Prof. Łętowska rozbija mit. Wyrok TK w sprawie "prezydenckiej łaski" w niczym nie ogranicza SN

"Dyskusja o wyroku TK z 17 lipca (2018), dotyczącym prezydenckiego „prawa łaski” toczy się obok tematu. Prasa widzi tu zamknięcie sporu o ułaskawienie trójki wysokich funkcjonariuszy państwowych, w tym Mariusza Kamińskiego, b. szefa CBA, skazanych w 2015 roku nieprawomocnym wyrokiem za nadużycie kompetencji i ułaskawionych przez prezydenta przed rozpatrzeniem ich apelacji. Tymczasem jest zupełnie inaczej" - pisze dla OKO.press prof. Ewa Łętowska, członek rzeczywisty Polskiej Akademii Nauk, członek korespondent Polskiej Akademii Umiejętności, pierwsza rzecznik praw obywatelskich w Polsce (1988-1992), b. sędzia Naczelnego Sądu Administracyjnego (1999-2002) i Trybunału Konstytucyjnego (2002-2011).

Prof. Łętowska polemizuje też z opiniami, że wyrok TK niejako obliguje Sąd Najwyższy, który powinien teraz uznać, że ułaskawienie przez Dudę Kamińskiego obowiązuje i sprawa jest zamknięta.

Prof. Łętowska wywodzi, że tak nie jest. Wręcz przeciwnie, wyrok TK wskazuje na lukę w prawie, którą - zdaniem TK prawodawca powinien usunąć, by prezydent mógł korzystać z prawa łaski także w takim przypadku - ułaskawiając osobę zanim została skazana prawomocnym wyrokiem.

W pewnym sensie więc, wyrok TK - niezależnie od uzasadnienia - wskazuje, że prawo nie przewiduje obecnie takiego zastosowania łaski przez prezydenta.

Nieporozumienie polega na tym, że interpretatorzy mylą sentencję wyroku z uzasadnieniem, w którym TK faktycznie opowiedział się za rozszerzającym rozumieniem prawa łaski.

Tymczasem - jak pisze prof. Łętowska - wyroki Trybunału Konstytucyjnego są oczywiście ostateczne i wiążą, ale dotyczy to sentencji, nie zaś poglądów (interpretacji) zawartych w uzasadnieniu.

Oto cały (pasjonujący) wywód prof. Ewy Łętowskiej.

Ewa Łętowska: Sprawa Kamińskiego bynajmniej nie jest zamknięta

"Dyskusja o niedawnym wyrok TK, dotyczącym prezydenckiego „prawa łaski” toczy się obok tematu. Prasa widzi tu zamknięcie sporu o ułaskawienie trójki wysokich funkcjonariuszy państwowych, w tym Mariusza Kamińskiego, b. szefa CBA, skazanych w 2015 roku nieprawomocnym wyrokiem za nadużycie kompetencji i ułaskawionych przez prezydenta przed rozpatrzeniem ich apelacji. Tymczasem jest zupełnie inaczej.

To prawda, że TK opowiedział się (w ustnym uzasadnieniu; pisemne niegotowe) za bardzo szerokim ujęciem prawa łaski: prezydent może ułaskawić każdego, nawet nie skazanego prawomocnie, w każdym stadium toczącego się postępowania, a nawet zanim byłoby ono wszczęte, a może nawet i „na zapas”, gdy ktoś jeszcze w ogóle nie popełnił przestępstwa.

A w sentencji Trybunał powiedział, że zaskarżony (przez Prokuratora Generalnego) przepis k.p.k. mówiący o negatywnych przesłankach procesowych jest niekonstytucyjny, ponieważ pośród wyliczonych w art. 17 § 1 okoliczności, gdy „nie wszczyna się postępowania, a wszczęte umarza”, pominięto ową prezydencką prerogatywę do „abolicji indywidualnej”.

Nie wiem czy to zamierzone, czy przypadkowe, w każdym razie wyrok TK w obecnej formule nie zamyka definitywnie sprawy zawisłej w SN, dotyczącej popełnienia przez trzech funkcjonariuszy przestępstwa urzędniczego.

Bo teraz to SN ma ostatnie słowo, przy czym bynajmniej nie pozbawiony wyboru interpretacji, chyba niezbyt oczekiwanej przez sam TK.

Uzasadnienie wyroku (każdego, i TK, i SN, i innego sądu) wiąże siłą argumentacji. Sentencja - argumentem siły. Do sentencji trzeba się zastosować. Do uzasadnienia - niekoniecznie; nie ustala ono bezwzględnie wiążącej wykładni, nawet, jeśli to dotyczy Konstytucji.

Sentencja wyroku TK jest adresowana do ustawodawcy - aby znowelizował art. 17 § 1 kpk, uzupełniając listę okoliczności tam wskazanych także prezydencką „abolicją indywidualną”.

Co ma natomiast zrobić SN, podejmując sprawę (zawieszoną, bo czekał na rozstrzygnięcie TK) trzech funkcjonariuszy? Ma (trochę upraszczam) przynajmniej dwie możliwości.

• Może uznać, że przekonuje go interpretacja art. 139 Konstytucji, dokonana przez TK w uzasadnieniu wyroku. Wtedy postępowanie karne należałoby umorzyć „z Konstytucji” albo poczekać na nowelizację kpk i wtedy dopiero postępowanie umorzyć.
• Sąd może jednak także uznać, że skoro sentencja wyroku TK nic nie zmienia w obowiązywaniu i treści art. 17 § 1 kpk, - przeto brak jest podstaw do umorzenia postępowania karnego i powinno się ono toczyć dalej, mimo wyroku TK.

Co zrobi SN - nie wiem. W każdym razie cała historia obrazuje dobrze zjawisko:

I teraz objaśnienie: spór o interpretację prezydenckiego prawa łaski wziął się stąd, że Prezydent chciał „wyręczyć sądy” w podejmowaniu trudnej decyzji (tak przynajmniej to ujęła Kancelaria Prezydenta).

Naruszenie kompetencji sądów przez prezydenta oznacza naruszenia art. 10 Konstytucji (podział władz).

Przyczyna była nie bezinteresowna: prawomocny wyrok skazujący eliminowałby funkcjonariuszy, których objęto prawem łaski - z możliwości sprawowania funkcji politycznych. Dlatego toczące się postępowanie przerwano.

Teraz jednak wracamy do punktu wyjścia.