Krótko i na temat: najnowsze depesze OKO.press z Polski i ze świata

Co się wydarzyło?

Na zdjęciu: P.o. dyrektora Departamentu Nauki, Oświaty i Dziedzictwa Narodowego NIK Sławomir Żyła (po lewej) i p.o. wicedyrektora tego samego departamentu Konrad Janiec podczas konferencji prasowej NIK.

NIK sprawdził, jak Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji, a także Rada Mediów Narodowych wykonywały swoją pracę. Jak poinformowano na czwartkowej konferencji prasowej, wykryto wiele nieprawidłowości.

„Najpoważniejsza dotyczy podjęcia przez Krajową Radę – bez materialnoprawnej podstawy – uchwał, na mocy których jej Przewodniczący skierował w I półroczu 2024 roku środki z wpływów abonamentowych – ponad 337 mln zł – do depozytu sądowego, zamiast bezpośrednio do 19 jednostek publicznej radiofonii i telewizji na realizację misji publicznej” – czytamy w podsumowaniu raportu.

NIK złoży w tej sprawie zawiadomienie do prokuratury o podejrzeniu popełnienia przestępstwa. Chodzi o przekroczenie uprawnień lub niedopełnienie obowiązków przez funkcjonariuszy publicznych.

Izba informuje, że inne poważne nieprawidłowości dotyczyły m.in.:

• długotrwałości prowadzonych przez KRRiT postępowań w sprawie udzielenia koncesji na rozpowszechnianie programów na kolejny okres,
• wydawania przez Przewodniczącego KRRiT decyzji w tych sprawach na 2-3 dni przed wygaśnięciem koncesji,
• sposobu rejestrowania oraz rozpatrywania skarg i wniosków wpływających do KRRiT,
• nieustalenia przez Radę Mediów Narodowych zasad i procedur powoływania oraz odwoływania członków organów spółek medialnych.

Kontrola wskazała również, że przewodniczący KRRiT Maciej Świrski przedłużał postępowania dotyczące kar dla nadawców, nie dochowując terminów określonych w Kodeksie Postępowania Administracyjnego. W sumie Świrski w latach 2016-2024 nałożył 304 kary pieniężne za naruszenie przepisów ustawy o radiofonii i telewizji na łączną kwotę ponad 7 mln zł. „W 17 przypadkach (spośród 22 objętych kontrolą) podmioty ukarane złożyły odwołania od decyzji Przewodniczącego KRRiT do Sądu Okręgowego w Warszawie – sądu gospodarczego” – podaje NIK.

Izba zwraca również uwagę na nieprawidłowości w działaniach Rady Mediów Narodowych. „Nie ustalono szczegółowych zasad oraz procedur powoływania i odwoływania składów osobowych organów spółek medialnych. Stwierdzono także brak ustawowych wymogów co do trybu i sposobu powoływania oraz odwoływania przez RMN członków zarządów oraz rad nadzorczych spółek medialnych, a także brak przepisów zobowiązujących RMN do ustalenia powyższych kwestii” — podano na konferencji prasowej.

Jaki jest kontekst?

Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji, według konstytucji, ma stać na straży wolności słowa i interesu publicznego w mediach oraz bronić prawa obywateli do rzetelnej informacji. Dwoje członków KRRiT wybiera Sejm, jednego Senat, jednego wskazuje Prezydent. Kadencja KRRiT trwa sześć lat od powołania ostatniego członka.

W kadencji w latach 2016-2022 wszyscy członkowie KRRiT uzyskali aprobatę PiS. W kadencji, która zaczęła się w 2022 roku, Senat, w którym większość miały partie obecnej koalicji rządzącej, powołała do KRRiT medioznawcę prof. Tadeusza Kowalskiego.

Przewodniczącym KRRiT wciąż jest Maciej Świrski, znany z ataków na media, jak TVN, założyciel i szef Reduty Dobrego Imienia, organizacji pozarządowej, która między innymi zainspirowała i wspierała cywilny SLAPP przeciwko historykom Zagłady Żydów Janowi Grabowskiemu i Barbarze Engelking.

Obecna władza chce postawienia Świrskiego przed Trybunałem Stanu. Zajmująca się tym sejmowa Komisja Odpowiedzialności Konstytucyjnej w kwietniu 2025 zakończyła zbieranie dowodów w tej sprawie.

Posłowie wnioskodawcy stawiają przewodniczącemu KRRiT 11 zarzutów:

• trzy zarzuty dotyczą nieprzekazywania mediom publicznym środków z abonamentu od stycznia do kwietnia 2024;
• dwa kolejne mówią o żądaniu od jednostek publicznej radiofonii i telewizji informacji, do uzyskiwania których szef KRRiT nie miał prawa, a także nakładaniu kar za niespełnienie tych żądań;
• cztery zarzuty dotyczą działań Macieja Świrskiego wymierzonych w media prywatne, w tym nieuzasadnionego przewlekania postępowań koncesyjnych oraz nakładania i egzekwowania kar od niezależnych wydawców za rzekome naruszenia ustawy o radiofonii i telewizji.

Rząd od zeszłego roku szykuje również reformę mediów, która zakłada m.in. likwidację Rady Mediów Narodowych.

Przeczytaj więcej w OKO.press

Przeczytaj także:

Co się wydarzyło?

Rumuński Sąd Konstytucyjny uznał wynik powtórzonych wyborów prezydenckich — donosi portal HotNews.ro. Tym samym sąd potwierdził mandat prezydenta elekta Nicușora Dana i odrzucił wniosek o anulowanie wyborów, który we wtorek 20 maja złożył kontrkandydat Dana, lider skrajnie prawicowej partii AUR George Simion (na zdjęciu powyżej).

Simion twierdzi, że są dowody na zewnętrzną ingerencję aktorów państwowych i niepaństwowych w drugą turę wyborów, która odbyła się w niedzielę 18 maja. Takiej ingerencji miała dopuszczać się rzekomo Francja i Mołdawia.

We Francji przedstawiciel służb specjalnych miał się rzekomo zwrócić do serwisu Telegram i zażądać „uciszenia konserwatywnych głosów w Rumunii”. Takie informacje przekazał założyciel i szef serwisu Paweł Durow. Paweł Durow przebywa obecnie we Francji i ma zakaz opuszczania kraju w związku z toczącym się przeciwko niemu postępowaniem karnym. Zapowiedział jednak gotowość do złożenia zeznań w sprawie, „jeśli ma to pomóc rumuńskiej demokracji”.

W przypadku Mołdawii politycy AUR twierdzą, że miało rzekomo dochodzić do organizowania dojazdów osób posiadających rumuńskie obywatelstwo do lokali wyborczych, płacenia za głosy na Nicușora Dana oraz dopisywania do spisu wyborców osób zmarłych — informował portal HotNews.ro. W Mołdawii mieszka bowiem dość liczna rumuńska diaspora, która bierze udział w krajowych wyborach.

„Społeczeństwo okazało mądrość”

W uroczystej sesji Sądu Konstytucyjnego, podczas której ogłoszono ważność wyniku wyborów, udział wziął prezydent-elekt Nicușor Dan oraz tymczasowo pełniący funkcje prezydenta Ilje Bolojan.

„Dziękuję wszystkim osobom, które tak tłumnie poszły głosować i dały mi legitymację do zostania nowym prezydentem. Rumuńskie społeczeństwo okazało mądrość” – powiedział Dan. Dodał, że zamierza walczyć o „konsolidację instytucji państwowych, rozwój gospodarczy kraju oraz stać na straży wolności obywatelskich”.

Ilje Bolojan, który wskazywany jako jeden z potencjalnych kandydatów na premiera, powiedział, że jest „wdzięczny, że udało się w demokratyczny sposób domknąć cykl wyborczy, który rozpoczął się jeszcze w zeszłym roku”. Bolojan nawiązał w ten sposób do faktu, że wybory z maja (4 i 18) to wybory powtórzone po tym, jak pierwotnie zaplanowane na listopad i grudzień 2024 wybory zostały unieważnione po pierwszej turze. Powodem unieważnienia wyborów z listopada 2024 były poważne nieprawidłowości w kampanii zwycięzcy pierwszej tury, Călina Georgescu.

Georgescu, któremu sondaże przed pierwszą turą dawały zaledwie kilka procent poparcia, niespodziewanie wygrał pierwszą turę. Okazało się, że za jego sukcesem stała skoordynowana kampania w mediach społecznościowych, głównie na TikToku, której nie realizował jego komitet wyborczy. Kampania kosztowała co najmniej milion euro i, jak ujawniły służby specjalne i dziennikarze śledczy, mogło za nią stać obce państwo, prawdopodobnie Rosja.

„Kontynuacja zamachu stanu”

George Simion, lider AUR, nie uznał czwartkowego (22 maja) orzeczenia Sądu Konstytucyjnego o ważności wyborów prezydenckich. Jego zdaniem to „kontynuacja zamachu stanu”.

„Odrzucając nasz apel, Sąd Konstytucyjny kontynuuje zamach stanu. Jedyne co nam pozostało to walczyć. Demokracja, wolność, pokój” – napisał Simion w mediach społecznościowych.

Simion udostępnił też wpis gen. Mike'a Flynna, byłego doradcy Donalda Trumpa ds. bezpieczeństwa. Flynn napisał, że podczas wyborów w Rumunii doszło do potężnego oszustwa wyborczego – „tak jak w Stanach Zjednoczonych w 2020 roku”.

Podważanie wyniku wyborów to zdaniem prof. Silvii Marton, politolożki z Uniwersytetu w Bukareszcie, jedna ze strategii mobilizacji wyborców przez skrajną prawicę.

„George Simion sięga po strategię Donalda Trumpa z USA, który do dziś twierdzi, że wybory, które przegrał w 2020 roku, były sfałszowane. Budzenie tej głębokiej nieufności do systemu to podstawowy sposób mobilizacji i radykalizacji wyborców skrajnej prawicy (...) To wszystko służy temu, by móc podważyć wynik wyborczy i kwestionować legitymizację władzy Nicușora Dana” – mówiła badaczka w rozmowie z OKO.press.

Jaki jest kontekst?

W niedzielę 18 maja 2025 w Rumunii w drugiej turze wyborów prezydenckich kandydat proeuropejski i niezależny Nicușor Dan, burmistrz Bukaresztu, wygrał z reprezentantem ultrakonserwatywnej i nacjonalistycznej prawicy Georgem Simionem, liderem partii AUR (na zdjęciu powyżej). Na Nicușora Dana zagłosowało 53,7 proc. wyborców, a na Georga Simiona 46,3 procent.

Przegrana Simiona w wyborach to porażka eurosceptycznej, antyrównościowej i homofobicznej prawicy z obozu politycznego „MEGA”, czyli europejskich zwolenników Donalda Trumpa. Prezydentura w Rumunii miała być jednym z kilku przyczółków władzy narodowych konserwatystów w Europie.

Tuż po wyborach wydawało się, że George Simion uznał wyniki wyborów i pogodził się z przegraną, bo pogratulował swojemu konkurentowi. Ale dwa dni później okazało się, że to było tylko chwilowe. We wtorek 20 maja Simion ogłosił w mediach społecznościowych, że „wezwał” Sąd Konstytucyjny do unieważnienia wyborów ze względu na nieprawidłowości. Powód? „Zewnętrzna ingerencja aktorów państwowych i niepaństwowych, dokładnie jak w grudniu”. Winne mają być temu rzekomo Francja i Mołdawia.

Przeczytaj także:

Co się wydarzyło?

W ostatnich tygodniach przed pierwszą turą wyborów prezydenckich aktywiści Ostatniego Pokolenia skupiali na sobie uwagę mediów — i stołecznych kierowców — akcjami blokad mostów i kluczowych warszawskich arterii. Po pierwszej turze wyborów aktywiści weszli do sztabu Rafała Trzaskowskiego i zaczęli „okupację”. Po trzech godzinach ogłoszono sukces — Trzaskowski zgodził się na spotkanie. Problem w tym, że dojdzie do niego dopiero 16 czerwca.

Po pierwszej turze, w której okazało się, że prezydent Warszawy ma minimalną przewagę nad kandydatem PiS-u Karolem Nawrockim i że w drugiej turze musi zyskać poparcie nie tylko od elektoratu koalicji, który 18 maja został w domu, ale także od fanów Sławomira Mentzena i wyborców Adriana Zandberga, powstaje pytanie: z kim właściwie spotka się Ostatnie Pokolenie?

„16 czerwca spotkamy się albo z prezydentem-elektem, albo z człowiekiem, który jest drugim najważniejszym człowiekiem w KO” — mówi OKO.press Julia Keane z Ostatniego Pokolenia. „Jeżeli poważnie traktuje swoją pozycję, nieważne, czy jest prezydentem, czy nie, to powinien stawić się na spotkanie” — dodaje Keane.

Aktywistka podkreśla, że jeśli do spotkania nie dojdzie, lub zakończy się fiaskiem, Ostatnie Pokolenie wznowi protesty 17 czerwca. „Aktualnie blokady są zawieszone, ale to nie znaczy, że znikamy” — mówi Keane.

„Spotkanie z Rafałem Trzaskowskim pokaże wszystkim, którzy mówili, że nas należy tylko karać, że jesteśmy partnerem do rozmowy. Zwłaszcza dla obozu rządzącego i premiera Tuska. Naturalnym adresatem naszych postulatów jest premier Tusk” — mówi Keane.

A co jeśli wybory wygra Nawrocki? Keane unika jednoznacznej odpowiedzi. "Adresujemy nasze postulaty do Rafała Trzaskowskiego jako do najpoważniejszego kandydata na prezydenta, a także osoby związanej z rządem, czy to jako prezydent kraju, czy Warszawy. Faktycznie to premier ma największą moc wyprowadzenia naszych postulatów w życie, ale będziemy naciskać na kogokolwiek u władzy, bo jak na razie politycy prowadzą nas w przepaść — mówi Keane.

Ostatnie Pokolenie od dawna domagało się spotkania z Rafałem Trzaskowskim, a także z premierem Donaldem Tuskiem.

Tusk konsekwentnie ignoruje aktywistów, jednocześnie grożąc im konsekwencjami za blokady. „Blokowanie dróg, niezależnie od politycznych intencji, stwarza zagrożenie dla państwa i wszystkich użytkowników dróg. Wezwałem dziś odpowiednie służby do zdecydowanego reagowania i przeciwdziałania takim akcjom” – napisał premier na platformie X jeszcze w grudniu.

Czego domaga się Ostatnie Pokolenie?

Ostatnie Pokolenie domaga się spełnienia przez rządzących dwóch postulatów. Pierwszym jest przeniesienie 100 proc. środków zaplanowanych na rozbudowę autostrad na inwestycje w transport publiczny, regionalny i lokalny, „żeby każdy w Polsce, nie tylko w największych ośrodkach miejskich, miał dostęp do autobusu i do kolei”.

Drugim postulatem jest stworzenie wspólnego biletu miesięcznego za 50 zł na transport regionalny w całym kraju – wzorem podobnego pomysłu z Niemiec, gdzie podróżni mogą za 49 euro korzystać z transportu regionalnego, lokalnego oraz komunikacji miejskiej (wcześniejsza wersja tego biletu kosztowała zaledwie 9 euro, ale obowiązywała tylko latem 2022 roku).

Jaki jest kontekst?

Ku rozczarowaniu aktywistów, naukowców i wielu „zwykłych” wyborców, klimat i przyroda nie są nawet drugorzędnym tematem kampanii prezydenckiej. O ile w kampanii 2020 roku Trzaskowski zapowiadał, że „absolutnym priorytetem” jego przyszłej prezydentury będzie „walka z ociepleniem klimatycznym”, a w 2023 roku ostrzegał przed katastrofą klimatyczną, o tyle przed wyborami 2025 wydaje się, że kandydat KO zapomniał o swoich priorytetach sprzed pięciu lat. Pozostali kandydaci strony liberalnej i lewicowej nie wypadają dużo lepiej.

Kandydaci prawicy na czele z Karolem Nawrockim przedstawiają politykę klimatyczną wręcz jako zagrożenie, a z danych wskazujących wprost, że temperatury rosną, po prostu kpią — sarkastyczne „planeta płonie!” jest jedną z ulubionych odzywek prawicy na sali sejmowej i w kampanii.

Tymczasem według raportu unijnej agencji klimatycznej Copernicus miniony rok okazał się kolejnym najcieplejszym rokiem w historii w liczącej ok. 250 lat historii instrumentalnych i weryfikowalnych pomiarów temperatury na świecie i w tabeli rekordowo ciepłych lat zastąpił rok 2023. Nie sposób wykluczyć, że za rok zastąpi go niedawno rozpoczęty 2025 – pierwszy kwartał ponownie należał do jednych z najcieplejszych w historii pomiarów. Dane za kwiecień Copernicus opublikuje w najbliższych dniach.

Ocieplenie klimatu w naszej szerokości geograficznej oznacza mało śnieżne lub wręcz bezśnieżne zimy, a przez to obniżający się poziom wód gruntowych zagrażający produkcji żywności i rodzimej przyrodzie. Od marca mnożą się doniesienia o wyschniętych rzekach, zanikających siedliskach i wysychających najcenniejszych przyrodniczo obszarach Polski, takich jak np. Puszcza Białowieska czy Biebrzański Park Narodowy. Wyższa temperatura to także częstsze ekstrema pogodowe – długotrwałe okresy bez deszczu przeplatane rekordowymi ulewami niosącymi katastrofalne powodzie.

Przeczytaj więcej w OKO.press

Przeczytaj także:

Co się wydarzyło?

„Jeżeli strona liberalna chce przekonać wyborców Razem do tego, żeby poszli na wybory i zagłosowali na Trzaskowskiego, to niech zacznie ich zachęcać i przekonywać, a nie ochrzaniać, bo to drugie nie działa” – mówił poseł Razem, Maciej Konieczny w porannym programie TVN24.

Pytany o to, co zrobią wyborcy Adriana Zandberga w drugiej turze wyborów prezydenkich, podkreślił, że według badań prawie połowa z nich może nie pójść na drugą turę wyborów.

„Nasi wyborcy nie przepadają ani za Rafałem Trzaskowskim i pewnie tym bardziej za Karolem Nawrockim. Oni mogą się oczywiście przemóc, pójść na te wybory, zagłosować na Rafała Trzaskowskiego, uznając, że Karol Nawrocki, czy Prawo i Sprawiedliwość to jest gorsza opcja” – komentował.

Był pytany również o to, czy Rafał Trzaskowski albo Karol Nawrocki kontaktowali się po wyborach z Adrianem Zandbergiem.

„Wczoraj [w środę] dostaliśmy SMS-a przed wyjściem pana Trzaskowskiego do mediów, że zaprasza. A potem w tych mediach odniósł się do tego, że zaprasza i liczy na naszą obecność” – potwierdził poseł Razem. Czy Zandberg odpowie na zaproszenie?

„Myślę, że Adrian odpowie, bo jest kulturalnym człowiekiem” – odpowiedział Konieczny. „Osobiście jestem sceptyczny” – dodał.

Jaki jest kontekst?

Adrian Zandberg w pierwszej turze wyborów uzyskał 4,9 proc. głosów. Chętnie głosowali na niego młodzi wyborcy – w grupie 18-29 zajął drugie miejsce z wynikiem 18,7 proc.

Poinformował jednak, że nie udzieli poparcia żadnemu z kandydatów, którzy dostali się do drugiej tury. „Przekazywanie wyborców przez polityków jest niepoważne. Wyborcy, którzy na mnie zagłosowali, nie są moją własnością” – mówił w wywiadzie dla Super Expressu.

„Ludzie, którzy głosują na Razem, są rozsądni. Mają swoje wartości i zgodnie z nimi głosują. Chcą Polski sprawiedliwej społecznie i szacunku dla praw człowieka. Nie zgadzają się na głodzenie ochrony zdrowia, ani na odbieranie kobietom prawa do decydowania o sobie. To oni podejmą decyzję, czy i jak głosować” – dodał.

Druga tura wyborów odbędzie się 1 czerwca.

Przeczytaj więcej w OKO.press

Przeczytaj także:

Do zabójstwa doszło 2 km od Białego Domu. Szefowa policji metropolitalnej Waszyngtonu Pamela Smith powiedziała, że ​​mężczyzna strzelił z broni krótkiej do grupy czterech osób. Trafił dwie. Widziano go wcześniej, jak chodził wokół muzeum. Podejrzany, wstępnie zidentyfikowany jako 30-letni Elias Rodriguez z Chicago, po zatrzymaniu skandował „Wolna Palestyna, wolna Palestyna”.

Wydarzenie w Muzeum zostało zorganizowane przez American Jewish Committee, grupę aktywistów wspierających Izrael i przeciwstawiających się antysemityzmowi. Nazwano je „przyjęciem młodych dyplomatów” i opisano je jako spotkanie żydowskich profesjonalistów w wieku od 22 do 45 lat ze społecznością dyplomatyczną Waszyngtonu.

Prezydent Donald Trump potępił strzelaninę. „Te okropne zabójstwa w DC, ewidentnie oparte na antysemityzmie, muszą się skończyć, TERAZ!” – napisał na Truth Social. „Nienawiść i radykalizm nie mają miejsca w USA”.

Premier Izraela Beniamin Netanjahu ogłosił, że jest zszokowany zabójstwami. „Moje serce pęka z żalu z powodu rodzin ukochanych młodych mężczyzn i kobiet, których życie zostało przerwane przez okrutnego antysemickiego mordercę” – oświadczył. „Poleciłem wzmocnienie ustaleń dotyczących bezpieczeństwa w izraelskich misjach na całym świecie i bezpieczeństwa przedstawicieli państwa”.