"PiS-owska" ordynacja do PE to leczenie dżumy cholerą. Łamie prawo UE, dużym partiom daje wszystko

Gdyby ordynacja forsowana przez PiS obowiązywała w 2014 roku, z 52 polskich miejsc w europarlamencie aż 48 zyskałyby PO i PiS. Obecnie mają 39 foteli.

Jeśli PiS wprowadzi nową ordynację do Parlamentu Europejskiego, głos dużej części polskich obywateli w ogóle nie będzie słyszany. Zupełnie co innego deklarował w Parlamencie Europejskim premier Mateusz Morawiecki. Wzywał do powrotu do "Europy obywateli", bo ludzie mają poczucie utraty wpływu na to, co się dzieje w unijnych instytucjach i dlatego się od nich odwracają.

"Wspólnota europejska znalazła się na zakręcie, musi ponownie wsłuchać się w głos swoich obywateli. Musimy w tym głosie usłyszeć niepokój i nadzieję" - przekonywał. Zachwalał też europarlament jako najbardziej demokratyczną unijną instytucję. Tymczasem projekt złożony przez posłów PiS praktycznie likwiduje obowiązującą państwa UE zasadę proporcjonalności.

Leczenie dżumy cholerą

Po pierwszym czytaniu 3 lipca projekt skierowano głosami PiS przy protestach całej opozycji do Komisji Nadzwyczajnej do rozpatrzenia projektów ustaw z zakresu prawa wyborczego.

Przewodniczącą komisji jest Anna Milczanowska z PiS, a jednym z jej zastępców partyjny kolega, zyskujący coraz większą widoczność poseł Marcin Horała, kandydat PiS na prezydenta Gdyni. W 17-osobowej komisji jest 10 posłów PiS, 5 z PO i po jednym z Kukiz'15, Nowoczesnej i PSL.

Wnioskodawcy, wśród nich szef klubu PiS Ryszard Terlecki, twierdzą, że projekt powstał z troski o frekwencję wyborczą, o jasne i precyzyjne zasady oraz równość okręgów.

Nowa ordynacja wykasuje inne ugrupowania - poza PiS i PO. Dwie największe partie zyskają 4-5 mandatów więcej niż dotychczas. To też czysty zysk finansowy - pięć mandatów oznacza 11 milionów złotych rocznie!

"Wadą aktualnego systemu wyborczego do PE jest skomplikowany i – co ważniejsze – niesprawiedliwy mechanizm podziału mandatów pomiędzy okręgi wyborcze. Brak przypisania mandatów do okręgów na stałe oraz uzależnienie ich liczby od rozkładu głosów pomiędzy zwycięskie komitety wyborcze, prowadzi do

- komentuje prof. Michalak, politolog, dawniej pracownik Krajowego Biura Wyborczego, w analizie dla Fundacji Batorego.

Nie tylko polska sprawa

Polska ma w PE 51 posłanek i posłów. Więcej mają tylko Niemcy, Francja i Włochy. I Wielka Brytania, której w następnym PE już nie będzie, dzięki czemu Polska dostanie jedno miejsce więcej.

Zmiana w polskim prawie wpłynie także na podział europarlamentu na grupy polityczne - wzmocni się największa frakcja - Europejska Partia Ludowa, do której należy PO, oraz frakcja eurosceptyczna, do której należy PiS.

Wybory do Parlamentu Europejskiego reguluje nie tylko polska ordynacja, ale również prawo europejskie.

„Akt z 1976 roku w sprawie wyborów członków Parlamentu Europejskiego w bezpośrednich i powszechnych wyborach” wprowadził wymóg proporcjonalności eurowyborów. Mają one spełniać cztery zasady:

• tajność głosowania,
• powszechność,
• bezpośredniość
• proporcjonalność wyborów.

O co chodzi z tą proporcjonalnością?

Skład wybieranego organu ma odzwierciedlać preferencje obywatelek i obywateli. Jeśli na jakąś partię zagłosowała połowa wyborców, to około połowa mandatów w parlamencie powinna przypaść tej partii — a nie dwie trzecie. Ale też: jeśli na daną partię zagłosowało 15 proc. obywateli, to powinna uzyskać kilkanaście procent mandatów w parlamencie, a nie zero.

Prof. Michalak policzył jak zmieniłby się podział mandatów, gdyby w poprzednich wyborach w 2014 roku obowiązywała ordynacja ze zmianami proponowanymi teraz przez PiS. Pokazuje to symulacja w tej tabeli, w której przyjęto liczbę 52 mandatów:

Jak widać, dzięki nowej ordynacji PiS miałby pięć mandatów więcej, a PO - cztery więcej. SLD-UP zamiast 5 miałby 2 mandaty, a PSL zamiast 4 - tylko jeden.

W przypadku dużych partii - PiS i PO - nieco ponad 30 proc. głosów daje 46 proc. mandatów. A blisko 7 proc. głosów (na PSL) - ledwie jeden mandat, niecałe 2 proc. wszystkich.

Co jest nie tak z dzisiejszą ordynacją?

Obecna ordynacja dla wyborów do europarlamentu dzieli Polskę na 13 okręgów pokrywających się z granicami ośmiu województw. Ponadto:

• okręg nr 3 obejmujący dwa województwa: warmińsko - mazurskie i podlaskie),
• okręg 12 - województwa dolnośląskie i opolskie,
• okręg 13 - lubuskie i zachodniopomorskie, a dla odmiany
• dwa okręgi 4 i 5 - obejmują województwo mazowieckie.

Podział mandatów jest bardzo skomplikowany. Najpierw liczy się głosy oddane na komitety w całym kraju, we wszystkich 13 okręgach. Na tej podstawie dzieli się ogólną pulę mandatów między komitety. W każdym okręgu mandaty są przydzielane według liczby głosów oddanych na wszystkie listy okręgowe tych komitetów wyborczych, które przekroczyły ogólnokrajowy próg. Zdarza się, że posłanka lub poseł przekroczy próg w swoim okręgu, ale mandatu nie dostanie jeśli jej/jego partia nie przekroczyła progu na poziomie kraju. Jak pisze prof. Michalak, "takie rozwiązanie krytykowane jest nieprzerwanie od 2003 roku, zarówno przez przedstawicieli świata mediów, nauki, jak i polityki". Bo przez brak mandatów na stałe przypisanych do okręgów, niektóre okręgi mogą nie mieć żadnego europosła.

Okręgi o zbliżonej liczbie wyborców zyskiwały różną reprezentację. Np. okręg nr 3 (warmińsko-mazurskie i podlaskie) oraz okręg nr 4 (mazowieckie z Warszawą) mają podobną liczbę mieszkańców (ok. 2,1 mln). Jednak Mazowsze ma aż o trzy euromandaty więcej.

Propozycja PiS coś poprawia, ale więcej psuje

Co pozytywnego można powiedzieć o propozycji PiS? Wprowadza „zgodny z polską tradycją wyborczą oraz postulatami wielu środowisk, a także ekspertów, model klasycznej reprezentacji terytorialnej z przypisanymi z góry i na stałe mandatami do okręgów wyborczych” - pisze ekspert Fundacji Batorego.

Co z tego, skoro nowa ordynacja łamie jedną z najbardziej podstawowych zasad wolnych i równych wyborów - wybory muszą być proporcjonalne. "Proporcjonalność systemu wyborczego uważana jest za jego cel główny i jedno z najważniejszych kryteriów oceny. Zasada ta ma rangę konstytucyjną dla wyborów sejmowych, a w odniesieniu do eurowyborów jest wymogiem prawa europejskiego" - pisze dr hab. Michalak.

Zmiany proponowane przez PiS w znacznym stopniu proporcjonalność likwidują, bo

Według propozycji PiS będzie co najmniej 6 okręgów trzymandatowych, a tylko dwa okręgi 6-mandatowe. Reszta będzie między tymi dwoma skrajnościami. "Są to więc wartości poniżej progów gwarantujących realizację wymogu proporcjonalności wyborów" - pisz prof. Michalak. System wyborczy z okręgami mniejszymi niż 10-mandatowe nie daje w większości przypadków proporcjonalnych rezultatów, a system z okręgami mniejszymi niż 5-mandatowe nie jest proporcjonalny. Według badacza, żeby proporcjonalność została zachowana, Polska musiałby być podzielona 5 okręgów, gdzie obsadzonych byłoby od 8 do 12 mandatów. Trzeba by też zastąpić obecna metody obliczania podziału mandatów d'Hondta (faworyzującą duże ugrupowania) neutralną metodą Sainte Laguë.

Przeczytaj całą analizę dr hab. Bartłomieja Michalaka dla Fundacji Batorego.