Osęka: Opowiedzieli Polskę światu? Raczej ośmieszyli politykę historyczną PiS

„Nie mogę wyjść ze zdumienia, że ktokolwiek z polskich decydentów na poważnie potraktował pomysł, by negocjować pamięć historyczną zachodnich społeczeństw za pomocą narracji jak z »Biuletynu IPN«" - pisze historyk Piotr Osęka, recenzując dla OKO.press wielką akcję propagandową sfinansowaną z okazji 80. rocznicy wybuchu II wojny światowej przez Polska Fundację Narodową.

„To najważniejszy projekt polskiej polityki historycznej po 1989 roku – donosiły przed kilkoma dniami »Wiadomości« TVP – Najważniejsze gazety na całym świecie wydrukowały dziś informację o niemieckiej napaści na Polskę w 1939 roku – wśród autorów tekstów m.in. prezydent Andrzej Duda, premier Mateusz Morawiecki, ponadto filozofowie, ludzie kultury oraz polscy i zagraniczni historycy”.

Z kolei Polska Fundacja Narodowa, organizator akcji, zapowiada: „Nie możemy pozwolić w dobie znanych aktów fałszowania historii na zatarcie w świadomości świata siły polskiego heroizmu. (...) przebijemy się z opowieściami o Polsce do światowej opinii publicznej. (...) opublikowane zostaną we wiodących tytułach prasy światowej teksty wybitnych historyków (...) wyjaśniające, co stało się 1 września 1939 r., a także co działo się w Polsce w ciągu tych 80 lat”.

Akcja „Opowiedzieć Polskę światu” była szeroko reklamowana w mediach »dobrej zmiany«, a wszystkie opisy jednoznacznie sugerowały, że oto historyczne eseje zostały wydrukowane jako materiał własny poszczególnych redakcji. „Widzicie niedowiarki, zachodnie elity wreszcie zaczęły się z nami liczyć, a intelektualistów PiS traktują jak równych sobie i publikują w swoich najważniejszych gazetach” – taki był sens komunikatów, jakie władza raz po raz wysyłała obywatelom.

„Redakcja nie ponosi odpowiedzialności”

Tymczasem prawda przedstawiała się zgoła inaczej. Przetłumaczone teksty istotnie towarzyszyły wydaniom dziewięciu światowych dzienników, ale... jako dodatki reklamowe, a nie integralna część numeru.

Teksty składające się na projekt dostępne były jedynie „w papierze”, nie znalazły się natomiast na stronach internetowych poszczególnych czasopism i nie były indeksowane. Z wyjątkiem paryskiego "L’Opinion" wszędzie materiały zostały opatrzone adnotacją „reklama” albo „ogłoszenie – redakcja nie ponosi odpowiedzialności”.

Dziennikarze pisali o nacjonalistycznych ciągotach

Warto pamiętać, że komentarze zagranicznej prasy przeważnie szły w przeciwnym kierunku, niż narracja „dobrej zmiany”. Dziennikarze gazet, w których znalazły się propagandowe materiały PiS, pisali z okazji rocznicy o „nacjonalistycznych ciągotach ultraprawicowego rządu w Warszawie”

Można domyślać się, że na projekt „opowiedzieć Polskę” wydano bardzo, bardzo dużo publicznych pieniędzy. Reklamowe inseraty w zagranicznych gazetach dowodzą nie tyle skuteczności polskiej dyplomacji historycznej, ile hojności polskiego państwa.

Mistewicz reklamodawca

Dlatego Eryk Mistewicz, jeden z organizatorów akcji, pisząc na twitterze „w dzisiejszym »Le Figaro« mój tekst” minął się – co tu dużo mówić – z prawdą. Nie jest autorem, tylko reklamodawcą. Fakt, że pod wykupionym tekstem podpisał się jako „laureat polskiego Pulitzera”, niczego tu nie zmienia.

Twórcy projektu najwyraźniej byli świadomi tych różnic, bo zarówno na swojej stronie www.1939.eu jak i w mediach społecznościowych starannie ukryli informację o prawdziwym statusie publikowanych materiałów.

Manipulacja obrazkowa

Zdjęcia zagranicznych gazet były kadrowane tak, żeby ukryć nagłówek „reklama”, a w jednym przypadku posunięto się do jawnej manipulacji. Rzekoma replika wydania „Die Welt” umieszczona na stronie internetowej została poddana graficznej obróbce – usunięto wytłuszczony nadruk „Ogłoszenie Polskiej Fundacji Narodowej”, którym w rzeczywistości opatrzona była każda strona papierowego inseratu.

Wśród artykułów opublikowanych w reklamowych dodatkach istotnie znajdują się teksty światowych historyków, ale są to przeważnie krótkie notatki.

Propagandowa narracja rzeczywiście została przetłumaczona i szeroko rozkolportowana po świecie, ale mam wątpliwości czy wizerunek państwa polskiego naprawdę na tym zyskał.

Komunały dobrej zmiany

Już sam fakt, że artykuł prezydenta opublikowany został w tym samym trybie, co reklamy dywanów i pieluch, uwłacza godności urzędu i spycha Polskę do kategorii państw Trzeciego Świata.

Jednak nie to jest najgorsze. Poraża kontrast między wnikliwym dziennikarstwem zagranicznych redakcji a egzaltowanymi komunałami „dobrej zmiany”. Opowieść o Polsce zaprezentowana przez PiS zachodniemu światu została ulepiona z pretensji, resentymentów, cierpiętnictwa i samochwalstwa. A wszystko przesiąknięte groteskowym patosem szkolnych akademii.

Oto kilka próbek tego stylu. „Postać Witolda Pileckiego stała się symbolem. – pisze (w czterech językach) dyrektor IPN Jarosław Szarek - Polacy w jego losach widzą prawdziwą historię swojej ojczyzny, ujętą w jednym życiorysie. Dramatyczne wybory, chwała i cierpienie. Bohaterstwo skazane na zapomnienie, dziś odkrywane ponownie. To wszystko jest powodem ogromnej fascynacji tą wyjątkową postacią. Ale jest też dowodem na słuszność głęboko zakorzenionego w polskiej duszy przekonania: Prawda zawsze zwycięża”.

Zdaniem Mateusza Morawieckiego „Polska historia XX wieku to historia zwycięstwa polskiego umiłowania wolności i demokracji nad zaborczymi imperiami oraz dwoma zbrodniczymi totalitaryzmami. Polska będzie już na zawsze strażnikiem pamięci XX wieku. Pamięć to również zobowiązanie”.

Z kolei Zdzisław Krasnodębski wytyka, że „w 1939 r. sojusznicy zawiedli” a „Teheran i Jałta dotąd pozostają dla Polaków symbolem zdrady”. Teraz rząd wspaniałomyślnie wybacza, ale nie ma nic za darmo, więc Zachód powinien w rewanżu polubić PiS: „Opowiadając się za europejską współpracą nadal pozostajemy wyczuleni na takie wartości jak honor i godność – dlatego od europejskich partnerów oczekujemy szacunku dla swoich wyborów, swojej podmiotowości i dobrego imienia”.

W podobny ton uderza Mistewicz, pytając „dlaczego mimo podpisanych deklaracji Anglicy i Francuzi nie ruszyli na pomoc zaatakowanej przez Niemców Polsce”. I znów: wiarołomności sojuszników przeciwstawia się nasze rycerstwo - „Bo w to, że Polacy pospieszyliby na pomoc zaatakowanym Francji czy Wielkiej Brytanii we wrześniu 1939 roku, znając charakter narodowy Polaków, solidarność z innymi, umiłowanie wolności, bohaterstwo i odwagę, pomoc innym – nie wątpię”.

Każdy tekst opowiada o tym samym

Dodatek „Opowiedzieć Polskę światu” nie został w żaden sposób zakomponowany; każdy tekst opowiada o tym samym.

Część przytaczanych faktów jest bez wątpienia prawdziwa, ale nie brakuje też prób upiększania niewygodnych rozdziałów narodowej historii.

W pierwszym rzędzie dotyczy to relacji polsko-żydowskich, których obraz przedstawiono w sposób skrajnie jednostronny, a przez to fałszywy. Mamy oto naród bez skazy, który – choć sam uciemiężony – gremialnie i z poświęceniem życia ratował żydowskich sąsiadów przed niemieckim oprawcami.

Martyrologiczny narcyzm - opowieść o Polsce cierpiącej najpiękniej i najbardziej – jest częścią propagandy wyborczej PiS. Ten język z pewnością porusza emocje prawicowego elektoratu, ale dla zagranicznych czytelników musi być niezrozumiały i odstręczający.

Nie mogę wyjść z zdumienia, że ktokolwiek z polskich decydentów na poważnie potraktował pomysł, by negocjować pamięć historyczną zachodnich społeczeństw za pomocą narracji jak z „Biuletynu IPN”.

Zapewne widzimy tu ciąg dalszy złudzenia, któremu przez lata ulegały władze komunistyczne: wiary, że jeśli obywatelowi podsunie się pod nos jakikolwiek tekst – nieważne jak drętwy i nudny – to przeczyta i przyswoi.

Neurotyczny stosunek prawicy do Zachodu

Cała akcja uwidacznia także neurotyczny stosunek polskiej prawicy do liberalnych demokracji Zachodu. Europejska opinia publiczna jest zarazem obiektem pogardy i punktem odniesienia politycznych aspiracji. Elity „dobrej zmiany” z jednej strony wciąż wypominają Zachodowi dawne zdrady i „porzucenie wartości chrześcijańskich”, a z drugiej ponad wszystko łakną uznania ze strony Berlina, Paryża i Londynu. Polityka historyczna PiS zbudowana jest na tej sprzeczności – i przez to skazana na ciąg sromotnych porażek.

W ostatecznym rachunku liczy się jednak tylko to, żeby polskiemu społeczeństwu można było przedstawić ją jako olśniewający sukces.