Nie będą blokować. 11 listopada chcą tańcem wyprowadzić wolność na ulice Warszawy

"11 listopada nigdy nie był nacjonalistycznym świętem. W międzywojniu to był dzień uroczystości niepodległościowych organizowanych przez PPS, ruch lewicowy, piłsudczyków. Nacjonaliści niepodległość świętowali latem w rocznicę podpisania traktatów przed Dmowskiego. Co więcej, marsze listopadowe były przed wojną fizycznie atakowane przez nacjonalistów. Fakt, że dziś to oni uczynili z tego swoje wielkie święto to ironia historii" – mówi OKO.press Grzegorz, członek Koalicji Antyfaszystowskiej. To ta grupa, która rok po roku 11 listopada organizuje zdemonizowane antyfaszystowskie marsze.

Z Heleną, Martą i Grzegorzem (na zdjęciu wyżej) rozmowę zaczynam właśnie od wycieczki w przeszłość. Dlaczego? Uliczna dominacja skrajnego nacjonalizmu to stosunkowo świeże zjawisko. Liczy sobie maksymalnie osiem lat. Jeszcze w latach 90. grupy faszyzujące w Polsce funkcjonowały na marginesie życia publicznego. Bały się organizować otwarcie swoje wydarzenia, a ich największą śmiałość widać było w agitacji na trybunach stadionów piłkarskich. Przeciwwagą dla nich – ale nie "drugą stroną" – byli właśnie antyfaszyści, którzy 11 listopada stawali na ulicach z hasłem: "No pasaran" [pol. nie przejdą, hasło antyfaszystów z czasów wojny domowej w Hiszpanii – przyp. red.].

Dziś na marsze antyfaszystowskie w Warszawie przychodzi kilka tysięcy osób, a "antyfaszyzm" – mówiąc delikatnie – nie jest popularny. "Czas na nowe otwarcie" – mówią organizatorzy tegorocznego marszu. 11 listopada przejdą przez stolicę pod hasłem "Za Wolność Waszą i Naszą".

"Moim ulubionym przykładem są Polscy Legioniści wysłani na Haiti, by tłumić bunt czarnych niewolników. Znaczna część z nich dołączyła do lokalnej społeczności i wystąpiła przeciwko kolonizatorom. Stąd do dziś na Haiti mamy sporą polską diasporę. Dziś chcemy nadać hasłu bardziej aktualny sens" – mówi Grzegorz.

Antyfaszyzm? To oczywiste

O sobie mówią niewiele. Grzegorz (33 lata) w ruchu jest "od lat". Tak wielu, że trudno mu doliczyć, kiedy pierwszy raz zaangażował się w organizację listopadowych akcji antyfaszystowskich. Z niedokończonego wykształcenia akademickiego jest animatorem społeczno-kulturalnym, a z technicznego – technikiem telewizji. Skłoters, angażujący się w działalność związkową, współtworzący w Warszawie autonomiczne centrum społeczno-kulturalne i informatyk pracujący dla organizacji pozarządowych i spółdzielni.

Marta (27 lat) doświadczenie ulicznej konfrontacji wyniosła z ruchu feministycznego. Do niedawna działała w Warszawskim Strajku Kobiet. Pamięta zeszłoroczną akcję 14 kobiet na moście. Organizowały ją jej koleżanki. Sama współorganizowała rok temu marsz antyfaszystowski, zaczynając współpracę z koalicją. Obecnie członkini kolektywu Antyfaszystowska Warszawa. O sobie mówi: antyfaszystka, feministka. "Bo jedno bez drugiego nie ma racji bytu" – dopowiada.

Helena (27 lat) o sobie również opowiada hasłami: antyfaszystka, anarchistka działająca w ruchu queer [osób nieheteronormatywnych i transpłciowych – red.] oraz antymyśliwskim. Chciała się zaangażować w Marsz, bo ważne są dla niej podstawowe wartości: pomoc wzajemna, solidarność międzyludzka, a także wspólne tworzenie bardziej sprawiedliwego świata. Co to znaczy? "Takiego, w którym będziemy współistnieć ze sobą oraz innymi istotami w sposób pokojowy i oparty na wzajemnym szacunku" – mówi.

Ale to tylko część ich działalności

"Nie opowiadamy za dużo o grupie" – tłumaczą. "Wielu ludzi nie rozumie, dlaczego antyfaszyści czasami noszą kominiarki. Jest to po prostu kwestią ich bezpieczeństwa. Wiemy, że część osób to odstrasza, dlatego chcemy odczarować nasz wizerunek".

Grzegorz: "Antyfaszyzm jest wycinkiem naszej działalności. To jest ten fragment, w którym my wypowiadamy się bezpośrednio przeciwko faszyzmowi. Tak naprawdę należymy do ruchów, które angażują się szerzej np. w ruch feministyczny, LGBT czy związkowy. Wystarczy powiedzieć, że ostatnio aktywnie wspieraliśmy strajk w LOT.

I to nimi, a nie osobistymi historiami, najchętniej się dzielą. Grzegorz najlepiej czuje się w historii i polityce – małej i dużej. Marta i Helena opowiadają o założeniach marszu, potrzebie solidarności i strategiach na to jak – trawestując populistyczne hasło Donalda Trumpa – uczynić antyfaszyzm znów powszechnym.

Radosna manifestacja wolności

Przez miasto chcą przejść tanecznym krokiem. Pod włos patetycznej tradycji obchodzenia rocznicy niepodległości organizują street party [imprezę uliczną – red.]. "Antyfaszyzm ma długą tradycję wyrażania protestu przez formy artystyczne, chociażby taniec i muzykę. W czasach, gdy faszyzm dochodził do władzy powstawały krytyczne balety, a jedną z form oporu dla dyktatury Franco było flamenco" – mówi Grzegorz.

Mają nadzieję, że w ten sposób uda się też z antyfaszystowskich marszy zdjąć odium mrocznego pochodu.

Choć do efektów wyzwolenia 1918 roku i kształtu polskiej państwowości podchodzą krytycznie, to samą datę interpretują pozytywnie. Grzegorz: "11 listopada ma tradycję antyimperializmu, wyzwolenia się spod jarzma innych. To mogłoby być radosne święto".

Wydźwięk akcji ma zmienić nie tylko muzyka. "W Warszawie zburzonej przez faszystów i nazistów postawa antyfaszystowska powinna być oczywista i pozytywna, szczególnie wśród ludzi, którzy mienią się spadkobiercami powstańców. Ale chcemy odczarować ten negatywny przekaz, który urósł na prefiksie »anty«" – mówi Grzegorz.

Dlatego na ulice wychodzą z 11 postulatami. Dotyczą one grup wykluczonych: kobiet, osób z niepełnosprawnościami, lokatorów, bezdomnych, mniejszości etnicznych i narodowych, osób LGBTQ, seniorów czy uczniów. Helena: "To wszystko grupy, które jako pierwsze cierpią na popularyzacji faszyzmu. Cudzoziemcy i osoby LGBTQ to znani wrogowie homogenicznej Polski. Kobietom pod hasłem nacjonalistycznej demografii ogranicza się prawa reprodukcyjne i narzuca tradycyjne dla patriarchatu role społeczne. Ale zauważamy też osoby, które nie skorzystały na ochronie państwa. Mowa tu np. o lokatorach, którzy przez luki prawne, od lat są wyrzucani na bruk".

Nie chcą pogłębiać polaryzacji społecznej

Przez lata dominującą strategią ruchów antyfaszystowskich były blokady. Dlaczego odsunęli się na równoległe ulice?

Marta: "Blokady organizujemy tylko wtedy, gdy mamy realną szansę żeby była ona skuteczna – na przykład tak jak blokadę marszu szturmowców pierwszego maja 2018 roku. Blokady z góry skazane na porażkę, jak ta 11 listopada, są marnowaniem energii, a my wolimy ją przeznaczyć np. na edukację społeczeństwa czy bezpośrednią pomoc uchodźczyniom".

Dlatego krytycznie przyglądają się akcji, którą szykują Obywatele RP i Warszawski Strajk Kobiet. Te grupy na trasie przemarszu – prezydenckiego i/lub nacjonalistycznego – chcą stanąć z Konstytucją i zablokować pochód. Grzegorz: "Na przemarsze faszystów nie powinno być miejsca. Ale trudno dziś dotrzeć do dużej części uczestników Marszu Niepodległości z tym dlaczego – w ich mniemaniu – biało-czerwony pochód jest blokowany. Ta strategia wymaga ogromnej mobilizacji społecznej. Akcje organizowane przez »awangardystowskie« grupki są spóźnione. Miały szansę siedem czy osiem lat temu.

Z żalem i rozgoryczeniem opowiadają o symetrii faszyzm i antyfaszyzm, którą miały wykreować "liberalne media". "W Wielkiej Brytanii dosłownie wczoraj na czele blokady przeciwko neofaszystom stał burmistrz miasta. A w Polsce liberalne media jeszcze trzy lata temu wzywały nas do odwoływania wydarzeń i nie prowokowania jakiejś drugiej strony. Częściowo też dlatego odsunęliśmy się od konfrontacji, która umożliwia stosowanie tej fałszywej symetrii. Cofnęła nas ona o lata pracy. Dalej odrabiamy to, co zostało bezmyślnie zaprzepaszczone przez publicystów i redaktorów" – mówi Grzegorz.

Centrum odkryło antyfaszyzm, ale popełnia błędy

Helena: "W ostatnich dwóch latach liberalne centrum zaczęło zauważać antyfaszyzm. Kiedyś postawa traktowana jako »skrajnie radykalna«, dziś zaczyna trafiać do mainstreamu". Ale to nie znaczy, że łatwiej się dogadać. Grzegorz: "Liberalne środowiska dziś wpadają w tę pułapkę, w którą my wpadliśmy w latach 90.

Hasło Obywateli RP »W Polsce nie może być faszystów, bo Konstytucja« to problematyczny argument. Ta sama Konstytucja zobowiązuje państwo do zapewnienia każdemu prawa do godnego życia i dachu nad głową. Ciągłe zagrożenie podstawowych warunków bytowych to jedna z kwestii, które popychają ludzi w ręce faszystów. Tak długo jak protest dotyczy tylko efektów, a nie powodów, tak długo będzie fasadowy i sposobem na ukojenie swojej moralności.

Oczywiście próbujemy rozmawiać i się solidaryzować, ale nie jest to proste. Dzieli nas kolosalna różnica doświadczeń, a także perspektyw. Inaczej rozumiemy to, co działo się przez ostatnich 25 lat w tym kraju. My na co dzień pracujemy z tymi, którzy zostali wykluczeni, przemieleni, wypluci. Oni raczej otaczają się środowiskami beneficjentów transformacji. Mamy nadzieję, że z czasem uda nam się zakopać te różnice. A póki co robimy swoje".

Kto napompował marsz nacjonalistów?

Grzegorz: "Wszystko zaczęło się, gdy na czoło wysunęła się koalicja ONR i Młodzieży Wszechpolskiej, które podporządkowały sobie mniejsze grupy. Wtedy też skapitalizowali wieloletnią agitację na stadionach – o której już w latach 90. alarmował ruch antyfaszystowski. Kiboli i bojówkarzy przyciągnęli estetyką ulicznych »burd«, wrogów do zwalczenia. A zewnętrznie rozgrywali to jako walkę z reżimem politycznej poprawności i dyktatem obcych wartości. Ten dyskurs ochoczo podjęło PiS, potrzebujące siły ulicznej. Dla nich był to wygodny sposób, by zaszkodzić rządzącej koalicji PO-PSL. PiS mniej lub bardziej jawnie zaczął wspierać marsz. Szeregowi posłowie finansowali autokary dowożące do stolicy uczestników marszu z całej Polski. Wiemy to z wykradzionej wewnętrznej komunikacji nacjonalistów na forach opublikowanej na gnwp.eu. Z każdym rokiem marsz się rozrastał.

Masowy protest zamiast zakazów i pałek

Decyzję prezydent Hanny Gronkiewicz-Waltz o zakazaniu Marszu Niepodległości nie odbierają z entuzjazmem. Raczej traktują ją jako element politycznego PR-u.

Helena dodaje: "Ale środki, które proponuje prezydent, czyli odgórne zakazy i policyjne pałki nie są według nas akceptowalne. Opór wobec faszyzmu jest najbardziej skuteczny, kiedy przybiera formę masowego i oddolnego ruchu. To on swoją postawą i liczebnością ma szansę przytłoczyć tych, którzy próbują siać nienawiść".

Ten kto sieje nienawiść może więcej?

Pytam o ocieplanie wizerunku skrajnej prawicy. Na marszach Młodzieży Wszechpolskiej pojawiają się przecież prosocjalne hasła takie jak: "mieszkanie prawem, nie towarem". ONR chętnie wystawia też kobiety do pierwszych rzędów na marszach i wywiadów prasowych. Grzegorz: "To schemat podkradania naszych haseł i postulatów i jednocześnie szczyt ich zaangażowania w te kwestie. To też część budowania wizerunku w stylu Trumpa. Przekaz ma być tak rozmydlony, że każdy, kto chce, może wybrać z tego co tylko zechce. Do bojówkarzy i neonazistów dotrą hasła wieszania czerwonych na drzewach i najbrutalniejsze apele promowane przez organizatorów – o czystości rasowej i antysemickie.

Oczywiście reklamują się też kobietami, dziećmi i rodzinami, a są media, które chętnie to pokazują. W rzeczywistości marsz to nic więcej niż pokaz dominacji i siły, ale media gotowe są zaprosić ładnie przystrzyżonych chłopców o kontrowersyjnych poglądach, bo tym zwiększą oglądalność.

To są naprawdę niebezpieczne ugrupowania. W imprezie przed Marszem uczestniczy też przykładowo znany z propagowania neonazistowskiej, rasistowskiej propagandy instruktor ochotniczego batalionu ukraińskiej armii – zinfiltrowanego przez neonazistów i stanowiącego wylęgarnię działalności neofaszystów na Ukrainie. Niedawno taka grupa skatowała w 10-20 osób parę naszych przyjaciół".

O szczegółach marszu i postulatach Koalicji Antyfaszystowskiej możesz przeczytać pod linkiem. Zdjęcia zrobiła Agata Kubis.