji sam rozpoczął proces regeneracji. To unikatowa przestrzeń, gdzie w granicach dużego miasta można zaobserwować pełne spektrum zjawisk przyrodniczych – od sukcesji roślin po powrót rzadkich gatunków ptaków”.

Występuje tam co najmniej 180 gatunków zwierząt. Wśród nich są 22 ssaki objęte ochroną – to m.in. bóbr europejski i nietoperze (w tym mopek zachodni oraz karlik drobny). Są także cztery chronione gatunki gadów – m.in. jaszczurka zwinka i jaszczurka żyworodna oraz 10 chronionych gatunków płazów – ropucha zielona, kumak nizinny, rzekotka drzewna. Na polach irygacyjnych zaobserwowano również cenne gatunki ptaków, w tym derkacza, bociana białego, błotniaka stawowego, łabędzia krzykliwego, czaplę białą, żurawia i gąsiorka.

Portal Wroclaw.pl wylicza, że wśród roślin na polach irygacyjnych odnotowano 428 gatunków, w tym 19 cennych i sześć objętych ochroną prawną, jak czosnek kątowy i wężowy, salwinia pływająca, róża francuska czy turzyca Bueka – gatunek uznany dotąd za wymarły na Dolnym Śląsku.

Urząd miasta planuje zbudowanie na tym terenie ścieżek spacerowych, żeby z pól mogli korzystać mieszkańcy, nie szkodząc jednocześnie przyrodzie. W rezerwacie będzie obowiązywać zakaz spacerowania poza wyznaczonymi ścieżkami.

Podpisanie listu intencyjnego to dopiero początek drogi do powołania rezerwatu. Wrocław ma przygotować dokumentację oraz uregulować gospodarkę wodną na tym terenie. RDOŚ zobowiązał się do opracowania m.in. dokumentów wyznaczających zadania ochronne czy plan ochrony. Rezerwat może powstać oficjalnie za trzy lata – podaje urząd miasta.

Jaki jest kontekst?

Rezerwaty to – obok parków narodowych – najskuteczniejsza forma ochrony przyrody. W sumie na terenie Polski znajduje się ponad 1650 rezerwatów, które pokrywają zaledwie 0,6 proc. powierzchni kraju.

Jak pisał w OKO.press Wojciech Kość, na początku XXI nastąpił regres w tworzeniu rezerwatów przyrody. W latach 2002-2023 powstawało nie więcej niż 20 rezerwatów rocznie. Prawdziwą zapaść przyniosły lata 2013-2022, czyli końcówka drugiego rządu Platformy Obywatelskiej i praktycznie całe dwie kadencje Prawa i Sprawiedliwości. Wówczas rocznie powstało nie więcej niż 10 rezerwatów, a bywały lata, kiedy powstawało ich mniej niż pięć (i nie były to tylko lata pandemii Covid-19).

Przeczytaj także:

Ostatnie dwa lata to boom na tworzenie rezerwatów. To tereny zwykle mniejsze niż parki narodowe (z wyjątkami, jak powołane w woj. świętokrzyskim Bliżyńskie Lasy Naturalne, zajmujące 3 tys. ha) i łatwiejsze w utworzeniu – nie wymagają ani zgody wszystkich samorządów, ani specjalnej ustawy. W przypadku parków narodowych samorządy mają prawo weta, a na ich powołanie musi się zgodzić rząd, Sejm, Senat i prezydent.

W 2024 roku powołano 57 rezerwatów. W 2025 roku – aż 70. W niecałe dwa lata powołano więc mniej więcej tyle rezerwatów przyrody, ile łącznie w latach 2008-2022.

Przeczytaj więcej w OKO.press

Przeczytaj także: