Prof. Elżanowski: "Kościół przeszkadza Polakom być lepszymi dla zwierząt"

"Jeśli chodzi o wrażliwość na dobro i cierpienie zwierząt, to Polacy nie różnią się zasadniczo od narodów Europy środkowo-wschodniej" - mówi OKO.press prof. Andrzej Elżanowski. Przytacza raport World Animal Protection dotyczący traktowania zwierząt na świecie. Wśród badanych krajów UE Polska jest lepsza tylko od Rumunii. Z państw europejskich jeszcze gorzej jest w Białorusi, Ukrainie i Rosji.

Raport Eurobarometru "Postawy Europejczyków wobec dobrostanu zwierząt" (2016) przynosi jeszcze gorsze wyniki. Wrażliwość Polaków na los zwierząt jest niemal najmniejsza w Unii Europejskiej:

• tylko 34 proc. Polaków uważa, że ochrona dobrostanu zwierząt hodowlanych to coś "bardzo ważnego", mniej jest tylko na Węgrzech (33 proc.), średnia UE - 57 proc.;
• tylko 22 proc. Polaków jest zdania, że dobrostan zwierząt hodowlanych powinien być lepiej chroniony niż teraz (przedostatnie miejsce, przed Luksemburgiem), średnia UE - 44 proc.;
• tylko 23 proc. Polaków (najmniej w UE) zdecydowanie uważa, że zwierzęta hodowlane powinny być lepiej chronione; średnia UE - 38 proc.

Na dodatek nie wierzymy w zmianę na lepsze:

• tylko 28 proc. Polaków (najmniej w UE) zdecydowanie uważa, że kampanie edukacyjne mogą poprawić postawę dzieci i młodzieży wobec zwierząt; średnia UE - 48 proc.

Prof. Elżanowski tłumaczy OKO.press, dlaczego ludzie - pomimo odruchów empatii wobec konkretnych zwierząt, tak bezwględnie eksploatują inne gatunki - w chowie przemysłowym cierpi na świecie ok. 50 mld ssaków i ptaków. W przypadku postaw Polaków Elżanowski wskazuje na dodatkowy czynnik: to oddziaływanie Kościoła katolickiego, który kształtuje postawy obojętności, a nawet wrogości i wojującego gatunkizmu* wobec losu zwierząt.

Prof. Andrzej Elżanowski (rocznik 1950) jest zoologiem i bioetykiem, wykłada na Wydziale "Artes Liberales" Uniwersytetu Warszawskiego. Jako członek Krajowej Komisji Etycznej ds. Doświadczeń na Zwierzętach (1999–2003) przyczynił się do wprowadzenie w Polsce skali inwazyjności doświadczeń. Miał tez udział w poprawieniu Ustawy o ochronie zwierząt, m.in. usunięciu wyjątków od zakazu uboju bez ogłuszania. Od 1983 roku wegetarianin, od 2013 - weganin.

Robert Jurszo, OKO.press: Polacy są wrażliwi na dobro i cierpienie zwierząt?

Prof. Andrzej Elżanowski: Nie różnią się zasadniczo od innych narodów Europy środkowo-wschodniej. Zresztą nie ma takiego narodu, o którym można by bez zastrzeżeń powiedzieć, że jest wrażliwy na los wszystkich zwierząt.

Dlaczego?

Badania psychospołeczne pokazują, że

Problem w tym, że od zwierząt nie możemy się spodziewać takiej intencjonalnej wzajemności. Nawet jeżeli zwierzęta towarzyszące bezwiednie odwzajemniają się nam zaufaniem, przywiązaniem i czułością, bo nas po prostu lubią. Lubią nas również dlatego, że im dajemy jeść, ale nie jest to wynik wyrachowania, do którego nie są zdolne.

Ale nawet nasze najbardziej ukochane koty i psy nie są w stanie wspomóc nas w potrzebie. Rezygnacja ze zbieracko-łowieckiej przyjemności zabijania, czy jedzenia mięsa, nie przynosi doraźnych korzyści. Z drugiej strony żadne zwierzęta nie potrafią się na nas skutecznie odegrać.

To wszystko wynika ze biokulturowej ewolucji człowieka jako gatunku. Chociaż niektóre narody trochę lepiej troszczą się o zwierzęta.

Na szczęście od niedawna mamy prawne ograniczenia okrucieństw związanych z polowaniem.

Co nam przeszkadza, aby dołączyć do lepszych?

Kościół Katolicki. W Polsce wciąż jest znaczącym autorytetem moralnym, co nas wyróżnia na tle Europy.

Pomimo tego, w naszym kraju rozwija się ruch obrony zwierząt.

Tak, i to dowodzi, że Polacy nie są mniej empatyczni niż inni Europejczycy. Empatia ukształtowała się w toku ewolucji i jest wrodzoną zdolnością do rozpoznawania emocji i intencji innych podmiotów. Łagodzi - zwłaszcza u kobiet - wyrachowanie konwencjonalnej moralności.

Czy empatię do zwierząt można wzmacniać?

Tak, można ją rozwijać, przede wszystkim w dzieciństwie. Ale to wymaga umiejętnej edukacji etycznej. Polegałaby przede wszystkim na uświadamianiu rzeczywistych - a nie religijnie urojonych - źródeł wartości i motywów zachowań moralnych, co powinno kształtować postawy poszanowania życia i doznań wszystkich istot doznających.

Ale – podkreślam – nie możemy się łudzić, że w ten sposób uda nam się stworzyć etycznie doskonałe społeczeństwo. Granice empatii każdego człowieka są indywidualne. Nie zmienia to faktu, że

Również dla ludzi zaślepionych różnymi "izmami", czyli grupowymi ideologiami.

W takim razie co powinny robić organizacje walczące w Polsce o prawa zwierząt?

Na pewno powinny ze sobą współpracować. Słabością ruchu obrony zwierząt w Polsce jest jego fragmentacja i partykularyzm. Jest to wciąż ruch politycznie słaby, który niewiele osiągnie bez wspólnej mobilizacji wszystkich sił w kraju wrażliwych na los zwierząt. Ponadto,

Pilnie potrzebny jest think-tank zatrudniający nielicznych moralnie motywowanych naukowców, który pokaże, że walka o prawa zwierząt nie jest fanaberią nadwrażliwej mniejszości, lecz imperatywem wynikającym z połączenia etyki i wiedzy naukowej. Przykładem jest brytyjska Federacja Uniwersytetów na rzecz Dobrostanu Zwierząt (UFAW).

Rozmowa z prof. Andrzejem Elżanowskim została przeprowadzona podczas X Forum Etycznego, nad którym OKO.press objęło patronat medialny. Ta edycja naukowej imprezy była poświęcona kwestii moralnego statusu zwierząt. Organizatorem było Polskie Towarzystwo Etyczne.

* gatunkizm (również: dyskryminacja gatunkowa, szowinizm gatunkowy, gatunkowizm) - pogląd i postawa stawiająca ludzki interes ponad interesami innych, poza-ludzkich zwierząt. Termin stworzyli bioetycy, przez analogię do rasizmu i seksizmu.