Prof. Adam Strzembosz dla OKO.press: "Minister Ziobro chce, by było jak w Polsce Ludowej"

„Ja się pytam prof. Strzembosza, czy pan się rozliczył z tego zobowiązania, że wymiar sprawiedliwości się rozliczy, bo można powiedzieć, iż te słowa uśpiły polską demokrację” – mówił Zbigniew Ziobro w Tomaszowie Mazowieckim w środę 18 września.

To riposta ad personam na apel profesora Adama Strzembosza do premiera Morawieckiego opublikowany na Facebooku inicjatywy #WolneSądy dzień wcześniej. Prof. Strzembosz – legenda polskiego wymiaru sprawiedliwości – aktywny w „Solidarności” (1980-1989) i w pracach Okrągłego Stołu, wiceminister sprawiedliwości (1989-1990), pierwszy prezes Sądu Najwyższego (1990-1998) – zwrócił się w nim do premiera, by ten odwołał ze stanowiska Zbigniewa Ziobrę.

- alarmował Strzembosz.

W rozmowie z OKO.press prof. Strzembosz dementuje narrację ministra-prokuratora. I odnosi się do ataków polityków PiS. Pytamy też o jego odczucia, reakcję na słowa Ziobry.

Prof. Strzembosz opowiada OKO.press o swoich próbach rozliczania przeszłości i wraca do pytania, dlaczego obecne władze poza pomstowaniem na to, że nikt tego nie zrobił, sami tego nie próbują. Skoro – jak powtarzają – wciąż orzekają sędziowie-kaci, dlaczego nikt nie wznawia postępowań dyscyplinarnych?

Rewizje nadzwyczajne, parę tysięcy osób uniewinnionych

Strzembosz dementuje sedno narracji Ziobry, jakoby to on sam – jako I Prezes Sądu Najwyższego – miał odpowiadać za cały wymiar sprawiedliwości i jego dekomunizację.

„To jest bzdura. Pierwszy Prezes SN odpowiada za wymiar sprawiedliwości w znacznie mniejszym stopniu niż asesor-prokurator. Za wymiar sprawiedliwości odpowiadała prokuratura, ponieważ żaden sąd nie może orzekać z własnej inicjatywy, poza sądami dla nieletnich. Jak nie ma aktu oskarżenia, to nie ma orzeczenia”.

Profesor przedstawia zarazem swoje dokonania na polu rozliczeń z czasami PRL.

„Mam swoje zasługi. To ja – wraz z panią doktor Marią Zdanowską – opracowałem podstawy rewizji nadzwyczajnej, które zostały przyjęte w orzecznictwie Sądu Najwyższego. Następnie przyjęła je prokuratura wojskowa, prokurator generalny i ministerstwo sprawiedliwości. W efekcie parę tysięcy osób [skazanych ze względu na zaangażowanie przeciw systemowi komunistycznemu] zostało uniewinnionych. Przysłużyłem się więc tej sprawie w takim zakresie, w jakim mogłem” – podkreśla.

Kaczyński się nie wykazał

Strzembosz przypomina też, że zasługami nie mogą poszczycić się przedstawiciele partii Jarosława Kaczyńskiego, ani w czasie pierwszych rządów (2005-2007) ani obecnych od 2015 roku.

Wspomina o pomyśle z początków transformacji, by taką weryfikację przeprowadziła adwokatura.

„Rozmawiałem z adwokatami, którzy łapali się za głowę i mówili, że to niemożliwe. Nie wyobrażali sobie, by mogli weryfikować tych sędziów, wobec których jeszcze w PRL przegrali sprawy, bo nie byliby obiektywni. Ostatecznie tej propozycji nikt nawet nie sformułował. To było takie sobie gadanie – a może adwokaci? A adwokaci powiedzieli: nie”.

Profesor Strzembosz zaproponował wówczas, by sędziom, którzy zachowali się niegodnie wytaczać postępowania dyscyplinarne. Był jednak problem, większość spraw zdążyła się bowiem przedawnić.

„Trzeba było przyjąć rozwiązanie ustawowe, które uchylałoby zasadę, że tutaj prawo nie działa wstecz. Sprawa dwukrotnie znalazła się przed Trybunałem Konstytucyjnym. TK powiedział, że skoro działo się w sytuacji, w której za łamanie praworządności nagradzano, a nie karano, można przyjąć, że rozpoznanie tych spraw mimo przedawnienia jest możliwe” – tłumaczy.

Ale nikt takiej ustawy nie przyjął.

Nieudane dyscyplinarki

Prof. Strzembosz przypomina też, że był jednym z autorów propozycji przedłożenia rozliczeń za PRL sądom dyscyplinarnym. Postulował też – nieformalnie, bo nie miał inicjatywy ustawodawczej – żeby podejść metodycznie i postępowania przeprowadzić w oparciu o obiektywną analizę.

„Można było wziąć z danego okręgu wszystkie sprawy polityczne. Sprawdzić, kto w nich orzekał i jak – co byłoby rzecz jasna szalenie pracochłonne. Wybrać powiedzmy, z 10 sędziów dwóch, którzy wyróżnili się surowością orzeczeń albo nieprzestrzeganiem prawa. I te osoby powinny stanąć przed sądem dyscyplinarnym”.

Niestety sprawy spływały do Sądu Najwyższego pojedynczo, co utrudniało ocenę pracy sędziów bez szerszego kontekstu.

„Dowiadywaliśmy się, że pan X skazał kogoś na trzy czy cztery lata. O to oskarżał go rzecznik dyscyplinarny. A ten sędzia tłumaczył, że mógł skazać na 15 lat, a skazał na 3-4, czyli w dolnej granicy. Wtedy pojawiało się pytanie – czy wyrzucić go z zawodu po kilku latach jego orzekania od zmian politycznych za to, że w PRL orzekł w dolnej granicy? To było trudne” – mówi Strzembosz.

„Żałuję teraz, że jedyną możliwą karą za uchybienie niezawisłości było wydalenie z zawodu. Gdyby istniały łagodniejsze rozwiązania, to sąd dyscyplinarny łatwiej by się na nie decydował. W każdym razie po 10 latach efekty były bliskie zeru” – przyznaje.

Marne efekty za Suchockiej, żadne za Kaczyńskiego

W rozmowie z OKO.press w grudniu 2017 prof. Strzembosz opowiadał o swoich staraniach o dyscyplinarki w czasach, gdy ministrem sprawiedliwości była Hanna Suchocka (1997-2000):

„Z inicjatywy minister Suchockiej wiele postępowań dyscyplinarnych zostało wszczętych. Niestety, były źle przygotowane i prowadzone. Proponowałem, by porównywać wyroki wydawane przez poszczególnych sędziów i postępowanie dyscyplinarne wszczynać wobec tych, którzy szczególnie często i surowo orzekali w sprawach przeciwko demonstrantom, czy opozycjonistom. Każdą sprawę rozpatrywano jednak „od nowa”. I sędziowie, którzy nie sprostali tamtym czasom, bronili się zwykle tym, że ich wyroki oscylowały w dolnych granicach zagrożenia karą.

Rozmawiałem o tym z nowym ministrem sprawiedliwości, choć nie bardzo chciał mnie przyjąć. Na zarzut, że nie składa wniosków, Lech Kaczyński odpowiedział, że zlecił to zadanie trzem paniom, ale niechętnie je wypełniają. Opadły mi ręce na takie wyjaśnienie".

Krew na rękach? To kompletna bzdura

Profesor Strzembosz dementuje narrację PiS o orzekających do dziś sędziach, którzy mają na rękach „krew” opozycjonistów z czasów PRL.

„Tych sędziów, którzy orzekali w 1956 roku już dawno nie ma. W 1956 roku ja miałem 26 lat – gdybym nawet w tak młodym wieku doszedł do stanowiska sędziego SN, to dziś już od 20 lat nie mógłbym nim być [obowiązuje limit wieku – 70 lat]. Ci ludzie, którzy przed 1956 rokiem sądzili, musieliby mieć dziś po 110 lat”.

Zdaniem Strzembosza przesadzona jest też narracja o sędziach-katach z czasów stanu wojennego.

„W stanie wojennym nie było już tak haniebnych orzeczeń jak w czasach stalinowskich. Spośród sędziów ze stanu wojennego ci, którzy orzekali, przynajmniej w Warszawie, wszyscy już odeszli. W Sądzie Najwyższym zostało dwóch sędziów w Izbie Karnej. Wielokrotnie omawiałem ich orzecznictwo, które było przyzwoite, jak na tamte czasy. Sędzia z Izby Pracy i Ubezpieczeń Społecznych, wobec którego też kierowano ataki, w sprawie przeciwko Solidarności Walczącej napisał zdanie odrębne, domagając się uniewinnienia” – mówi Strzembosz.

„Inne wyroki mogły się podobać bardziej lub mniej. Ale akurat w ostatnich sprawach, w których zapadły kary pozbawienia wolności, to było tuż przed amnestią. Skazani ludzie siedzieli krótko albo wcale. Także mówienie, że sędziowie mają ręce unurzane we krwi to bzdura”.

Powolny im Trybunał Konstytucyjny nie przeciwstawiłby się przecież uchyleniu przedawnienia ścigania" – mówił Strzembosz OKO.press w grudniu 2017.

Ziobro chce powrotu do PRL

Odpowiadając na atak Zbigniewa Ziobry, Strzembosz zwraca uwagę na hipokryzję ministra-prokuratora. Ziobro chętnie oskarża krytyków swoich reform o pobłażliwość dla komunistów, ale sam zmierza do rozwiązań jakby z czasów poprzedniego ustroju.

"Minister Ziobro dążył do dwóch rzeczy.

Po pierwsze, tak jak w PRL chciał mieć prezesów sądów mianowanych przez siebie i bez jakiejkolwiek kontroli. To już mu się udało. Po drugie chce, by w każdym okręgu mieć dwóch czy trzech, którzy będą orzekać, jak trzeba. Tego jeszcze nie osiągnął i mam nadzieję, że mu się nie uda".

Ziobro, a także poprzedni minister sprawiedliwości z PiS – Lech Kaczyński – nie wykazali się na polu rozliczania sędziów, którzy sądzili opozycjonistów w PRL.

„Ani pan Ziobro, ani jego poprzednicy i mocodawcy nie stworzyli żadnego systemu uniewinnienia represjonowanych, ani systemu pociągnięcia do odpowiedzialności karnej sędziów. Niech więc się pocałują w nos” – podsumowuje Strzembosz.

Przypominamy jego apel do premiera Morawieckiego.