Amerykańska dziennikarka naprawdę oskarżyła Polaków o zamordowanie 3 mln Żydów? Wyjaśniamy

Masha Gessen jest dziennikarką tygodnika „New Yorker” - jednej z najbardziej wpływowych gazet w USA, czytanej przez liberalne i lewicowe elity (nie tylko w Stanach Zjednoczonych, ale na całym świecie).

26 marca ukazał się jej artykuł pod tytułem „Historycy atakowani za odkrywanie roli Polski w Zagładzie” - w całości można go przeczytać tutaj. Powstał po rozmowie z prof. Janem Grabowskim.

Artykuł Gessen dotyczy procesu wytoczonego dwojgu historykom (prof. Grabowskiemu oraz prof. Barbarze Engelking) za domniemane naruszenie w książce „Dalej jest noc” czci nieżyjącego sołtysa wsi Malinowo Edwarda Malinowskiego. Proces obszernie relacjonowaliśmy w OKO.press. 9 marca sąd pierwszej instancji nakazał historykom przeprosić krewną Malinowskiego, Filomenę Leszczyńską. Formalnie to ona pozwała historyków - chociaż faktycznie proces „wspierała” popierana przez władze PiS organizacja pozarządowa, „Reduta Dobrego Imienia”.

Gessen relacjonuje obszernie proces. Pisze:

Dziennikarka opisuje także narrację rządową o tym, co się wydarzyło - nazywając ją próbą przedstawienia Polaków i Polski jako „szlachetnej ofiary” i wspominając, że około jednej czwartej drzewek posadzonych w Yad Vashem w Izraelu w celu upamiętnienia „Sprawiedliwych wśród Narodów Świata” jest ku czci Polaków ratujących Żydów.

Dodaje jednak:

Duża część krytyków nie doczytała (jak zaraz zobaczymy) do tej części tekstu Gessen. Zatrzymali się na jego pierwszym zdaniu:

(ang. „To exonerate the nation of the murders of three million Jews, the Polish government will go as far as to prosecute scholars for defamation.)

Święte oburzenie prawicy

„Próba stworzenia obrazu, w którym przypisuje się Polakom odpowiedzialność za śmierć 3 mln Żydów jest czymś niebywałym. Ta manipulacja będzie przedmiotem zdecydowanej reakcji polskiej dyplomacji”

- napisał na Twitterze wiceminister spraw zagranicznych Szymon Szynkowski vel Sęk.

Ambasada USA w Waszyngtonie, według słów wiceministra dla PAP, „skierowała do redakcji «New Yorker» słowa jednoznacznego oburzenia manipulacyjnym charakterem tekstu, żądając jego usunięcia” (redakcja nie usunęła tekstu).

Na Twitterze wyrażali oburzenie nie tylko publicyści i komentatorzy, dyskutując o tym, czy warto wytoczyć Gessen albo jej redakcji proces (z konkluzją: nie warto, bowiem gwarantowana 1. poprawką do konstytucji USA wolność słowa najprawdopodobniej sprawi, że pozew zostanie oddalony).

Portal wPolityce.pl zajął się także zaglądaniem w życie osobiste Mashy Gessen - pisząc, że jest ona „znaną aktywistką LGBT, przedstawiającą się jako osoba «niebinarna»”.

W ten sposób autorom udało się połączyć w tej historii Żydów, lesbijki i osoby niebinarne.

…ale nie tylko prawica się oburza

Artykuł Gessen oburzył jednak nie tylko zwolenników obecnych władz w Polsce. Oświadczenie wydały m.in. Środkowoeuropejski oddział American Jewish Comittee, Muzeum Auschwitz i Centrum Badań nad Zagładą Żydów.

Dyrektor Muzeum Auschwitz dr Piotr Cywiński pisał, że artykuł Gessen zawiera „tak wiele kłamstw i zniekształceń, że trudno jest uwierzyć, iż jest to zbieg okoliczności”. O pozwie wobec historyków pisał „pozew o zniesławienie, które opisuje autorka, jest de facto prywatnym pozwem cywilnym, do którego każdy ma prawo” (co jest, dodajmy, niepełną informacją - bowiem pozew ten był intensywnie wspierany przez współfinansowaną przez państwo organizację).

- napisał Cywiński.

Znacznie bardziej wyważone oświadczenie wydało Centrum Badań nad Zagładą Żydów.

„Wymowa tego zdania może być zinterpretowana jako oskarżenie etnicznych Polaków/ek czy państwa polskiego o pełną odpowiedzialność za Zagładę na ziemiach polskich. W dyskusjach na temat relacji polsko-żydowskich podczas Holokaustu - a zwłaszcza debatach o stopniu odpowiedzialności za wydawanie czy mordowanie Żydów - nikt nie twierdził i nie twierdzi, że Polacy czy państwo polskie są winni śmierci trzech milionów Żydów.

Gessen protestuje

Masha Gessen zaprotestowała. W oświadczeniu opublikowanym przez „Wyborczą” 29 marca napisała o krytykowanym zdaniu swojego tekstu:

Piszę jedynie, że w okupowanej Polsce zginęły podczas Holokaustu trzy miliony Żydów; że niektórzy etniczni Polacy i niektóre struktury przedwojennego państwa polskiego były zamieszane w niektóre zgony; i że rząd, pragnący oczyścić Polaków i Polskę z wszelkiego współudziału w jakiejkolwiek części Holokaustu, posuwa się do tłumienia intelektualnych dociekań”.

Przypomniała także, że sama jest potomkinią ocalałych z Zagłady - przy czym jej cioteczną babcię z córką uratowali Polacy.

Kto ma rację?

OKO.press po uważnej lekturze artykułu Gessen jest skłonne przyznać rację Centrum Badań nad Zagładą:

Z artykułu wynika jasno, że autorka nie uważa Polaków (ani państwa polskiego) za sprawców Zagłady albo za bezpośrednich sprawców śmierci 3 mln Żydów. Pisze przecież kilka akapitów niżej, że „nie całe zabijanie zostało przeprowadzone przez Niemców” (tłumaczymy dosłownie, a więc niezbyt zgrabnie), z czego wynika, kogo uważa za przede wszystkim odpowiedzialnych - chociaż i to mogłoby być napisane bardziej jednoznacznie.

Znacznie ciekawszy dla OKO.press jest jednak fakt, że polska dyplomacja i media żyją sporem wokół - dosłownie - jednego zdania opublikowanego w „New Yorkerze”. To ważne pismo, ale to tylko jedno zdanie - które poddaje się różnym interpretacjom. Ta wyolbrzymiona i przesadzona reakcja świadczy o natężeniu emocji wokół problemu.

Opinia publiczna na Zachodzie (o historykach nie wspominając) jest doskonale poinformowana o polskich sporach o współudział w Zagładzie oraz o kampanii propagandowej prowadzonej przez instytucje państwowe. Dostrzega to samo Centrum Badań nad Zagładą, pisząc, że Gessen „celnie scharakteryzowała wysiłki polskich władz w zakresie polityki wobec pamięci i historii Zagłady”.

„New Yorker” zmienia jedno zdanie

Redakcja pisma zmieniła jedno zdanie, którego nieprecyzyjne sformułowanie można było zinterpretować niezgodnie z intencją autorki.