Krótko i na temat: najnowsze depesze OKO.press z Polski i ze świata

Co się wydarzyło?

W nocy z czwartku na piątek zmarł prof. Adam Strzembosz, prawnik, sędzia, profesor nauk prawnych. Strzembosz, nazywany nestorem polskiego środowiska prawniczego, w latach 1989-1990 był wiceministrem sprawiedliwości,od 1990 do 1998 roku pierwszym prezesem Sądu Najwyższego i przewodniczącym Trybunału Stanu, a także przewodniczącym Krajowej Rady Sądownictwa w latach 1994-98. W PRL pracował w sądach niższego szczebla. W swojej pracy naukowej analizował między innymi sytuację nieletnich sprawców przestępstw. W latach 80. zaangażował się w działalność opozycyjną i związkową w czasie swojej pracy w Ministerstwie Sprawiedliwości. W NSZZ „Solidarność” uczestniczył w opracowywaniu założeń demokratycznych reform sądownictwa. Naukowo związał się z Katolickim Uniwersytetem Lubelskim.

"Z wielkim bólem i nie skrywanym żalem przyjęliśmy wiadomość o śmierci naszego mistrza, nauczyciela, wybitnego naukowca i dydaktyka oraz kolegi prof. Adama Strzembosza. Profesor związany był z Katolickim Uniwersytetem Lubelskim od 1982 r., kiedy rozpoczynał pracę jako adiunkt. Tutaj uzyskiwał kolejne tytuły naukowe, aż do profesora zwyczajnego w 2000 r.

Śmierć prof. Adama Strzembosza jest niewątpliwie wielką stratą dla Polski i świata nauki. Całą społeczność akademicka KUL na czele z kolegium rektorskim łączy się dziś w bólu z najbliższymi naszego wybitnego profesora" – przekazały władze KUL.

W czasie władzy PiS zaangażował się w walkę o praworządność i był ostrym recenzentem poczynań rządu w sprawach wymiaru sprawiedliwości. Apelował o rozliczenie sędziów, którzy uzyskali posady bezprawnie, decyzją tak zwanej neo-Krajową Radę Sądownictwa, powołanej na mocy niekonstytucyjnego prawa.

„Sędziowie mają przestrzegać procedur, bo chronią one prawa obywateli. Ale powinni działać z sumieniem i wyczuciem miary. Odpowiednie przygotowanie sędziego, jego wyczucie i poczucie sprawiedliwości mają ogromne znaczenie. W tym kierunku powinien być przygotowywany kandydat do zawodu sędziego. Ale to też powinno wynikać z kultury społeczeństwa. Jeśli ta kultura jest niska, to trudno by w sądach było inaczej” – mówił w wywiadzie z OKO.press w 2023 roku.

Przeczytaj więcej w OKO.press:

Przeczytaj także:

Co się wydarzyło?

Obrończyni praw człowieka, polityczna oponentka prezydenta Nicolasa Maduro i liderka tłamszonej wenezuelskiej opozycji została laureatką Pokojowej Nagrody Nobla. O wyróżnienie konkurowała z 338 innymi osobami i organizacjami, wśród których znalazł się między innymi prezydent USA Donald Trump. Nominowanym do nagrody może być każdy żyjący człowiek i działająca organizacja.

Urodzona w 1967 Machado z wykształcenia jest inżynierką. W 2002 roku założyła organizację monitorującą stan demokracji Súmate. Po latach działalności politycznej uzyskała mandat do reprezentowania zjednoczonych sił opozycyjnych w wyborach prezydenckich w 2023 roku. Jej oponentem był autorytarny przywódca Nicolas Maduro, który utrzymał się na swoim fotelu. Machado została bezprawnie zdyskwalifikowana przez sąd, a później, w obawie o bezpieczeństwo, ukrywała się przed reżimem. Po ogłoszeniu wyników wyborów w Wenezueli wybuchły gwałtowne protesty.

W uzasadnieniu swojej decyzji Komitet Noblowski docenił walkę Machado o zasady demokratycznego państwa i wspomniał o dramatycznej sytuacji gospodarczej i humanitarnej w Wenezueli. Południowoamerykański kraj jest bogaty w zasoby naturalne, bywa nazywany „rajem złota i ropy”, jednak z zysków korzysta jedynie wąska grupa elit.

Przeczytaj więcej w OKO.press:

Przeczytaj także:

Po ostrzelaniu maszyny Rosjanie próbowali ją przekierować do Machaczkały. Piloci jednak, najwyraźniej świadomi, co się stało, woleli nie lądować w Rosji. Maszyna przeleciała Morze Kaspijskie i twardo lądowała już w Kazachstanie. Z 67 osób na pokładzie uratowało się 29. Putin ograniczył się wtedy, po trzech dniach od tragedii, do „przeprosin za tragiczny incydent”, ale nie przyznał, że odpowiada zań Rosja. Propaganda sugerowała, że może zawiniły ptaki albo „wybuch butli na pokładzie”. A potem opowiadała tylko, że śledztwo trwa i nic nie wiadomo.

Katastrofa wywołała wstrząs w Azerbejdżanie. Na wieść o katastrofie władca Azerbejdżanu Ilhan Alijew zawrócił z drogi na szczyt Euroazjatyckiej Unii Gospodarczej w Petersburgu. I że wymusił na Putinie te pierwsze publiczne pół-przeprosiny. Domagał się jednak dodatkowo ukarania winnych, zadośćuczynienia i odszkodowań. Co nie nastąpiło aż do teraz.

Co się zmieniło?

Putin podróżuje teraz po byłych radzieckich republikach: 9 października był w Turkmenistanie i Azerbejdżanie. A sytuacja Rosji jest inna niż 10 miesięcy temu: brakuje jej paliwa, armia nie osiągnęła w Ukrainie założonych w 2025 r. celów, a kryzys gospodarczy się pogłębia. Mimo to Putin ogłosił 7 października, w swoje 73. urodziny, że Rosja nie odstąpi od planu podboju Ukrainy, więc szuka wsparcia „Specjalna operacja wojskowa” będzie kontynuowana do skutku. Putin wyjaśnił swoim dowódcom wojskowym (na spotkaniu pokazywanym w telewizji), że każde ustępstwo Rosji kończyło się dla niej w przeszłości katastrofą.

Przeczytaj także:

Teraz jednak Putin musiał ustąpić. Kamery pokazały, jak siedzący z kamienną twarzą Alijew wysłuchiwał tłumaczącego się Putina i jego "najszczerszych kondolencji dla rodzin ofiar”. „Chciałbym to wszystko powtórzyć, podkreślić i powiedzieć, że oczywiście, zgodnie z ustaleniami, zapewniamy wszelką możliwą pomoc w śledztwie” – mówił Putin. „Oczywiście, wszystko, co niezbędne w takich przypadkach, w tak tragicznych sytuacjach, zostanie zrobione przez stronę rosyjską w ramach rekompensaty”.

Putin oświadczył też, że przyczyny katastrofy samolotu AZAL są już „jasne po dogłębnej analizie incydentu”. On sam dowiedział się o nich ledwie dwa dni wcześniej, 7 października. Otóż okazało się, że katastrofę spowodowały „dwa pociski wystrzelone przez rosyjski system obrony powietrznej”. Nie trafiły ono bezpośrednio w samolot AZAL, „lecz eksplodowały kilka metrów dalej”. Ale odłamki uszkodziły maszynę. "Wiązało się to z kilkoma okolicznościami, z których pierwszą jest obecność ukraińskiego drona w powietrzu”. W noc ataku na samolot miało być ich nad Groznym trzy. Dziś nad rosyjskie lotniska dociera ich wielokrotnie więcej, a Rosjanie nauczyli się je zamykać. Dzieje się tak praktycznie co noc. W efekcie cywilny transport lotniczy stał się bardzo uciążliwy i niepewny.

Alijew podziękował Putinowi, że „osobiście kontrolował sytuację”, co po słowach Putina, że dopiero teraz poznał prawdę, zabrzmiało dwuznacznie.

Przeczytaj także:

Co się wydarzyło?

Prezydent Stanów Zjednoczonych Donald Trump stwierdził w czwartek 9 października po południu według polskiego czasu, że spodziewa się, że Hamas uwolni nadal przetrzymywanych izraelskich zakładników „w poniedziałek lub wtorek”. Hamas nadal przetrzymuje 22 żyjących zakładników oraz ciała 26 porwanych. Uwolnienie zakładników jest jednym z kluczowych elementów porozumienia wynegocjowanego w środę przez Trumpa a mającego być wstępem do zakończenia wojny w Strefie Gazy.

W Tel-Awiwie trwa z kolei posiedzenie izraelskiego rządu (rozpoczęło się o 18), na którym porozumienie z Hamasem ma zostać ratyfikowane. Według strony izraelskiej zawieszenie broni może zacząć obowiązywać w ciągu 24 godzin od ratyfikacji porozumienia.

Jaki jest kontekst?

Porozumienie między Izraelem a Hamasem wynegocjowane z pomocą amerykańskich mediacji zakłada, że w najblizszym czasie ogłoszone zostanie obustronne zawieszenie broni w Strefie Gazy. Następnie wojska izraelskie mają wycofać się z południowej części Strefy (pod ich kontrolą ma pozostać 53 procent jej powierzchni). Hamas zobowiazał się do uwolnienia wszystkich nadal przetrzymywanych zakładników z Izraela i do wydania ciał tych, którzy zmarli w niewoli. Izrael ma z kolei zwolnić znaczną liczbę palestyńskich więźniów (jednak najprawdopodobniej nie będzie wśród nich liderów Hamasu).

Więcej o porozumieniu Izraela i Hamasu w korespondencji Kacpra Maxa Lubiewskiego z Tel-Awiwu w OKO.press:

Przeczytaj także:

Co się wydarzyło?

Tegoroczna Nagroda Nobla w dziedzinie literatury przypadła László Krasznahorkaiemu, węgierskiemu pisarzowi kreślącemu raczej niepokojące wizje świata i ludzkości. W Polsce ukazały się dotąd trzy jego powieści – głośny debiut, czyli „Szatańskie tango” oraz „Melancholia sprzeciwu” i „Wojna, wojna”. W grudniu wydawnictwo Czarne ma wydać czwartą – „A świat trwa”. Wszystkie polskie tłumaczenia Krasznahorkaiego są dziełem Elżbiety Sobolewskiej.

Kraszkahorkai otrzymał Nagrodę Nobla „za zniewalające i wizjonerskie dzieła, które pośród apokaliptycznej zgrozy przypominają o sile sztuki”.

„László Krasznahorkai jest wielkim pisarzem epickim, osadzonym w tradycji Środkowej Europy sięgającej od Franza Kafki do Thomasa Bernharda. Tradycji naznaczonej poetyką absurdu i groteskowym nadmiarem. Ale w twórczości Krasznahorkaia są też inne nuty. Pisarz [...] zwraca się ku Wschodowi, by przyjąć refleksyjny, precyzyjnie dobrany ton” – tak w swej laudacji uzasadniał ten wybór Anders Olsson, przewodniczący przyznającej literackie Nagrody Nobla Akademii Szwedzkiej.

Jaki jest kontekst?

Trwa tydzień noblowski. Jak co roku Królewska Akademia Nauk w Sztokholmie, Akademia Szwedzka, Instytut Karolinska i Narodowy Bank Szwecji przyznają nagrody Nobla w dziedzinie fizyki, chemii, medycyny, literatury i ekonomii. Norweski Komitet Noblowski przyznaje natomiast Pokojową Nagrodę Nobla. Jak dotąd poznaliśmy laureatów z dziedziny medycyny (w poniedziałek), fizyki (wtorek) i chemii (środa).

Przeczytaj także: