Opozycja może zdobyć Senat i zablokować pisowską maszynkę. Jest jeden warunek: musi się porozumieć

W dyskusjach o strategiach wyborczych na lata 2019–2020 dominują analizy wiosennych wyborów do Parlamentu Europejskiego i jesiennych do Sejmu. Wybory do Senatu są w tej debacie prawie nieobecne. Wynika to zapewne z niskiej oceny znaczenia wyższej izby w naszym systemie politycznym.

Tymczasem, choć w obecnej kadencji Senat był tylko trybikiem w pisowskiej maszynce legislacyjnej, to dysponując kontrolą nad nim opozycja ma możliwość powstrzymać lub przynajmniej spowolnić tę maszynkę. I odwrotnie – ewentualna pisowska większość w izbie wyższej może skutecznie wkładać kij w szprychy obecnej opozycji, gdyby ta zdobyła większość w Sejmie.

Opozycja antypisowska powinna się wyborom do Senatu przyjrzeć. Ze względu na ordynację i strukturę okręgów wyborczych, zdobycie większości w Senacie może być dla niej łatwiejsze niż w Sejmie. O ile bowiem ordynacja d’Hondta w wyborach sejmowych może (choć nie musi) sprzyjać PiS-owi, o tyle mapa okręgów wyborczych do Senatu prawdopodobnie jest korzystna dla opozycji.

Aby to wykorzystać, partie opozycji muszą spełnić jeden podstawowy warunek: zawrzeć strategiczne porozumienie.

Przeczytaj także:

Ordynacja samorządowa zawiera trującą miksturę. D’Hondt i małe okręgi niszczą demokrację

26 października 2018

Jedna tura decyduje

Od 2011 roku Senat jest wybierany w 100 jednomandatowych okręgach wyborczych metodą względnej większości („first past the post”). Inaczej niż w wyborach wójtów i burmistrzyń (oraz prezydenta RP), wybory rozstrzygane są w jednej turze, co oznacza, że do zwycięstwa może wystarczyć poparcie znacząco niższe niż 50 proc, jeśli głosy kontrkandydatów się rozbiją.

Z tego wynika jeden podstawowy wniosek: w wyborach do Senatu przedstawiciele jednego obozu politycznego nie powinni kandydować przeciwko sobie.

W wyborach, gdzie są dwie tury, pierwsza tura często jest wewnętrzną rozgrywką w ramach jednego obozu politycznego, a dopiero w drugiej dochodzi do konfrontacji pomiędzy obozami. W wyborach z jedną turą rywalizacja w ramach jednego obozu politycznego może doprowadzić do zwycięstwa przedstawicieli drugiego obozu, nawet jeśli ma on łącznie mniejsze poparcie. Tak było w wielu miejscach w 2015 roku, jak zobaczymy dalej.

Dwa wielkie obozy

Można śmiało w polskiej polityce ostatnich lat wyróżnić dwa wielkie obozy polityczne – jeden obejmuje PiS i inne ugrupowania antysystemowej prawicy, drugi centrum i lewicę. W 2015 roku doszło do dwukrotnej konfrontacji wyborczej obu obozów i dwukrotnie zwyciężyła prawica.

Najpierw Andrzej Duda pokonał Bronisława Komorowskiego różnicą trzech punktów procentowych, a następnie partie prawicy (PiS, Kukiz ’15 i KORWiN) uzyskały dokładnie taką samą przewagę nad partiami centrum i lewicy (dalej: nieprawicy) w wyborach parlamentarnych.

Można więc mówić, że w 2015 roku prawica miała systematyczną przewagę, jeśli idzie o liczbę głosów. Większa liczba głosów niekoniecznie jednak musi się przełożyć na zwycięstwo w wyborach większościowych. Przykłady?

W wyborach w Wielkiej Brytanii w 1951 roku konserwatyści zdobyli mniej głosów od labourzystów, ale uzyskali więcej mandatów i przejęli władzę. Hillary Clinton wygrała w 2016 popular vote przewagą ponad 2 punktów procentowych, ale głosy rozłożyły się dla niej bardzo niekorzystnie. Kluczowe dla wyniku stany – Pensylwanię, Wisconsin i Michigan – przegrała łącznie o niecałe 100 tysięcy głosów, gdy w Kalifornii zdobyła aż 4 miliony głosów przewagi; te głosy w praktyce się zmarnowały. Można powiedzieć, że Clinton miała bardzo niekorzystny rozkład geograficzny poparcia i on zdecydował o jej przegranej.

Wybory do Senatu 2015

Zbadaliśmy więc rozkład geograficzny poparcia obu naszych obozów politycznych w wyborach 2015 w podziale na okręgi wyborcze do Senatu. W kolejnych kolumnach zestawiliśmy numer okręgu, jego główne miasto i województwo, a także:

przewagę, jaką na obszarze danego okręgu miał Bronisław Komorowski nad Andrzejem Dudą w II turze wyborów prezydenckich,
przewagę, jaką na obszarze danego okręgu miały partie nieprawicy nad prawicą w wyborach do Sejmu,
uszeregowanie okręgów według przewagi w wyborach do Sejmu.

Kolorem zaznaczono okręgi, w których kandydaci PiS (lub bezpartyjni kandydaci wspierani przez PiS) wygrali wybory do Senatu.

Nr okręgu	Gł. miasto	Województwo	Prezydenckie	Parlamentarne	Ranking
91	Poznań	wielkopolskie	36,9%	30,5%	1
90	Swarzędz	wielkopolskie	34,0%	29,1%	2
43	Warszawa Mokotów	Mazowieckie	26,5%	26,5%	3
52	Opole	Opolskie	32,3%	26,3%	4
89	Szamotuły	Wielkopolskie	25,6%	22,5%	5
20	Zielona Góra	Lubuskie	26,4%	21,9%	6
23	Łódź	Łódzkie	24,6%	21,9%	7
64	Gdynia	Pomorskie	29,1%	20,9%	8
65	Gdańsk	Pomorskie	26,4%	20,7%	9
45	Warszawa Zachód	Mazowieckie	17,9%	17,2%	10
53	Kędzierzyn-Koźle	Opolskie	18,5%	17,0%	11
97	Szczecin	Zachodniopomorskie	22,2%	16,2%	12
99	Kołobrzeg	Zachodniopomorskie	21,6%	15,8%	13
94	Leszno	Wielkopolskie	16,9%	15,5%	14
7	Wrocław I	Dolnośląskie	19,5%	15,4%	15
88	Piła	Wielkopolskie	20,4%	14,6%	16
100	Koszalin	Zachodniopomorskie	19,2%	14,4%	17
9	Bydgoszcz	kujawsko-pomorskie	20,2%	14,4%	18
4	Wałbrzych	Dolnośląskie	17,7%	14,2%	19
10	Inowrocław	kujawsko-pomorskie	15,3%	14,2%	20
67	Malbork	Pomorskie	19,2%	14,2%	21
86	Olsztyn	warmińsko-mazurskie	14,2%	13,7%	22
2	Jelenia Góra	Dolnośląskie	16,5%	13,2%	23
21	Gorzów Wielkopolski	Lubuskie	19,7%	12,9%	24
11	Toruń	kujawsko-pomorskie	13,4%	12,6%	25
98	Stargard	Zachodniopomorskie	18,1%	12,3%	26
62	Słupsk	Pomorskie	19,1%	12,2%	27
84	Elbląg	warmińsko-mazurskie	17,6%	12,1%	28
8	Wrocław II	Dolnośląskie	16,0%	11,8%	29
80	Katowice	Śląskie	18,5%	11,8%	30
95	Ostrów Wielkopolski	Wielkopolskie	5,7%	11,8%	31
77	Sosnowiec	Śląskie	12,3%	10,9%	32
42	Warszawa Praga	Mazowieckie	11,1%	10,5%	33
92	Gniezno	Wielkopolskie	9,9%	10,5%	34
76	Dąbrowa Górnicza	Śląskie	9,6%	10,4%	35
22	Nowa Sól	Lubuskie	14,0%	10,4%	36
24	Łódź Wschód	łódzkie	10,4%	10,3%	37
66	Tczew	pomorskie	12,9%	7,0%	38
85	Ostróda	warmińsko-mazurskie	8,3%	6,8%	39
5	Dzierżoniów	dolnośląskie	8,7%	6,4%	40
32	Kraków I	małopolskie	8,2%	6,2%	41
87	Ełk	warmińsko-mazurskie	9,6%	6,2%	42
13	Włocławek	kujawsko-pomorskie	2,2%	4,9%	43
70	Gliwice	śląskie	10,1%	4,5%	44
96	Kalisz	wielkopolskie	5,3%	4,5%	45
12	Grudziądz	kujawsko-pomorskie	6,8%	4,4%	46
71	Zabrze	śląskie	11,1%	3,1%	47
69	Częstochowa	śląskie	7,4%	3,0%	48
63	Chojnice	pomorskie	7,6%	2,8%	49
6	Oleśnica	dolnośląskie	4,5%	2,6%	50
41	Pruszków	mazowieckie	1,6%	2,2%	51
26	Pabianice	łódzkie	0,0%	1,8%	52
1	Bolesławiec	dolnośląskie	6,5%	1,1%	53
44	Warszawa Centrum	mazowieckie	5,7%	-0,2%	54
33	Kraków II	małopolskie	1,8%	-0,6%	55
74	Ruda Śląska	śląskie	9,5%	-2,2%	56
51	Nysa	opolskie	1,6%	-5,2%	57
40	Legionowo	mazowieckie	-9,5%	-7,5%	58
78	Bielsko-Biała	śląskie	-4,2%	-7,6%	59
3	Legnica	dolnośląskie	-10,2%	-7,6%	60
75	Tychy	śląskie	-5,8%	-9,6%	61
68	Myszków	śląskie	-9,9%	-9,7%	62
16	Lublin	lubelskie	-11,1%	-10,4%	63
38	Płock	mazowieckie	-19,2%	-10,4%	64
82	Ostrowiec Świętokrzyski	świętokrzyskie	-17,1%	-10,4%	65
79	Cieszyn	śląskie	-6,3%	-10,9%	66
25	Kutno	łódzkie	-20,8%	-11,2%	67
83	Kielce	świętokrzyskie	-19,9%	-11,8%	68
93	Konin	wielkopolskie	-19,3%	-12,2%	69
27	Zduńska Wola	łódzkie	-18,8%	-12,7%	70
73	Rybnik	śląskie	-7,6%	-13,5%	71
60	Białystok	podlaskie	-11,7%	-13,8%	72
72	Jastrzębie-Zdrój	śląskie	-9,6%	-14,1%	73
61	Bielsk Podlaski	podlaskie	-16,4%	-15,6%	74
39	Ciechanów	mazowieckie	-24,6%	-16,0%	75
29	Tomaszów Mazowiecki	łódzkie	-26,9%	-18,6%	76
49	Kozienice	mazowieckie	-37,4%	-19,2%	77
81	Końskie	świętokrzyskie	-33,1%	-19,8%	78
18	Chełm	lubelskie	-24,7%	-20,0%	79
17	Biała Podlaska	lubelskie	-27,7%	-20,5%	80
31	Olkusz	małopolskie	-23,9%	-21,2%	81
50	Radom	mazowieckie	-28,1%	-21,3%	82
30	Oświęcim	małopolskie	-21,4%	-24,4%	83
28	Piotrków Trybunalski	łódzkie	-32,2%	-24,5%	84
59	Suwałki	podlaskie	-27,9%	-27,4%	85
47	Mińsk Mazowiecki	mazowieckie	-32,7%	-27,7%	86
48	Siedlce	mazowieckie	-37,7%	-28,7%	87
14	Puławy	Lubelskie	-37,9%	-28,8%	88
46	Ostrołęka	Mazowieckie	-36,1%	-28,9%	89
58	Przemyśl	Podkarpackie	-35,9%	-30,1%	90
34	Bochnia	Małopolskie	-35,1%	-32,6%	91
19	Zamość	Lubelskie	-41,4%	-32,7%	92
15	Świdnik	Lubelskie	-45,6%	-32,9%	93
35	Tarnów	Małopolskie	-39,0%	-33,8%	94
56	Rzeszów	Podkarpackie	-38,1%	-36,5%	95
54	Stalowa Wola	Podkarpackie	-43,2%	-40,5%	96
57	Krosno	Podkarpackie	-45,4%	-42,4%	97
37	Nowy Sącz	Małopolskie	-45,7%	-45,8%	98
36	Nowy Targ	Małopolskie	-46,6%	-46,7%	99
55	Mielec	Podkarpackie	-52,7%	-47,9%	100

Rozkład poparcia w obu wyborach jest bardzo podobny (korelacja wynosi ponad 0,98) i, mimo że Prawica obie elekcje wygrała, w większości okręgów przewagę miała Nieprawica.

Widać dlaczego: w okręgach Polski wschodniej Prawica ma tak ogromną przewagę, że głosy na nią się w JOW-ach „marnują”. Nieprawica takich okręgów ma dużo mniej. Ma natomiast aż 11 okręgów, w których miała minimalną przewagę. Właśnie tym okręgom powinna poświęcić szczególną uwagę, tam bowiem prawdopodobnie rozstrzygną się wyniki wyborów:

Przewaga poparcia w wyborach parlamentarnych (punkty proc.)		Liczba okręgów
Nieprawica +20		9
Nieprawica 6-20		33
Nieprawica 0-6		11
Prawica 0-6		4
Prawica 6-20		21
Prawica +20		22
Łącznie Nieprawica		53
Łącznie Prawica		47

Z powyższego wynika, że mapa okręgów do Senatu sprzyja obecnej opozycji na tyle, że nawet przy nieznacznej przegranej w liczbie oddanych głosów ma realną szansę na wygranie wyborów.

Rozbicie głosów w 2015

Dlaczego więc nie wygrała wyborów do Senatu 2015? Tu wracamy do poprzednio postawionej tezy – w wyborach rozgrywanych metodą względnej większości przedstawiciele jednego obozu nie powinni startować przeciwko sobie. PiS wygrał wybory do Senatu aż w dziewiętnastu okręgach „nieprawicowych” (w dwudziestym wygrał „bezpartyjny” Obremski, który chwilę później wszedł do klubu PiS) i we wszystkich z nich (i dodatkowo w dwóch „prawicowych”) wygrał wyłącznie dzięki rozbiciu głosów opozycji. Przykłady?

W Kędzierzynie-Koźlu kandydatowi PiS do zwycięstwa wystarczyło 23 (sic!) procent głosów, gdyż pozostałe rozbiły się między kandydatów PO, Mniejszości Niemieckiej, Nowoczesnej i Zjednoczonej Lewicy. W Sosnowcu kandydat PiS miał 30 proc., gdy kandydatury PO i Nowoczesnej łącznie 45 proc., a ze Zjednoczoną Lewicą – 62 proc.

O ile w wyborach sejmowych wystawienie dwóch-trzech bloków i późniejsze zawarcie koalicji może być dla partii nieprawicowych skuteczną strategią, o tyle w wyborach senackich wystawianie konkurujących ze sobą kandydatur jest przepisem na klęskę.

Opozycja powinna już teraz myśleć o strategicznym porozumieniu w skali całego kraju – i zacząć rozmowy o jego zasadach. Żeby było skuteczne, musi uwzględniać interesy różnych podmiotów wchodzących w jego skład (a nie być dyktatem najsilniejszego), ale przede wszystkim – specyfikę lokalną, tak aby w poszczególnych okręgach wystawiać takie kandydatury, które będą mieć największe szanse na zwycięstwo.

Czy mapa może się zmienić na korzyść prawicy?

Nie należy się spodziewać jakichś istotnych zmian geografii wyborczej – zwłaszcza, że wybory samorządowe strukturę z 2015 zasadniczo potwierdziły (choć ze względu na Bezpartyjnych Samorządowców i nietypowo wysoki wynik PSL trudno wyciągać jednoznaczne wnioski).

Można się natomiast spodziewać, że PiS będzie próbował zmienić granice okręgów wyborczych – wspominał o tym jakiś czas temu prezes Kaczyński. Być może nastąpi to przy okazji „dużej” korekty ordynacji wyborczej do Sejmu (choć prezydent deklarował, że taką zawetuje). PiS jest w stanie poprawić sobie mapę w jednym-dwóch województwach, ale (przy założeniu, że okręgi nie przecinają granic województw – i pozostają w miarę równe pod względem wielkości) cały czas ma problem z „marnującymi się” głosami we wschodniej Polsce.

Nota bene: obecnemu podziałowi na okręgi senackie do równości wiele brakuje. Największe okręgi – Warszawa Centrum i Oświęcim – mają prawie trzy razy tyle wyborców co najmniejszy Bielsk Podlaski.

Korzystnym zjawiskiem dla PiS może być pojawienie się kandydatów niezależnych w stylu Bezpartyjnych Samorządowców. Nie mają oni szans na uzyskanie mandatu, ale mogą rozbić głosy po stronie nieprawicy i przyczynić się do zdobycia względnej większości przez PiS.

Przeczytaj także:

Krzyżyk na PiS. Na 107 miast prezydenckich, rządzić będą tylko w 5. KO w 28. Triumf niezależnych

5 listopada 2018

A po wyborach…

Należałoby się zastanowić, czy eksperyment z jednomandatowymi okręgami wyborczymi do Senatu jest godny kontynuowania i czy spełnił oczekiwania jego zwolenników.

Bardzo trudno po obecnej kadencji bronić tezy, że senatorowie wybierani w JOW-ach są bardziej niezależni od partii, że taki tryb wyborów zwiększa szanse kandydatów niezależnych. Natomiast potwierdziły się wszystkie doskonale znane wady JOW-ów:

wyniki wyborów nie odzwierciedlają realnych preferencji wyborców,
powstają „bezpieczne” i „stracone” okręgi,
nie ma możliwości zapewnienia parytetu płci (w Senacie IX kadencji zasiada zaledwie 14 kobiet).

Jeżeli jednak pozostajemy przy JOW-ach, celowe wydaje się przynajmniej wprowadzenie systemu „natychmiastowej dogrywki” stosowanego w wielu krajach (np. w Australii, a od tego roku także w amerykańskim stanie Maine).

W takim systemie wyborcy numerują kandydatów w kolejności preferencji. Jeśli ich kandydat/ka odpadnie, ich głos „przechodzi” na następnego w kolejności. Przy takiej ordynacji PiS prawdopodobnie nie wygrałby wyborów do Senatu w 2015, gdyż tam, gdzie rozbiły się głosy, wyborcy kandydatów nieprawicy prawdopodobnie przekazaliby głosy innym kandydatom nieprawicowym.

Dopóki jednak zmian w ordynacji nie ma, opozycja musi dostosowywać swoją strategię do bieżących realiów.

Kandydaci obiecują. OKO.press rozlicza.
Wesprzyj nas, byśmy mogli działać dalej.

Wspieram

Wybory, Senat VIII kadencji, Jednomandatowe Okręgi Wyborcze wybory do Senatu

Leszek Kraszyna

Ekonomista i analityk

Opozycja może zdobyć Senat i zablokować pisowską maszynkę. Jest jeden warunek: musi się porozumieć

Przeczytaj także: