Krótko i na temat: najnowsze depesze OKO.press z Polski i ze świata

Co się wydarzyło?

To reakcja na krytykę ze strony twórców i organizatorów wydarzeń, którzy zwrócili uwagę na kontrowersje przy podziale rządowych pieniędzy. Duży sprzeciw wywołały wyniki naboru wniosków na inicjatywy muzyczne. Jak pisaliśmy w OKO.press, setki tysięcy złotych popłynęły na działania o dyskusyjnej wartości, a także do bogatych podmiotów, choćby do organizatora największego w Polsce komercyjnego festiwalu Open'er. W rozdaniu środków pominięto z kolei wiele inicjatyw związanych z muzyką elektroniczną czy alternatywną.

W sumie ministerstwo wydało ponad pół miliarda złotych na programy wspierające nie tylko muzykę, ale i teatr, film, niezależne czasopisma czy kulturę cyfrową – podsumowała Hanna Wróblewska, broniąc trybu przyznawania środków.

„Po raz pierwszy Programy Ministra zostały ogłoszone tak wcześnie – na początku października, a nie – jak dotąd bywało – z końcem listopada. Po raz pierwszy od 9 lat wyniki naborów zostały opublikowane zgodnie z założonym harmonogramem. Przed nami ewaluacja tej edycji” – mówiła Wróblewska. Jednocześnie zapowiedziała, że wsłucha się w głosy krytyki. – „W tej edycji Programów Ministra wprowadziliśmy wiele pilotażowych zmian, które pomogły wnioskującym i usprawniły proces administracyjny. Wiemy, jakich korekt wymagają programy i będziemy je wprowadzać w porozumieniu ze środowiskami.”

Jedną z takich „pilotażowych zmian” jest wprowadzenie tak zwanej „rezerwy ministra”, czyli środków rozdzielanych przez szefa resortu kultury samodzielnie, bez udziału komisji i możliwości odwołania. Właśnie w ten sposób przyznano środki na cele budzące największe kontrowersje.

Ministra kultury zapowiedziała zmiany. „Zapowiedziała m.in. wprowadzenie zrównoważonego systemu powoływania ekspertów oceniających wnioski. Podkreśliła, że w pięciu realizowanych programach eksperci byli wyłaniani w trybie losowania z grona specjalistów reprezentujących szeroki przekrój dziedzin i w tych pięciu programach tryb ten sprawdził się bez zarzutów” – czytamy w oświadczeniu resortu. Jednym z działań naprawczych ma być wydzielenie środków na działania wysokobudżetowe, które nie będą konkurować z niewielkimi i niezależnymi inicjatywami.

Przeczytaj więcej w OKO.press:

Co się wydarzyło?

Politycy wzięli udział w odprawie Wojska Polskiego, Straży Granicznej oraz Policji. Jak stwierdził szef rządu, można potwierdzić „co najmniej patronat organizacyjno-polityczny administracji prezydenta Białorusi Aleksandra Łukaszenki” nad presją migracyjną.

„Wiemy też o rosyjskim zaangażowaniu, więc mamy do czynienia z machiną państwowa, oprócz tego przemytniczą” – powiedział szef rządu.

„Osiągnęliśmy 98 proc. skuteczności zatrzymań, czyli 98 prób nielegalnego przekroczenia granicy jest uniemożliwianych dzięki zdeterminowanej postawie naszych żołnierzy, Straży Granicznej i Policji” – mówił Tusk, który pochwalił pracę 11 tysięcy mundurowych na granicy. – „Będziemy walczyć o ochronę granicy. To nie zawsze jest ładne, zdaję sobie sprawę” – przyznał premier.

Zapowiedział również skierowanie większych środków na pas graniczny, które przekazane będą między innymi na wyposażenie jednostek Straży i Wojska w drony.

Jaki jest kontekst?

Premier wizytował granicę w dzień po przegłosowania uchwały w sprawie Tarczy Wschód. Posłowie wyrazili wsparcie dla projektu rezolucji Parlamentu Europejskiego o poparciu Brukseli dla nowego systemu umocnień. 220 posłów było za, przeciw zagłosowało 171. Parlament, zgodnie z intencjami rządu, zawiesił też prawo do azylu dla osób przekraczających polską granicę. Wielu prawników i aktywistów praw człowieka zwraca uwagę na to, że takie działanie stoi w sprzeczności z prawem międzynarodowym, w tym prawodawstwem UE.

„Ramy prawne dla wprowadzanego przez nas rozwiązania zostały bardzo jasno określone przez Komisję Europejską w komunikacie z 11 grudnia 2024 roku. Jak już wspomniałem, podobne przepisy zostały wprowadzone już prawie rok temu przez Finlandię. Nie słyszałem, żeby jakikolwiek Trybunał zajął się sprawą. W każdym akcie prawnym, także w polskiej Konstytucji, jest artykuł wskazujący, że w pewnych określonych sytuacjach niektóre prawa można zawieszać, ale musi się to odbywać na mocy ustawy. Dokładnie to zrobiliśmy, bo sytuacja jest naprawdę wyjątkowa” – odpierał te zarzuty na łamach OKO.press odpowiedzialny w ministerstwie spraw wewnętrznych za politykę migracyjną Maciej Duszczyk.

Przeczytaj więcej w OKO.press:

Co się wydarzyło?

W Bratysławie przeciwko polityce rządu protestowało 10 tys. Słowaków i mieszkańcy 48 innych miejscowości. To potężna skala manifestacji jak na 5,5-milionowy kraj. Przeciwnicy rządu premiera Roberta Ficy i prezydenta Petera Pellegriniego protestują przeciwko ich antydemokratycznej, antyeuropejskiej i coraz wyraźniej prorosyjskiej polityce. To kolejny z serii protestów, które w swoim szczycie w lutym przyciągały nawet 100 tys. osób w skali całego kraju. W ostatnich tygodniach widać również próbę zbliżenia do prezydenta USA Donalda Trumpa. Podczas demonstracji słychać było hasła potępiające takie postępowanie rządzących, a nawet zarzucające ponowną faszyzację polityki kraju, który w czasie II wojny światowej stał się państwem satelickim III Rzeszy.

Opozycja obawia się radykalnego zwrotu Słowacji na Wschód i wsparcia dla niesprawiedliwej wizji pokoju w Ukrainie. Taka postawa oddala nas od najbliższych dotychczas sojuszników i osłabia bezpieczeństwo kraju – stwierdził w wywiadzie z Agencją Prasową Republiki Słoweńskiej (TASR) Michal Šimečka, lider opozycyjnej partii Progresivne Slovensko.

„Potrzebujemy wysokiej jakości i silnych partnerstw z naszymi najbliższymi sojusznikami – Czechami, Polską, Niemcami, Francją, Wielką Brytanią… Jednak rząd Roberta Fica nic z tego nie rozwija. Ze wszystkimi się pokłócił, na wszystkich macha ręką, a nawet grozi zablokowaniem wspólnych europejskich decyzji” – mówił polityk. – „Rzeczy dzieją się bez nas, jesteśmy całkowicie izolowani, pozostawieni Putinowi i Trumpowi. Można to nazwać jednym słowem – Fico zdradził interesy Słowacji.”

W marcu 80 tys. osób podpisało się pod apelem przeciwko odcięciu się Słowacji od Zachodu, petycja trafiła na ręce ministra spraw zagranicznych.

Jaki jest kontekst?

Słowacy protestują dokładnie rok po wyborach prezydenckich, które wygrał sojusznik Ficy, Peter Pellegrini, który zastąpił na tym stanowisku proeuropejską Zuzanę Čaputovą. Fico rządzi krajem od 2023 roku, choć nie jest to jego pierwsza kadencja. Jego partia Smer u władzy była w latach 2006-2010 oraz 2016-2018. Rządy ówczesnej koalicji upadły po głośnym morderstwie dziennikarza śledczego Jana Kuciaka, badającego przypadki korupcji i działanie mafii w Republice Słowackiej.

Obecna kadencja Ficy przebiega w atmosferze politycznych skandali, osłabiania roli mediów publicznych i kontrowersyjnych decyzji w polityce międzynarodowej. Na arenie europejskiej Ficy najbliżej do premiera Węgier Viktora Orbana. Po piątkowym proteście szef rządu w Bratysławie stwierdził, że żadna demonstracja nie ma wpływu na trwanie jego rządu.

Co się wydarzyło?

W ten sposób Naczelna Rada Adwokacka reaguje na komentarze po śmierci Barbary Skrzypek. Wieloletnia współpracowniczka Jarosława Kaczyńskiego zmarła w kilka dni po przesłuchaniu w sprawie tzw. „afery dwóch wież”, w której główną rolę miał odgrywać prezes PiS. Parł on do budowy dwóch wysokościowców w Warszawie, a według doniesień prasowych miał dopuścić się w tej sytuacji korupcji. Skrzypek odpowiadała przez kilka godzin na pytania zespołu prokuratorów kierowanego przez prok. Ewę Wrzosek. Politycy PiS, na czele z Kaczyńskim, to ją obwinili o doprowadzenie do śmierci Skrzypek, do czego rzekomo przyczynić miał się duży stres związany z przesłuchaniem.

Politycy opozycji zauważali między innymi, że do przesłuchania nie został dopuszczony pełnomocnik Skrzypek. Istotnie tak było – potwierdzali przedstawiciele prokuratury. Jednocześnie podkreślali, że zgodnie z kodeksem postępowania karnego śledczy mogą odrzucić wniosek o udział pełnomocnika.

Na spór o przesłuchanie Skrzypek zareagowała Naczelna Rada Adwokacka, proponując zmiany w prawie. Według propozycji NRA udział pełnomocnika miałby zostać zagwarantowany prawem. Dziś odmówić go może sąd lub prokurator. Prawnicy twierdzą, że „propozycja ma na celu podniesienie standardu ochrony praw obywatelskich”.

Wcześniej prezes NRA Przemysław Rosati stwierdził, że prawo dopuszczało wyłączenie pełnomocnika z przesłuchania, jednak w swojej 15-letniej praktyce nie spotkał się z takim przypadkiem. Jednocześnie zaapelował o zaprzestanie ataków na prok. Wrzosek, która w związku z pogróżkami wystąpiła o przydzielenie urzędowej ochrony.

Przeczytaj więcej w OKO.press:

Zgodnie z nowymi wytycznymi Pełnomocnika Rządu ds. Osób z Niepełnosprawnościami osoby z zespołem Downa oraz cierpiące na blisko 150 rzadkich chorób genetycznych będą mogły uzyskać orzeczenia na stałe lub – w przypadku dzieci – na maksymalny możliwy okres do 16. roku życia.

Przyznanie takiego orzeczenia otwiera drogę do świadczenia pielęgnacyjnego dla opiekunów, zasiłku pielęgnacyjnego dla osób wymagających stałej opieki, ulg podatkowych na wydatki związane z rehabilitacją i leczeniem, a także pierwszeństwa w dostępie do usług społecznych i zdrowotnych. Osoby spełniające określone kryteria będą mogły również korzystać z karty parkingowej oraz dodatkowego wsparcia edukacyjnego, takiego jak asystent w szkole czy indywidualny tok nauczania.

Jaki jest kontekst?

O stworzenie takiej listy środowisko osób z niepełnosprawnościami zabiegało bardzo długo. Jak mówił OKO.press prof. dr hab. Robert Śmigiel, brak listy sprawiał, że co jakiś czas – mimo że choroba jest niezmienna, nie ma leczenia, nie ma możliwości zmiany w historii naturalnej tej choroby – rodzice chorego dziecka musieli zgłaszać się po orzeczenie niepełnosprawności. Bez orzeczenia nie mieli prawa, by włączyć dziecko w refundowane terapie czy otrzymywać świadczenia gwarantowane, które służą poprawie jakości życia dziecka na poziomie fizjoterapii, wczesnej interwencji, a także innego wsparcia – logopedycznego, psychologicznego – i wielu działań, które usprawniają te osoby.

Listę 236 chorób genetycznych, które powinny dawać prawo do bezterminowego lub długotrwałego orzeczenia o niepełnosprawności, stworzyli w 2023 r. w czynie społecznym eksperci-genetycy, w tym właśnie prof. Śmigiel. Potem jednak prawie 150 chorób z tej listy zniknęło, a władze nie wytłumaczyły dlaczego. Zostało 91 chorób. Jak w końcu ustaliło OKO.press, listę skrócili urzędnicy ministerialni „w oparciu o posiadaną przez nich wiedzę specjalistyczną”. Wobec skandalu, jaki wtedy wybuchł, i końca sejmowej kadencji, rząd porzucił prace nad listą. Ani chorzy, ani ich rodziny, ani lekarze nic o tym jednak nie wiedzieli. Dopiero kiedy OKO.press poszło w tej sprawie do sądu, Ministerstwo Rodziny ujawniło, że społeczny wkład w wytyczne dla komisji orzeczniczych poszedł do kosza, a wszystkie prace zaczną się od nowa. Rodzice dzieci z chorobami genetycznymi nadal musieli regularnie stawać z nimi przed komisjami orzeczniczymi.

Po półtora roku, w Światowym Dniu Osób z Chorobą Downa obchodzonym 21 marca, powstanie nowej listy ogłosił nowy rząd. Obejmuje ona o 60 chorób genetycznych więcej niż wersja rządu PiS i o 80 mniej, niż było na pierwotnej liście.

Na zdjęciu u góry – „Marsz na Tak” w Poznaniu w Światowym Dniu Zespołu Downa 21 marca 2025 r.