Prezydent Nawrocki odrzuca „zagraniczne Trybunały”, które stoją na straży naszych praw

Prezydent Karol Nawrocki w przemówieniu podczas obchodów święta niepodległości w Warszawie wykrzyczał, że sprzeciwia się „oddawaniu po kawałku polskiej suwerenności obcym trybunałom”.

To symptomatyczna deklaracja, zwłaszcza w kontekście niedawnej rocznicy 75-lecia podpisania Europejskiej Konwencji Praw Człowieka, której przestrzegania broni Europejski Trybunał Praw Człowieka.

Nawrocki zarzekał się, że nie pozwoli, aby Polska była znowu „papugą narodów” i przyjmowała bezwolnie to, co przychodzi z zachodu. Asekurancko podkreślał, że mówi to jako zwolennik Polski w Unii Europejskiej (nie wspomniał nic o Radzie Europy).

Nawrockiego dziwiło, że „pomimo przelanej krwi i pracy”, część osób, w jego ocenie, nie rozumie, że „dziś Polska jest wolna i niepodległa i nie jest już kolonią”.

Dwa tygodnie wcześniej premier Donald Tusk wywołał konsternację, mówiąc, że jeśli nie uda się zreformować systemu Europejskiej Konwencji Praw Człowieka, jej wypowiedzenie przez państwa może być rozsądne. Słowa premiera krytykowaliśmy w OKO.press. Rzecznik rządu Adam Szlapka zdementował, jakoby rząd zamierzał wypowiedzieć Konwencję.

Przypominał o tym ostatnio francuski sędzia Mattias Guyomar, francuski prawnik, który od maja kieruje Europejskim Trybunałem Praw Człowieka. „Konwencja była wyrazem prawniczego humanizmu – nowym początkiem i jednocześnie zaporą przeciwko totalitaryzmowi. Miała nie tylko zapobiec powrotowi koszmarów przeszłości, lecz także chronić Europę przed nowymi zagrożeniami”, pisał prezes Trybunału.

Przełomowy instrument

4 listopada przypadła 75. rocznica podpisania Europejskiej Konwencji Praw Człowieka.

Podpisana w Rzymie w 1950 roku, zaledwie pięć lat po końcu drugiej wojny światowej, w epoce zimnej wojny, Konwencja jako pierwszy instrument prawny w historii umożliwiła wnoszenie indywidualnych skarg przeciwko państwom przed międzynarodowym organem sądowym.

Nadała wiążącą moc prawną prawom i wolnościom, jak prawo do życia, zakaz tortur i poniżającego traktowania, prawo do wolności osobistej, czy prawo do poszanowania prywatności i życia rodzinnego. W kolejnych dekadach dzięki dodatkowym protokołom rozszerzono ją o zakaz kary śmierci, ochronę własności, czy prawo do wolnych wyborów.

Oryginalnymi sygnatariuszami Konwencji były Belgia, Dania, Francja, Niemcy, Islandia, Irlandia, Włochy, Luksemburg, Norwegia, Holandia, Turcja i Wielka Brytania. Polska dołączyła do systemu Konwencji 19 stycznia 1993 roku.

Europejska Konwencja Praw Człowieka przewiduje możliwość egzekwowania praw i wolności poprzez skargi składane do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, mieszczącego się w Strasburgu we Francji.

Państwa należące do Rady Europy, których jest 46 (Rosja wypowiedziała Konwencję w 2022 roku), są zobowiązane do wykonywania wyroków ETPCz

• w aspekcie indywidualnym, przez zaprzestanie naruszeń praw człowieka wobec osoby skarżącej i zapłacenie jej zadośćuczynienia,
• a także w aspekcie generalnym, przez systemowe reformy krajowych przepisów i praktyki ich stosowania.

Sumienie Europy

Z okazji rocznicy podpisania Europejskiej Konwencji Praw Człowieka prezes ETPCz Mattias Guyomar przypomniał o osiągnięciach tego systemu. Konwencję określił „sumieniem Europy”, które dzisiaj chroni prawa około 700 milionów ludzi w 46 państwach.

Zacytował słowa jednego z architektów powojennego ładu praw człowieka. W 1949 roku Pierre-Henri Teitgen pisał: „Demokracje nie stają się państwami nazistowskimi z dnia na dzień. Zło działa podstępnie. Krok po kroku odbiera się wolności... aż opinia publiczna i sumienie narodu zostają uduszone. Trzeba działać, zanim będzie za późno.

Prezes ETPCz zaznaczył, że dziś Europa ponownie mierzy się z narastającymi napięciami geopolitycznymi, a na jej terytorium toczy się wojna. Te wyzwania potęgują zjawiska takie jak dezinformacja, populizm, odradzanie się tendencji autorytarnych, niepokojący spadek zaufania do instytucji publicznych oraz zagrożenia dla niezależności sądownictwa.

Gumyar bronił Konwencji i ETPCz przed krytyką ze strony polityków. Zauważył, że Europejska Konwencja Praw Człowieka jest instrumentem konstytucyjnym europejskiego porządku publicznego, obejmującego, a nie wykluczającego narodowe tożsamości konstytucyjne.

Trybunał pozostaje wierny celowi Konwencji i świadomy granic swojej roli. Dzięki doktrynie Konwencji jako »żywego instrumentu« dostosowuje jej interpretację do nowych realiów. Takich jak technologie cyfrowe i sztuczna inteligencja, bioetyka, zmiany klimatyczne czy kwestie końca życia. W swojej praktyce orzeczniczej sędziowie kierują się pragmatyzmem, uwzględniając współczesne wyzwania społeczne w Europie" – wyjaśniał prezes Trybunału.

Dlaczego to ważne

Słowa prezydenta Nawrockiego wpisują się w szerszy nurt politycznej nieufności wobec instytucji międzynarodowych, które stoją na straży praw jednostki. Tymczasem Europejska Konwencja Praw Człowieka była od początku pomyślana jako zabezpieczenie przed autorytaryzmem, totalitaryzmem i bezkarnością polityków oraz instytucji państwa. To dzięki niej możemy dochodzić sprawiedliwości, gdy krajowe sądy zawodzą.

Konwencja i Trybunał w Strasburgu nie odbierają Polsce suwerenności. Przeciwnie, przypominają, że jej fundamentem jest poszanowanie godności i wolności obywateli. To system, który od 75 lat uczy, że niepodległość i suwerenność państwa jest po to, żeby szanować prawa człowieka.