Krótko i na temat: najnowsze depesze OKO.press z Polski i ze świata

Co się wydarzyło

Izrael dokonał dzisiaj ataku na liderów Hamasu w Katarze. Na tę chwilę nie wiemy, czy ktokolwiek zginął w ataku. Wiemy natomiast, że faktycznie kierownictwo grupy zebrało się dziś w stolicy Kataru ad-Dausze i według Katarczyków mieli omawiać odpowiedź na amerykańską propozycję zawieszenia broni w Gazie.

Biuro premiera Netanjahu przekazało, że atak był niezależną operacją izraelską. „Izrael ją zainicjował, Izrael ją przeprowadził i Izrael bierze za nią pełną odpowiedzialność” – czytamy w komunikacie. Izrael dodał jednak, że tuż przed atakiem poinformował o nim stronę amerykańską.

Spekuluje się, że wśród osób, które mogły się znajdować w miejscu ataku mieli być między innymi pełniący obowiązki lidera Hamasu Chaled Maszal, główny negocjator grupy Chalil al-Chajja czy lider skrzydła Hamasu na Zachodnim Brzegu Zaher Dżabarin.

Katar zdecydowanie potępił izraelski atak. Madżed al Ansari, rzecznik katarskiego Ministerstwa Spraw Zagranicznych przekazał w mediach społecznościowych oświadczenie, w którym czytamy:

"Ten przestępczy atak stanowi rażące naruszenie wszystkich międzynarodowych praw i norm oraz poważne zagrożenie dla bezpieczeństwa i ochrony mieszkańców Kataru oraz osób przebywających w tym kraju.[…]

Państwo Katar, zdecydowanie potępiając ten atak, potwierdza, że nie będzie tolerować tego nieodpowiedzialnego zachowania Izraela oraz ciągłego zakłócania bezpieczeństwa regionalnego, ani żadnych działań, które godzą w jego bezpieczeństwo i suwerenność”.

Atak potępiają też inne kraje arabskie, sąsiedzi Izraela.

Prezydent Libanu Joseph Aoun powiedział, że była to „część serii ataków przeprowadzonych przez Izrael, pokazująca jego determinację w podkopywaniu wszystkich wysiłków podejmowanych na rzecz osiągnięcia stabilności i bezpieczeństwa w krajach regionu oraz bezpieczeństwa ich mieszkańców”. Biuro egipskiego prezydenta w oświadczeniu mówi o niebezpiecznym precedensie i podkreśla, że Katar odgrywał ważną rolę w próbie osiągnięcia zawieszenia broni.

Sam premier Netanjahu powiedział, że atak był w pełni usprawiedliwiony. Twierdzi, że decyzję podjęto dzisiaj około godziny 12, gdy zidentyfikowano taką możliwość. Miał on być odpowiedzią na wczorajszy atak w Jerozolimie, w którym zginęło sześć osób. Przyznał się do niego Hamas.

Jaki jest kontekst

To nie pierwszy raz, gdy po październiku 2023 roku Izrael dokonuje zamachu na życie przywódców politycznych poza granicami swojego kraju. Najgłośniejsze przykłady to zamach na przywódcę biura politycznego Hamasu Ismaila Haniję w lipcu 2024 roku w Teheranie i atak na członków Hezbollahu za pomocą pejdżerów we wrześniu tego samego roku w Libanie (42 ofiary śmiertelne, przynajmniej dwójka to dzieci). Hanija pełnił wówczas rolę głównego negocjatora z Izraelem.

Izrael po raz kolejny podaje w wątpliwość swoje intencje w rozmowach z Hamasem. Jeśli potwierdzi się, że w ataku zginął al-Chajja, będzie to drugi raz, gdy Izrael zabija główną osobę, z którą miał prowadzić rozmowy.

W negocjacjach między Izraelem i Hamasem od początku kluczową rolę odgrywał Katar. Od wielu miesięcy były one jednak jałowe i rozbijały się o najróżniejsze szczegóły. Stanowiska obu stron nie zbliżają się, bo ich cele są sprzeczne. Izrael domaga się zwrócenia wszystkich zakładników. Hamas z kolei chce gwarancji, że działania militarne Izraela w Strefie Gazy się zakończą. Izrael nie zamierza się na to zgodzić, a bez zakładników Hamas traci większość swojej siły przetargowej w rozmowach.

Atak niemal z pewnością cofa i tak słabe postępy w rozmowach. I pokazuje, że Izrael dalej czuje się w pełni bezkarny — zarówno w Strefie Gazy, jak i poza granicami swojego kraju. Niemal wszystkie klucze do ewentualnego nacisku na Izrael dzierżą Stany Zjednoczone. A Donald Trump nie daje żadnych sygnałów, by chciał Izrael powstrzymać.

Przeczytaj inne teksty na podobny temat w OKO.press

Przeczytaj także:

Co się wydarzyło?

„W piątek rozpoczynają się bardzo agresywne, z punktu widzenia doktryny wojskowej, manewry rosyjsko-białoruskie na terenie Białorusi, bardzo blisko polskiej granicy” – tak Donald Tusk uzasadniał we wtorek 9 września decyzję o zamknięciu polsko-białoruskiej granicy na czas trwania rosyjsko-białoruskich ćwiczeń wojskowych „Zapad 2025”. Drogowe i kolejowe przejścia graniczne ze względu na bezpieczeństwo państwa mają zostać zamknięte o północy z czwartku na piątek 12 września.

"Resorty, których, tak czy inaczej ta decyzja będzie dotyczyła, są zobowiązane, aby przedstawić precyzyjne raporty co do konsekwencji tej decyzji” – mówił Tusk.

Premier przypomniał, że scenariuszowym celem rosyjsko-białoruskich ćwiczeń, „w sensie symulacji działań, jest m.in. przesmyk suwalski”. „Na razie symulacji działań” – dodał Tusk.

Jaki jest kontekst?

Rosja i Białoruś organizują manewry z cyklu „Zapad” co roku. Tegoroczna edycja ćwiczeń ma potrwać od 12 do 16 września. Manewry „Zapad” każdorazowo angażują znaczne siły Rosjan i Białorusinów i mają bardzo szeroko zakrojone scenariusze. Zaznaczmy przy tym, że scenariusze te mają zwykle swój bardzo czytelny wymiar polityczny i propagandowy. W zeszłym roku Białorusini i Rosjanie z udziałem także wojsk chińskich ćwiczyli działania hybrydowe skierowane przeciwko krajom wschodniej flanki NATO. W 2021 roku w scenariuszu manewrów znalazła się symulacja użycia broni jądrowej przeciwko Polsce. W tym roku Rosjanie również zamierzają symulować atak atomowy oraz odpalić pociski hipersoniczne typu Oresznik. Fabuła tegorocznych manewrów ma obejmować atak konwencjonalny na tzw przesmyk suwalski, czyli pas terytorium Polski i Litwy oddzielający Białoruś od rosyjskiego obwodu królewieckiego. Według rosyjskiego scenariusza ćwiczeń ma się to odbywać oczywiście w ramach wojny obronnej, w ramach odpowiedzi na agresję ze strony Polski, państw bałtyckich i NATO.

Ze względu na zaangażowanie rosyjskiej armii w wojnę w Ukrainie kontyngent wystawiony przez Rosję i Białoruś na tegoroczną edycję manewrów ma być relatywnie skromny. Według litewskich źródeł ma to być łącznie około 30 tysięcy żołnierzy. Według danych wywiadowczych niemieckiej Bundeswehry w manewrach może wziąć udział łącznie około 13 tysięcy żołnierzy na terytorium Białorusi i około 30 tysięcy na terytorium Rosji.

W najszerzej zakrojonych edycjach Zapadu z okresu poprzedzającego pełnoskalową inwazję Rosji na Ukrainę brało udział powyżej 100 tysięcy żołnierzy. Dotyczyło to przede wszystkim edycji z 2021 roku, która posłużyła Rosji i Białorusi za zasłonę dymną skrywającą przemieszczenie z odległych regionów Rosji wojsk, które w lutym 2022 roku posłużyły do inwazji na Ukrainę. Wtedy w ćwiczeniach wzięła udział rekordowa liczba prawie 200 tysięcy żołnierzy z Rosji i Białorusi, zaangażowano też ogromne liczby pojazdów wojskowych i ciężkiego sprzętu. Scenariusz ćwiczeń z 2021 roku zakładał wspólny atak Polski, Litwy i Łotwy na Białoruś.

W odpowiedzi na tegoroczne ćwiczenia „Zapad” NATO prowadzi na terytorium Polski manewry „Żelazny Obrońca 2025”, w których bierze udział około 30 tysięcy żołnierzy z Polski i krajów sojuszniczych. Analogiczne ćwiczenia prowadzone są także na terytorium Litwy.

Co się wydarzyło?

43,7 mld euro – tyle otrzyma Polska w ramach unijnego programu SAFE na obronność. To niemal 180 mld złotych. Decyzję w tej sprawie podjęło w środę 9 września kolegium komisarzy podczas posiedzenia w Strasburgu.

„To bardzo dobry dzień dla Polski. Ogromne środki dla przemysłu zbrojeniowego i na bezpieczeństwo. Jesteśmy największym beneficjentem tego funduszu, tak jak zapowiadaliśmy” – skomentował Andrzej Halicki, szef polskiej delegacji Platformy Obywatelskiej do Parlamentu Europejskiego.

„Wbrew krytyce opozycji Polska dowiozła temat. Środki w ramach funduszu SAFE to najbardziej korzystne pożyczki na rynku, gwarantowane przez budżet Unii Europejskiej” – powiedział Michał Szczerba, członek Komisji Obrony i Bezpieczeństwa Parlamentu Europejskiego.

Kolegium komisarzy, wyjątkowo obradujące w Strasburgu, gdzie odbywa się właśnie sesja plenarna Parlamentu Europejskiego, zadecydowało o rozdziale środków dla 19 krajów członkowskich, które wyraziły chęć ubiegania się o nie.

Komisja Europejska zatwierdziła nie tylko rozdział środków, lecz konkretne projekty, na których realizację państwa członkowskie chcą przeznaczyć środki.

Polska w ramach programu chce finansować m.in. produkcję zestawów przeciwlotniczych „Piorun”, wozów bojowych piechoty „Borsuk”, wozów minowania narzutowego Baobab, czy zakup okrętów podwodnych. We współpracy z Ukrainą Polska będzie też chciała rozwinąć produkcję systemów antydronowych.

Czym jest SAFE?

Program SAFE to jeden z najważniejszych programów finansowania europejskich wydatków zbrojeniowych ogłoszonych w ostatnich miesiącach. Rekomendacja do uruchomienia programu znalazła się w białej księdze obronności przygotowanej przez biuro komisarza Andriusa Kubiliusa, czyli komisarza UE ds. obronności w pierwszych stu dniach urzędowania nowej Komisji. Biała księga obronności została ogłoszona w marcu 2025.

Celem programu jest zwiększenie europejskich zdolności obronnych oraz rozwój bazy technologiczno-przemysłowej europejskiego sektora obronnego. Dlatego w program wpisane są pewne ograniczenia. Np. koszt pochodzących spoza Unii, państw EOG–EFTA i Ukrainy komponentów w produkcie końcowym nie powinien przekraczać 35 proc. szacowanego kosztu wszystkich użytych komponentów.

Program określa także warunki kwalifikowalności wykonawców i podwykonawców, którzy mogą współpracować w projektach finansowanych z programu.

SAFE to fundusz zasilony środkami z emisji europejskich obligacji, czyli europejskiego długu. Środki z funduszu mogą być przeznaczone tylko na realizację wspólnych projektów zbrojeniowych. To największy w historii UE program na rzecz obronności. Opiewa na 150 mld euro.

Z programu finansowane mogą być inwestycje realizowane przez co najmniej 2 państwa członkowskie. Tylko w pierwszym roku działania programu możliwe jest finansowanie już rozpoczętych inwestycji realizowanych samodzielnie.

Duże znaczenie dla państw członkowskich, które zdecydowały się skorzystać z programu ma też fakt, że spłata pożyczek jest odroczona na 10 lat.

Prace nad wejściem w życie programu przebiegły błyskawicznie. Prowadziła je polska prezydencja. Już pod koniec maja proces legislacyjny został zakończony i program mógł wejść w życie. Ten szybki proces był możliwy głównie dlatego, że Komisja przygotowała wniosek w taki sposób, by możliwe było dogadanie finansowanie między KE i państwami członkowskimi z pominięciem Parlamentu Europejskiego.

Zdecydowano się na tą szybką ścieżkę ze względu na priorytetowy charakter programu.

„To moment, z którego możemy być dumni. To wielki krok naprzód dla naszej gotowości obronnej. Środki z programu SAFE pozwolą na zwiększenie skali europejskiej produkcji obronnej, a w konsekwencji na wzmocnienie europejskiej obronności” – powiedział Andrius Kubilius, wiceprzewodniczący Komisji, komisarz ds. obrony, podczas konferencji prasowej we wtorek 9 września.

Aby otrzymać finansowanie państwa członkowskie muszą do listopada wysłać wnioski do Komisji Europejskiej o wypłaty.

Parlament Europejski zaskarżył sposób procedowania nad programem SAFE przed Trybunałem Sprawiedliwości UE. Parlament podnosi, że wyłączenie go z procesu zatwierdzania finansowania jest niezgodne z unijnym prawem i że podstawa prawna zastosowana przez Komisję Europejską jest niewłaściwa. Jednocześnie jednak we wniosku do TSUE Parlament podnosi, że nie kwestionuje całego programu i nie chce, by jego wniosek doprowadził do opóźnień w jego realizacji.

Przeczytaj także:

Co się wydarzyło?

Prokuratura Okręgowa Warszawa-Praga stawia zarzuty niedopełnienia obowiązków 9 członkom Obwodowej Komisji Wyborczej działającej w podwarszawskiej Kobyłce w trakcie tegorocznych wyborów prezydenckich. 5 członków komisji zarzuty już usłyszało, 4 kolejnych ma usłyszeć je w najbliższym czasie.

W Obwodowej Komisji Wyborczej nr 12 w Kobyłce według protokołu po przeliczeniu głosów Karol Nawrocki miał otrzymać ich 507, a Rafał Trzaskowski 371. Tymczasem komisja nieprawidłowo przypisała wynik każdemu z kandydatów.

Według prokuratury to właśnie niedopełnienie obowiązków przez dziewięcioro członków komisji skutkowało nieprawidłowym przypisaniem głosów poszczególnym kandydatom. Czyny te zostały zakwalifikowane z art. 231 § 1 kodeksu karnego. Brzmi on tak: „Funkcjonariusz publiczny, który, przekraczając swoje uprawnienia lub nie dopełniając obowiązków, działa na szkodę interesu publicznego lub prywatnego, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.”

Jaki jest kontekst?

Po wyborach prezydenckich z kręgów związanych z koalicją rządzącą padały tezy o licznych nieprawidłowościach, które miały wpłynąć na niekorzystny z punktu widzenia Koalicji 15 Października wynik elekcji. Analizy, ktore miały na to wskazywać, sprawdzał w OKO.press Piotr Pacewicz. „Opisane analizy wskazują, że w pracach komisji wyborczych były błędy, w tym co najmniej 20 drastycznych (zamiany głosów T/N). Analizy przepływów wskazują na możliwość błędu rzędu kilkunastu, a nawet kilkudziesięciu tysięcy głosów, ale ich założenia są niepewne. Analizy „anomalii lokalnych” nie można traktować zbyt poważnie, chyba że zostanie uzupełniona. Można z dużym stopniem pewności stwierdzić, że wynik wyborów jest właściwy, choć wynik głosowania z pewnością błędny w raczej niewielkim stopniu." – taka była ostateczna konkluzja materiału Pacewicza.

Przeczytaj także:

Przypadek z Kobyłki z całą pewnością zalicza się do wspomnianych przez Pacewicza przykładów nielicznych, ale drastycznych błędów w pracach komisji, bo doszło tam do podmiany wyników Rafała Trzaskowskiego i Karola Nawrockiego.

Co się wydarzyło?

Szef nepalskiego rządu K.P. Sharma Oli 8 września zrezygnował z funkcji. To konsekwencja krwawych zamieszek, w których 7 września z rąk policji zginęło nie mniej niż 19 młodych ludzi protestujących przeciwko zakazowi korzystania z mediów społecznościowych. Nie uspokoiło to jednak nastrojów społecznych. We wtorek zapłonął gmach nepalskiego parlamentu, w środę demonstranci zaatakowali – i również podpalili – siedzibę Kongresu Nepalskiego, czyli partii współrządzącej krajem.

W stolicy Nepalu Katmandu od ostatniego weekendu trwają żywiołowe protesty wywołane wprowadzeniem od czwartku 2 września przez rząd zakazu korzystania z mediów społecznościowych (chodzi o łącznie 26 platform, w tym wszystkie największe). W zamieszkach biorą udział głównie przedstawiciele pokolenia Z. Choć już w poniedziałek 7 września rząd cofnął zakaz, protesty nadal trwają – bowiem przerodziły się w bunt przeciwko autorytarnej i skorumpowanej władzy koalicji Kongresu Nepalskiego i partii komunistycznej. Momentem przełomowym były poniedziałkowe starcia demonstrantów z policją, która użyła broni i ostrej amunicji. przeciwko młodym ludziom. Zginęło nie mniej niż 19 osób, są setki rannych.

Obecnie Katmandu przypomina pole bitwy. Obowiązuje godzina policyjna, policja i wojsko nadal posługują się przemocą – jednak jak dotąd pozostaje to przeciwskuteczne.

„Zakaz korzystania z mediów społecznościowych nie był jedynym celem ruchu pokolenia Z. Korupcja, która przesiąkła każdy szczebel w kraju, musi się skończyć. Ale zamiast powstrzymać tę korupcję, zamknęli przestrzeń obywatelską naszego pokolenia. Dlatego pokolenie Z zebrało się w jednym miejscu” – tak tłumaczyła w rozmowie z The Guardian intencje demonstrantów jedna z uczestniczek protestów.

Jaki jest kontekst?

73-letni Sharma Oli, który podał się we wtorek do dymisji, nie ukończył swojej czwartej kadencji w fotelu premiera. Nepalem od zniesienia w 2008 roku monarchii rządzi nieprzerwanie koalicja partii komunistycznych (są w Nepalu dwie – maoistowska i marksistowsko-leninowska) oraz Kongresu Nepalskiego. Młode pokolenie Nepalczyków nie akceptuje zarówno tego skostniałego układu politycznego, jak i sytuacji społeczno-ekonomicznej, w której znalazł się kraj. Jej dobitnym wyrazem jest fakt, że to właśnie Nepalczycy są jedną z najszerzej reprezentowanych nacji wśród werbowanych przez Rosję najemników walczących w Ukrainie. Według CNN już w lutym 2024 roku miało ich być aż 15 tysięcy. Młodzi obywatele Nepalu nie zaciągają się do armii Putina z przyczyn ideologicznych czy politycznych – lecz dla zarobku wielokrotnie przewyższającego te możliwe do osiągnięcia w ich kraju.