Krótko i na temat: najnowsze depesze OKO.press z Polski i ze świata

Co się wydarzyło?

Francja chce zaproponować europejskim partnerom wyjście z inicjatywą pokojową wobec eskalacji na Bliskim Wschodzie. Prezydent Emmanuel Macron miał zlecić, by minister spraw zagranicznych Jean-Noël Barrot w najbliższych dniach skonsultował z wybranymi przywódcami podjęcie działań na rzecz mediowania porozumienia między Izraelem a Iranem – poinformował Pałac Elizejski.

W środę 18 czerwca Macron wezwał Izrael i Iran do powstrzymania ataków na cele cywilne i wyraził ogromne zaniepokojenie eskalacją. "Izraelskie ataki coraz częściej wymierzone są w obiekty nie mające nic wspólnego z irańskim programem nuklearnym” – zwrócił uwagę Macron.

Pałac Elizejski nie zdradził z kim konsultować ma się Barrot. Portal Politico zwraca uwagę, że Francja jest członkiem grupy E3, do której należą Wielka Brytania i Niemcami. To te kraje zaangażowane są w negocjacje z Iranem w sprawie ich programu nuklearnego. Kolejne spotkanie europejskiej delegacji z przedstawicielami Iranu w tej sprawie zaplanowane jest na piątek 19 czerwca w Genewie.

Jaki jest kontekst?

W piątek 13 czerwca Izrael wznowił ataki na Iran. Jako powód podał nieuchronne zagrożenie atakiem nuklearnym ze strony Iranu. Zdaniem Izraela Iran niebezpiecznie zbliżył się do wyprodukowania bomby jądrowej.

Zbombardowane zostały liczne cele wojskowe oraz związane z irańskim programem nuklearnym, m.in. główny ośrodek wzbogacania uranu w Natanz, bazy i wyrzutnie rakiet balistycznych w kilku miejscowościach oraz bazy lotnicze. W atakach zginęło co najmniej 20 wysokich rangą dowódców irańskiej armii oraz co najmniej 9 naukowców pracujących przy programie nuklearnym. Ofiar cywilnych było więcej – irańskie ministerstwo zdrowia podaje, że dotąd zginęło ponad 220 osób.

W odwecie Iran rozpoczął bombardowanie Izraela. M.in. w czwartek 18 czerwca irańskie rakiety uderzyły w szpital w miejscowości Beer Szewa na pustyni Negew. W ataku ranne zostały 32 osoby. Od piątku 13 czerwca liczba irańskich ataków na Izrael sięgnęła 24 osób.

Deeskalacja jest bardzo ważna dla państw regionu, ale wielu komentatorów nie wierzy w sprawczość Europy w tym zakresie. „Wybacz Europo, ale nie masz znaczenia” – mówiła w sobotę 14 czerwca podczas konferencji bezpieczeństwa Globsec w Pradze Ebtesam Al Ketbi, założycielka Emirates Policy Center, jednego z bardziej znanych think tanków ze Zjednoczonych Emiratów Arabskich.

„Jedynym graczem, który ma realny wpływ na to, co dzieje się na Bliskim Wschodzie, są Stany Zjednoczone” – mówiła Al Ketbi.

W podobny sposób Al Ketbi komentuje bieżącą sytuację w mediach społecznościowych. W czwartek 18 czerwca napisała: „Powstrzymanie wojny między Izraelem a Iranem jest w całości w rękach USA”.

Podobnego zdania był Asaad Al Shamlan, analityk z Instytut Studiów Dyplomatycznych Księcia Sauda Al Faisala w Rijadzie. W sobotę 14 czerwca podczas konferencji Globsec Shamlan mówił, że „tylko USA – ze swoją obecnością militarną w regionie – mają możliwość wywrzeć realny wpływ na działania Izraela i Iranu”.

Przeczytaj także:

Co się wydarzyło?

USA mają gotowe plany ataków na Iran, jeśli prezydent Trump podejmie decyzję o włączeniu się w działania prowadzone przez Izrael od piątku 13 czerwca. Dziennik Wall Street Journal donosi, że prezydent Donald Trump poinformował o tym współpracowników na spotkaniu w środę 18 czerwca po południu.

Trump nie podjął jednak jeszcze decyzji o tym, czy USA włączą się w działania militarne Izraela przeciwko Iranowi. Dziennik ujawnia, że prezydent ma liczyć na to, że groźba ataków ze strony USA ma motywować Iran do tego, by zatrzymać swój program nuklearny.

O plany ataku na Iran Trump był też pytany w środę 18 czerwca przez reporterów w Białym Domu. „Możemy zaatakować, możemy nie zaatakować (...) Mam pewne pomysły co zrobić, ale nie podjąłem jeszcze ostatecznej decyzji” – powiedział. Dodał, że decyzje może podjąć „na dwie sekundy przed ich wykonaniem”.

Jaki jest kontekst?

W piątek 13 czerwca Izrael wznowił ataki na Iran. Zbombardowane zostały liczne cele wojskowe oraz związane z irańskim programem nuklearnym. M.in. główny ośrodek wzbogacania uranu w Natanz, bazy rakiet balistycznych i wyrzutnie w kilku miejscowościach (m.in. Kermanshah, Tabriz, Esfahan oraz w Teheranie) oraz bazy lotnicze. W atakach zginęło co najmniej 20 wysokich rangą dowódców irańskiej armii oraz co najmniej 9 naukowców pracujących przy programie nuklearnym. Ofiar cywilnych było więcej – źródła podają od 200 do ponad 400 osób.

Wojna Izraela z Iranem trwa już siódmy dzień. Jako powód jej rozpoczęcia Izrael podaje nieuchronne zagrożenie atakiem nuklearnym ze strony Iranu, a swój atak przedstawia jako tzw. samoobronę prewencyjną. Zdaniem Izraela Iran niebezpiecznie zbliżył się do wyprodukowania bomby jądrowej. Brak jednak wyraźnych dowodów na to.

Jeszcze w marcu 2025 roku amerykańska dyrektorka Wywiadu Narodowego Tulsi Gabbard mówiła, że zdaniem wywiadu Iran nie buduje broni jądrowej, a przywódca Iranu Ali Chamenei nie zatwierdził wznowienia programu broni jądrowej, który zawiesił w 2003 roku. Także amerykańskie mediach w ostatnich dniach donosiły, że brak danych wywiadowczych, które potwierdzałyby obawy Izraela.

Decyzja Stanów Zjednoczonych o ewentualnym włączeniu się do konfliktu byłaby kolejną eskalacją wojny na Bliskim Wschodzie. Przy tym, że działania Izraela wobec Iranu są bezprawne z perspektywy regulacji dotyczących prawa do użycia siły, włączenie się USA do wojny także stanowiłoby pogwałcenie prawa międzynarodowego.

Przeczytaj także:

Co się wydarzyło?

Misja Axiom-4 według zapowiedzi z ubiegłego weekendu miała wystartować w czwartek, 19 czerwca. Dziś poinformowano jednak, że start znów się opóźnia i nie odbędzie się „najwcześniej w niedzielę 22 czerwca”.

„Zmiana planowanej daty startu daje NASA czas na dalszą ocenę działania stacji kosmicznej po niedawnych pracach naprawczych w tylnym segmencie modułu serwisowego Zvezda Międzynarodowej Stacji Kosmicznej (ISS)” – podała firma Axiom w oficjalnym komunikacie.

To już szósta zmiana daty startu. Pierwotnie misja, w której uczestniczy polski astronauta Sławosz Uznański-Wiśniewski, miała ruszyć 29 maja. Powodami opóźnień były po kolei: konieczność wymiany części w statku Crew Dragon, problemy techniczne z silnikiem rakiety Falcon 9, zbyt wietrzna pogoda, wyciek ciekłego tlenu w Falconie oraz problemy w rosyjskim module Zvezda na ISS.

„Czekamy na nasz start. Loty kosmiczne są trudne w organizacji, ale nie możemy doczekać się tego momentu i mamy nadzieję, że nastąpi to w najbliższych dniach. Trzymajcie kciuki, tak jak my tutaj” – powiedział Sławosz Uznański-Wiśniewski podczas łączenia online z uczestnikami konferencji Paris Air Show.

„Podczas misji Ax-4 wykonanych zostanie ponad 60 eksperymentów naukowych z różnych krajów, nie tylko europejskich. To także USA, Indie, Arabia Saudyjska, Brazylia, Zjednoczone Emiraty Arabskie. Przestrzeń naukowa jest tu bardzo szeroka. Jestem bardzo dumny z moich 13 eksperymentów, które zostaną przeprowadzone na zlecenie polskich instytucji i firm, stworzonych we współpracy z Europejską Agencją Kosmiczną” – wyjaśniał. Dodał również, że dzięki przeprowadzonym przez członków misji eksperymentom dowiemy się wiele „o naszej historii planety, ale także jak utrzymać dobre warunki długoterminowych misji w przyszłości, jak również o tym, jak te technologie będą nam służyć w przyszłości tutaj, na Ziemi”.

Jaki jest kontekst?

Załoga wystartuje na pokładzie statku kosmicznego Dragon firmy SpaceX na pokładzie Falcona 9 z kompleksu startowego 39A w Centrum Kosmicznym im. Kennedy'ego należącym do NASA na Florydzie. Poza Sławoszem Uznańskim-Wiśniewskim, w misji biorą udział Peggy Whitson, była astronautka NASA i dyrektorka lotów kosmicznych w Axiom Space, indyjski pilot doświadczalny Shubhanshu Shukla oraz astronauta z Węgier Tibor Kapu.

Cała załoga przebywa w tym momencie na kwarantannie. „Jest w dobrym zdrowiu i dobrym humorze i nie może się doczekać startu!” – podał Axiom.

„Czekaliśmy na to 47 lat. 27 czerwca 1978 roku Mirosław Hermaszewski – wtedy miał 37 lat i był w stopniu majora – poleciał w kosmos. Od tamtego czasu żaden Polak nie był w kosmosie, więc zwróć uwagę, że nasze pokolenie, czyli generacja milenialsów, nie miało możliwości, by obserwować takie wydarzenie„ – mówił w OKO.press Maciej Myśliwiec, ekspert branży kosmicznej i założyciel Space Agency. „Dzisiejsze dzieciaki i nastolatkowie będą miały swojego Uznańskiego, który będzie ich inspirował do studiowania nauk technicznych i polubienia STEM-u (skrótowy termin obejmujący naukę, technologię, inżynierię i matematykę – przyp. aut.), aby pójść w jego ślady” – dodał.

Przeczytaj więcej w OKO.press

Przeczytaj także:

Co się wydarzyło?

Posiedzenie Rady Bezpieczeństwa Narodowego rozpoczęło się o godz. 11 w Pałacu Prezydenckim. Skupiono się na dwóch najważniejszych tematach – bezpieczeństwie energetycznem, m.in. w kontekście niedawnych blackoutów na Półwyspie Iberyjskim, oraz zbliżającemu się szczytowi NATO w Hadze. Dyskutowano również o sytuacji na Bliskim Wschodzie, dalszym wsparciu Ukrainy i obecności wojsk USA w Europie.

W Pałacu Prezydenckim spotkali się prezydent Andrzej Duda, premier Donald Tusk, marszałkowie Sejmu i Senatu Szymon Hołownia oraz Małgorzata Kidawa-Błońska, szefowie: MSWiA Tomasz Siemoniak, MON Władysław Kosiniak-Kamysz, MSZ Radosław Sikorski, szefowie klubów i kół parlamentarnych, a także szef Sztabu Generalnego WP gen. Wiesław Kukuła oraz na zaproszenie Andrzeja Dudy – prezydent elekt Karol Nawrocki.

Pierwsze posiedzenie RBN z Nawrockim

„Pozwoliłem sobie zaprosić prezydenta elekta z oczywistych przyczyn. Uznałem, że jest to oczywiste, że jako ten, który za sześć tygodni obejmie odpowiedzialność za sprawy państwowe i zajmie miejsce prezydenta RP (...) już w tej chwili był obecny, z uwagi na to, że kwestie są w ogromnej części przyszłe” – wyjaśniał Duda. „Mam nadzieję, że w ramach naszego dzisiejszego posiedzenia RBN popłynie silny sygnał do Polaków, że w kwestii bezpieczeństwa mamy konsensus, że po raz kolejny siadamy przy jednym stole, by niejako ponad wszelkimi podziałami podyskutować o tych najważniejszych z punktu bezpieczeństwa kraju i obywateli sprawach” – dodał.

Marszałek Hołownia na pytanie o obecność Nawrockiego odpowiedział dziennikarzom, że „nie zabierał aktywnie głosu”. Prezydent elekt słuchał i zapoznawał się z formatem Rady. „Mam nadzieję, że po tym pierwszym uczestnictwie uzna, że ten format jest ważny, że jest potrzebny, że jest nam wszystkim potrzebny i że powinien odbywać regularnie” – dodał Hołownia.

Tematy spotkania: NATO, Ukraina, energetyka

Andrzej Duda jeszcze przed posiedzeniem informował, że będzie „podtrzymywał poparcie dla Ukrainy, jeżeli chodzi o członkostwo w Sojuszu Północnoatlantyckim i generalnie dążenie Ukrainy do jak największego związania się ze wspólnotą Zachodu”. Mówił również, że RBN pochyli się nad propozycją sekretarza generalnego NATO Marka Ruttego.

Rutte chce, żeby kraje NATO przekazywały 3,5 proc. PKB na obronność i 1,5 proc. PKB na inne kwestie związane z bezpieczeństwem. „Osobiście zgadzam się z tą propozycją; dla nas w Polsce nie jest to problem” – mówił Duda. Prezydent podkreślał również, że ważnym tematem jest bezpieczeństwo energetyczne i plany rządu dotyczące m.in. budowy pierwszej polskiej elektrowni jądrowej. „Pierwszy blok ma zostać uruchomiony w 2036 r., w stosunku do pierwotnych założeń to są już trzy lata opóźnienia” – zaznaczał Duda. Chciał również poruszyć kwestię rozwoju OZE.

Tusk: nie można podważać wyników wyborów

Zdaniem premiera Donalda Tuska rzeczą „absolutnie konieczną” było powtórzenie, że nikt nie powinien kwestionować wyników wyborów prezydenckich. „Nie może być tak, że ktokolwiek – dlatego, że ma podejrzenia – uznaje, że te wybory są nieważne, albo że trzeba je powtórzyć” – zaznaczył szef rządu w oświadczeniu po posiedzeniu RBN.

Tusk podkreślił jednocześnie, że obywatele mają prawo mieć pewność, że ich głosy zostały dobrze policzone, że nie doszło do manipulacji, nadużyć czy błędów na dużą skalę.

Odniósł się również do przyszłej współpracy z Karolem Nawrockim.

„Jest naszym obowiązkiem i musimy się do siebie przyzwyczajać, takie są reguły gry” – powiedział premier. „Pan prezydent elekt zauważył, że mimo wszystkich różnic jedna rzecz nas na pewno łączy, czyli Lechia Gdańsk, czemu trudno zaprzeczyć. To jest dość silna więź, wiec nie można tego lekceważyć” – żartował. Dodał także, że również z prezydentem Dudą przez lata kontynuowali „bezcenną zasadę, jaką był szeroki konsensus, szerokie porozumienie wszystkich głównych sił politycznych i instytucji państwowych, jeśli chodzi o bezpieczeństwo narodowe, NATO, relacje z Rosją, z Ukrainą czy UE”.

Jaki jest kontekst?

RBN jest organem doradczym prezydenta w sprawach wewnętrznego i zewnętrznego bezpieczeństwa państwa. W jej skład wchodzą: marszałkowie Sejmu i Senatu, premier, szefowie: MSZ, MON i MSWiA, minister koordynator służb specjalnych, szefowie ugrupowań posiadających klub parlamentarny, poselski lub koło poselskie (lub przewodniczący tych klubów lub kół), szefowie Kancelarii Prezydenta i BBN.

Prezydent sam zwołuje posiedzenia Rady i określa ich tematykę.

Poprzednie posiedzenie RBN – poświęcone bezpieczeństwu Polski w obecnej sytuacji międzynarodowej – odbyło się 24 lutego 2025 roku, w trzecią rocznicę ataku Rosji na Ukrainę.

Przeczytaj więcej w OKO.press

Przeczytaj także:

Co się wydarzyło?

Komisja Europejska skierowała do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej (TSUE) sprawę przeciwko Polsce. Jak wyjaśnia w oficjalnym komunikacie, chodzi o w brak zapewnienia „zainteresowanym członkom społeczeństwa, w tym osobom fizycznym i organizacjom pozarządowym działającym na rzecz ochrony środowiska, możliwości kwestionowania braku lub niewystarczalności planów ochrony powietrza”.

Chodzi o plany, które zgodnie z unijną dyrektywą o jakości powietrza powinny przygotować kraje przekraczające unijne normy zanieczyszczeń. W Polsce taki dokument musi uchwalić każdy sejmik województwa, przedstawiając, w jaki sposób władze lokalne planują walczyć ze smogiem.

„Zgodnie z konwencją z Aarhus i traktatami UE, poszczególni obywatele i organizacje pozarządowe zajmujące się ochroną środowiska muszą mieć możliwość kwestionowania decyzji władz lub ich braku, jeśli uważają, że podjęte działania są niewystarczające. Ponadto odpowiedni dostęp do wymiaru sprawiedliwości ułatwia prawidłowe stosowanie przepisów dotyczących jakości powietrza, zapewniając wysoki poziom ochrony zdrowia” – czytamy w oficjalnym komunikacie KE.

Komisja zaznacza, że wysłała Polsce pismo z wezwaniem do usunięcia uchybienia już w maju 2020 r. Kolejne pismo w tej sprawie rząd otrzymał we wrześniu 2022 r. „Komisja uważa, że ​​wysiłki podejmowane przez władze polskie były dotychczas niewystarczające i w związku z tym kieruje sprawę przeciwko Polsce do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej” – czytamy.

Również dziś (18 czerwca) Komisja skierowała do TSUE skargę na Polskę w związku z niewdrożeniem zapisów dyrektywy o wodzie pitnej, która m.in. aktualizuje normy jakości wody i zwalcza potencjalnie niebezpieczne substancje zanieczyszczające.

Jaki jest kontekst?

O tym, że obywatelom oraz NGO ogranicza się prawo do zaskarżania planów dotyczących ochrony przyrody (nie tylko w kwestii jakości powietrza) alarmują od dawna organizacje pozarządowe.

W 2022 roku Pracownia na rzecz Wszystkich Istot złożyła do Komitetu ds. przestrzegania Konwencji z Aarhus kompleksową skargę obejmującą wiele planów i programów m.in. mających wpływ na ochronę przyrody. Chodziło o plany urządzenia lasu, plany łowieckie, plany ochrony i plany zadań ochronnych Natura 2000, a także plany ochrony dla parków narodowych, rezerwatów przyrody i parków krajobrazowych oraz plany zarządzania wodami. Fundacja ClientEarth Prawnicy dla Ziemi złożyła skargę dotyczącą aktów prawa miejscowego, tj. planów ochrony powietrza, miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego oraz skargę w zakresie pozwoleń wodnoprawnych. Koalicja Kocham Puszczę, w skład której wchodzą obie organizacje, złożyła skargę dotyczącą planów urządzenia lasu (PUL). Ta ostatnia skarga już znalazła finał w unijnym sądzie.

TSUE uznał w 2023 roku, że polskie prawo łamie unijne przepisy, nie dając organizacjom ochrony przyrody możliwości zwrócenia się do sądu z żądaniem zbadania legalności PUL. Wyjaśnijmy: PUL określa liczbę i zasięg wycinek oraz innych prac reguluje plan urządzenia lasu – dokument, który musi sporządzić każde nadleśnictwo. Tworzy się go raz na 10 lat.

Teraz podobny wyrok może zapaść w sprawie planów ochrony powietrza.

Fundacja ClientEarth w styczniu 2022 informowała o orzeczeniu Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie w sprawie mazowieckiego planu ochrony powietrza.

„W ustnym uzasadnieniu sąd stwierdził, że możliwość zaskarżania programów przez obywateli i organizacje społeczne byłaby niezgodna z zasadą demokratycznego państwa prawnego” – podała organizacja. Był to wyrok po pozwie dwóch mieszkańców stolicy cierpiących na problemy zdrowotne związane ze smogiem oraz dwóch organizacji: Fundacji ClientEarth oraz Stowarzyszenia Miasto Jest Nasze.

„Według skarżących program nie zawiera wystarczających środków naprawczych, które w najkrótszym możliwym czasie – tak jak wymagają tego przepisy prawa – doprowadzą do poprawy jakości powietrza w Warszawie i na Mazowszu. Do spraw przyłączył się także Rzecznik Praw Obywatelskich popierając skarżących” – informował ClientEarth.

„Sąd krajowy, który jest przecież sądem unijnym nie skorzystał z możliwości zastosowania prounijnej interpretacji prawa. Mając wątpliwości interpretacyjne mógł także zwrócić się z pytaniem prawnym do TSUE, czego też nie uczynił. W efekcie odebrał obywatelom oraz organizacjom działającym w ich interesie prawo do sądu, które jest naszym prawem fundamentalnym” – komentowała wtedy radczyni prawna z ClientEarth Agnieszka Warso-Buchanan.

Przeczytaj więcej w OKO.press

Przeczytaj także: