Polski rząd przed ONZ: zreformujemy przepisy o przestępstwach z nienawiści, ale nie będzie związków partnerskich

W piątek 22 września 2017 roku na 36. posiedzeniu Rady Praw Człowieka ONZ w Genewie przyjęto ostateczne rekomendacje w stosunku do Polski w ramach procedury Powszechnego Przeglądu Okresowego (PPO).

Na tym forum polski rząd zobowiązał się do nowelizacji kodeksu karnego dotyczącego przestępstw z nienawiści i mowy nienawiści, rozszerzając katalog o orientację seksualną i tożsamość płciową, a także do zmian w prawie karnym, które zapewnią ochronę przed dyskryminacją osobom LGBTQI (rekomendacje 120.72-120.64).

Polski rząd nie planuje też przywrócenia Rady do spraw przeciwdziałania dyskryminacji rasowej, ksenofobii i związanej z nimi nietolerancji (rekomendacje 120.34- 120.40). Rada funkcjonowała od 2013 do kwietnia 2016 roku.

Polska konsekwentnie utrzymuje na forum międzynarodowym, że reforma systemu sprawiedliwości jest zgodna z europejskimi standardami, Trybunał Konstytucyjny funkcjonuje bez przeszkód, ustawa antyterrorystyczna nie ogranicza praw i wolności obywateli, a połączenie urzędu Prokuratura Generalnego i Ministra Sprawiedliwości to dobre rozwiązanie, ponieważ pozwala na poprawę bezpieczeństwa wewnętrznego (odpowiedzi odrzucające rekomendacje 120.91-99.)

Czy deklaracja nowelizacji kodeksu karnego jest prawnie wiążąca? Niestety nie. Polska może w praktyce przeciągać jej wypełnienie. Za niewypełnienie rekomendacji w systemie ONZ nie czekają też Polski żadne twarde sankcje.

Rada Praw Człowieka ONZ jest ciałem politycznym, co oznacza, że jej rekomendacje nie są prawnie wiążące. Natomiast fakt przynależności do rodziny Narodów Zjednoczonych przez Polskę oznacza, że Polska jest politycznie zobowiązana do wypełniania tych rekomendacji i z tego zobowiązania będzie rozliczana w kolejnym cyklu Powszechnego Przeglądu Okresowego - cykl trwa 4 lata.

Stanowisko polskiego rządu ws. Powszechnego Przeglądu Okresowego komentuje adwokat Zuzanna Rudzińska-Bluszcz z Biura Rzecznika Praw Obywatelskich:

"Rząd Polski wskazał m.in., że nie zamierza rozdzielać urzędu Prokuratora Generalnego i Ministra Sprawiedliwości, że nie zamierza wprowadzać związków partnerskich, a także, że uważa, że prawo antydyskryminacyjne w pełni chroni pokrzywdzonych. Rząd przyjął kilka rekomendacji, których wykonaniu będzie się przyglądał Rzecznik Praw Obywatelskich, jak na przykład wprowadzenie definicji tortur do polskiego ustawodawstwa czy rozszerzenie przestępstwa dotyczącego zbrodni nienawiści i mowy nienawiści o przesłankę orientacji seksualnej".

Na 36. Radzie Praw Człowieka ONZ dyskutowana jest odpowiedź Polski na 185 rekomendacji. Odpowiedzi polskiej delegacji brzmią następująco:

• "Polski system prawa antydyskryminacyjnego zapewnia wystarczającą ochronę prawną przeciwko dyskryminacji na wszystkich polach". (odpowiedź na rekomendację 120.42).
• Polska twierdzi, że walczy z antysemityzmem w wystarczający sposób, ponieważ promuje tolerancję religijną. Dowodem na to ma być fakt, że "każdego roku para prezydencka wraz z przedstawicielami społeczności żydowskiej zapala w Pałacu Prezydenckim świece w czasie święta Chanuki; Prezydent RP publicznie potępił antysemityzm m.in. w czasie obchodów 70. rocznicy pogromu kieleckiego; przedstawiciele rządu biorą udział w wydarzeniach upamiętniających zbrodnię w Jedwabnem". (odpowiedź na rekomendację 120.57).
• Polska twierdzi, że w wystarczający sposób działa na rzecz walki z dyskryminacją, rasizem i ksenofobią, zwłaszcza przeciwko migrantom, uchodźcom i Romom (odpowiedź na rekomendacje 120.69-70).
• Polska twierdzi, że zapewnia adekwatne środki do wypełniania obowiązków przez Rzecznika Praw Obywatelskich, ponieważ "budżet biura RPO jest porównywalny z budżetem innych jednostek budżetowych". (odpowiedź na rekomendację 120.27).

Rada Praw Człowieka ONZ to od 2006 roku najważniejszy organ polityczny systemu ochrony praw człowieka Narodów Zjednoczonych. W Radzie zasiada 47 państw członkowskich ONZ wybieranych na okres 3 lat przez Zgromadzenie Ogólne ONZ. Rada obraduje w czasie cyklicznych spotkań.

Proces Powszechnego Przeglądu Okresowego (PPO) to nowy (wprowadzony w 2006 roku) mechanizm monitorowania i oceniania stanu przestrzegania praw człowieka we wszystkich 193 państwach członkowskich ONZ. Został on wprowadzony m.in. po to, aby umożliwić dokonanie przeglądu stanu przestrzegania praw człowieka we wszystkich krajach ONZ - także w tych, które tak jak np. Chiny wcześniej unikały procedury kontroli.

Ocena stanu przestrzegania praw człowieka w procedurze PPO dokonywana jest na podstawie:

• sprawozdania rządu (Polska przedstawiła raport przygotowany przez MSZ, w którym polski rząd kreował się na światowego czempiona praw człowieka),
• raportu opracowanego przez Biuro Wysokiego Komisarza Praw Człowieka,
• informacji i analiz przedstawionych przez inne podmioty, w tym organizacje pozarządowe.

Elementem oceny jest także dialog między delegacją rządową prezentującą sprawozdanie a członkami Grupy Roboczej do spraw Powszechnego Przeglądu Okresowego, która formułuje ostateczne rekomendacje wobec państwa.

W marcu 2017 rząd przygotował raport dla ONZ. W raporcie pominięto m.in. takie kwestie jak:

• kryzys wokół Trybunału Konstytucyjnego,
• kwestię niezależności sądownictwa,
• zagrożenie niezależności Rzecznika Praw Obywatelskich,
• ograniczenia praw i wolności wprowadzone przez ustawę antyterrorystyczną,
• przestępstwa z nienawiści, czyli motywowane uprzedzeniami na tle rasowym, religijnym czy etnicznym, a także związanymi z orientacją seksualną i tożsamością płciową.
• stan praw kobiet w Polsce, zwłaszcza praw reprodukcyjnych.

Te kwestie nie umknęły jednak uwadze dobrze poinformowanego Biura Wysokiego Komisarza Praw Człowieka. W jego raporcie wydanym w maju 2017 wyrażono zaniepokojenie bieżącą sytuacją w Polsce, m.in.:

• tempem i brakiem konsultacji reform Trybunału Konstytucyjnego,
• zagrożeniem niezależności sądownictwa,
• stanem praw kobiet, zwłaszcza praw reprodukcyjnych w świetle dyskutowanego zaostrzenia przepisów umożliwiających legalne przerwanie ciąży, a także dyskryminacji ze względu na płeć oraz brakiem edukacji antydyskryminacyjnej i powielaniem stereotypów m.in. w podręcznikach,
• brakiem reformy przepisów kodeksu karnego dotyczących przestępstw z nienawiści– rozszerzenia katalogu przesłanek o przestępstwa motywowane uprzedzeniami ze względu na niepełnosprawność, wiek, orientację seksualną i tożsamość płciową,
• zwiększoną liczbą odnotowanych przestępstw z nienawiści, przestępstw mowy nienawiści i dyskryminacji ze względu na rasę, narodowość, pochodzenie etniczne, wyznanie religijne, orientację seksualną; wskazano na niewystarczającą reakcję władz Polski w tym zakresie,
• działaniem w Polsce organizacji, które promują ideologię faszystowską oraz innych totalitarnych ustrojów państwa (co jest zabronione w polskim kodeksie karnym),
• przedłużaniem się śledztwa w sprawie więzień CIA w Polsce w latach 2001-2008,
• zapisami ustawy o działaniach antyterrorystycznych z 2016 roku, która to ustawa nie definiuje „działalności terrorystycznej” oraz narusza prawo do prywatności,
• przeludnieniem polskich zakładów karnych,
• brakiem definicji tortur w polskim systemie prawnym.

Zalecono również zmiany w statusie prawnym par jednopłciowych, aby efektywnie zapobiec ich dyskryminacji w polskim porządku prawnym, a także środki zmierzające do zmniejszenia skali tymczasowego zatrudnienia oraz zatrudnienia na umowach cywilno-prawnych.

Polski rząd przedstawił odpowiedzi na zastrzeżenia.

• podkreślił starania Polski w zakresie poprawy ochrony praw dziecka, m.in. przez zmiany w kodeksie rodzinnym i opiekuńczym, wprowadzeniu programu 500 plus oraz programu „Za życiem”,
• jednocześnie udzielił wymijających lub lakonicznych odpowiedzi odnośnie zarzutów i rekomendacji w wielu innych kwestiach.