Prof. Łętowska tłumaczy, na czym polega "ciąg technologiczny PiS"

"Efekt mrożący ma skłonić jednostki i organizacje do wymuszonego posłuszeństwa". Pozostaje nieposłuszeństwo obywatelskie, które musi się liczyć z zastosowaniem sankcji, skoro świadomie prawo złamano i patrzenie na to, jak zachowają się sądy - pisze prof. Ewa Łętowska.

W kategorycznym stanowisku Komitetu Helsińskiego z 15 lutego 2018 roku mowa o budowie przez PiS „ciągu technologicznego”, polegającego na „szeroko zakrojonych zmianach ustawodawstwa ograniczającego sferę wolności jednostki” i na jednoczesnym przygotowywaniu gruntu do „zwiększenia arbitralnego, nieprzejrzystego i nieobjętego kontrolą sądową działania władzy wykonawczej”. Tekst wzbudził ogromne zainteresowanie wśród czytelników OKO.press.

Nieco tajemnicze pojęcie "ciągu technologicznego" objaśnia czytelnikom OKO.press prof. Ewa Łętowska, członkini Komitetu, profesor w INP PAN, jeden z największych autorytetów prawnych, pierwsza polska rzecznik praw obywatelskich (1987–1992), sędzia NSA (1999-2002) i Trybunału Konstytucyjnego (2002-2011), członkini Rady Programowej Archiwum Osiatyńskiego

Oto analiza prof. Ewy Łętowskiej:

Prawnicy piszą o prawie, przytaczając zazwyczaj teksty i treść ustaw. To nie oddaje sposobu, w jaki owe teksty działają na rzeczywistość. Tekst prawa opisuje bowiem abstrakcyjnie zakres możliwych zastosowań, które się w jego treści mogą teoretycznie pomieścić. Inną sprawą jest rzeczywisty standard stosowania tych przepisów.

"Ciąg technologiczny” obejmuje cztery segmenty:

• prawnopolityczny mechanizm monopolizacji tworzenia i posługiwania się prawem przez ośrodek dyspozycji politycznej,
• ograniczanie niezależnych mechanizmów kontrolnych na każdym etapie powstawania i stosowania prawa,
• pobudzanie zachowań służących afirmacji prawa (wpływ na obsadę personalną ośrodków decyzyjnych i kontrolnych (sądy),
• zniechęcanie do sprzeciwu i krytyki („efekt mrożący”, wybiórczo stosowana represja).

Tworzenie prawa. Niejawne, podstępne, "na wymęczenie"

• wyłączenie jawności, prowadzonych na serio konsultacji i deliberacji przy tworzeniu projektów ustaw,
• działanie metodami wrzutek legislacyjnych, utrudniających orientację opozycji w rzeczywistym znaczeniu projektu;
• fasadyzacja procesu legislacyjnego, prowadzonego metodą „na wymęczenie przeciwnika” (nocne obrady do skutku, w nieprzyjaznej atmosferze, nie dawanie oponentom możliwości wypowiedzi).

Kontrola wyłączona. Trybunał koncesjonowany, złamane media publiczne i organizacje

Ograniczaniu niezależnych mechanizmów kontrolnych służy utrudnienie i spowolnienie pracy Trybunału Konstytucyjnego, prowadzące do wyłączenia tego niezależnego, a więc i nieprzewidywalnego bezpiecznika.

Z momentem majoryzacji jego składu, następuje wprzęgnięcie tego ciała w system legitymizacji podjętych decyzji legislacyjnych. Establishment sam zaskarża ustawę, aby uzyskać wyrok „usuwający wątpliwości konstytucyjne” (z naciskiem na określenie „usuwający”), a zarazem wspomagający szwankującą legitymizację prawa (np. zmiana prawa o zgromadzeniach, wprowadzająca zgromadzenia cykliczne). Trybunał zaczyna pełnić także funkcję koncesjonowanego korektora ustaw, których zmiana dokonana (ale nie przez parlament) jest władzy politycznej na rękę (losy noweli ustawy o IPN, zaskarżenie istniejącego tzw. kompromisu aborcyjnego).

Ograniczenie mechanizmów kontrolnych następuje także przez utrudnienie obiegu informacji publicznej, utajnianie danych, utrudnianie działań niezależnym NGO’s, wprzęgnięcie mediów publicznych (poprzez zmiany kadrowe) w mechanizm propagandowy establishmentu.

Afirmacja władzy i efekty mrożące wobec wszelkiej krytyki

Wreszcie pobudzanie zachowań służących afirmacji polityki legislacyjnej i zniechęcaniu do krytyki prawa i jego stosowania (zarządzanie strachem i „efekty mrożące”). Służą do tego wybiórczo egzekwowane przepisy prawa o wykroczeniach (przejawy demonstracji poglądów, stanowisk antyrządowych, traktowane jako wykroczenia, wybryki i chuligaństwo). Śmiecenie, hałasowanie, nieokazywanie szacunku symbolom, utrudnianie pracy mediom publicznym (np. przy filmowaniu demonstracji).

Nieposłuszeństwo obywatelskie, które musi się liczyć z zastosowaniem sankcji, skoro świadomie prawo złamano, bynajmniej nie zmusza do ścierpienia także ekscesu policji czy prokuratury.

Efekt mrożący ma skłonić jednostki i organizacje do wymuszonego posłuszeństwa.

Przykładem mogą być np. ograniczenia finansowania, utrudnienie funkcjonowania, planowane, bardzo trudne w zastosowaniu przepisu o jawności czy sprawozdawczości. Ponieważ umożliwiają one zawsze znalezienie dziury w całym i zastosowanie sankcji – całkiem słusznie podejrzewa się je o to, że mają służyć nie tyle i nie tylko zwalczaniu korupcji, co stać się narzędziem utrzymania posłuszeństwa i skłonienia niepokornych (np. samorządowców) i wścibskich (NGO’s) do zmiany nastawienia.

Wymiana kadr, czyli nomenklatura ery PiS

Szerokie operowanie wymianą kadr (w mediach, spółkach skarbu państwa, prokuraturze, policji) – dopełnia całości mechanizmu. W swoim czasie [PRL - red.] podobnemu celowi służyła niesławnej pamięci nomenklatura: chodziło w niej o promocję kadr uzależnionych ekonomicznie lub względami lojalności politycznej. W gospodarce rynkowej działa to nieco inaczej, ale równie narusza dobro wspólne.

Z tego punktu widzenia trzeba też patrzeć na kształtowanie personalnego składu KRS, korpusu sędziowskiego, korpusu kontroli wyborów, powstanie Izby Dyscyplinarnej w SN, gdzie pensje mają być znacznie wyższe niż w innych izbach SN.

Przez ostatnie dwa lata zmieniano system prawa – końcowym etapem było wprowadzenie zmian w prawie wyborczym do samorządów terytorialnych.

Wkraczamy w etap obserwacji wyników tych zmian.

Patrzymy na sądy

Wkraczamy – bo sprawa otwartą jest to, jak będą działały sądy w warunkach perspektywy postępowań dyscyplinarnych za czynności orzecznicze. I błędem jest ograniczanie do spostrzeżenia „co prawo może”. Problemem jest czy te możliwości prawa – nie są aby wykorzystywane wybiórczo lub arbitralnie.

Jeżeli tak się zdarza a jednocześnie brak skutecznych środków obronnych – jest to sygnał alarmowy. A jeśli takie wybiórcze i arbitralne posługiwanie się możliwościami prawa bywa lub staje częste – wtedy musi się zapalać czerwone światło.

Marszałek Karczewski, czyli nieznana forma w nauce o prawie

OKO.press: 20 lutego marszałek Senatu Stanisław Karczewski powiedział w TVN, że ustawa o IPN, podpisana przez prezydenta i jednocześnie skierowana do Trybunału Konstytucyjnego "nie będzie działać. Ktoś musiałby być straceńcem i osobą nieodpowiedzialną, żeby zrobić coś, co mogłoby jeszcze wzbudzać jeszcze dalsze emocje. Bo w tej chwili te emocje są i zaczynają przeważać złe emocje".

Wcześniej (31 stycznia) marszałek postulował, "żebyśmy tę dyskusję, debatę już zakończyli, żeby opadły emocje, bo w tej chwili najważniejsze jest to, aby emocje, bo emocje są duże, żeby opadały" i zapowiadał, że Senat przyjmie ustawę o IPN bez poprawek. Co nastąpiło 1 lutego.

Prof. Łętowska: To jest wyraz niezwykle interesującej konstrukcji prawnej, nieznanej klasycznej nauce prawa: zawieszenie stosowania ustawy przez organ parlamentu (Marszałek Senatu), i to organ który nie ma kompetencji do jakichkolwiek działań w zakresie wykonywania ustawy, która wchodzi w życie 1 marca.

Już prędzej można byłoby tu dopatrywać się jakichś możliwości w zakresie zabezpieczenia zawisłego wniosku w Trybunale - ale tu musiałby działać sam Trybunał. (Przypomnijmy jednak jaki się hałas podniósł, gdy Trybunał zabezpieczył tymczasowo wniosek w grudniu 2015 r.).

Oczywiście fakt powołania się na straczeńczość, brak odpowiedzialności, tudzież wzbudzanie emocji przez działanie ustawy -jest bez znaczenia dla braku kompetencji do wnioskowania prewencyjnego zawieszenia działania ustawy.