Programy nie wygrywają wyborów? Organizacje społeczne uważają inaczej

Nazwa koalicji lub organizacji przygotowującej propozycje: Stowarzyszenie Sędziów Polskich „IUSTITIA”

Osoba prezentująca propozycje: Bartłomiej Przymusiński, sędzia, członek zarządu i rzecznik prasowy SSP „IUSTITIA”

1. Czego dotyczą propozycje rozwiązań?

Utworzenie nowego systemu sądownictwa, opartego na wybieranej zgodnie z Konstytucją Krajowej Radzie Sądownictwa, sądach powszechnych pozbawionych politycznego nadzoru, otwartych na udział czynnika obywatelskiego oraz Sądzie Najwyższym jako sprawnym i skutecznym sądzie prawa. Propozycje te są kompatybilne z nową ustawą o prokuraturze i Trybunale Konstytucyjnym, z którym tworzą pakiet 5 ustaw przywracających praworządność.

2. Krótki opis problemu, którego dotyczą rozwiązania

Wymiar sprawiedliwości znajduje się w głębokim i strukturalnym kryzysie. Sprawy sądowe trwają 67 proc. dłużej, rosną zaległości. W Izbie Cywilnej SN na rozpoznanie czeka 6 tys. spraw, w tym sprawy frankowe. Sądy funkcjonują w archaicznym otoczeniu. Podczas gdy na świecie wdraża się rozwiązania z zakresu sztucznej inteligencji, w Polsce akta sądowe są nadal papierowe. Obywatele, którzy muszą komunikować się z sądem według przestarzałych zasad, tracą czas i pieniądze. System jest oderwany od potrzeb obywateli, utrudnia działalność gospodarczą, uporządkowanie ważnych spraw rodzinnych i majątkowych. To narusza ich podstawowe prawo do rozpoznania sprawy przez niezawisły i bezstronny sąd i w rozsądnym terminie.

Politycznie wybierana Krajowa Rada Sądownictwa, polityczna kontrola nad stanowiskami prezesów sądów, upolitycznienie prokuratury i Trybunału Konstytucyjnego przyniosły katastrofalne skutki. Postępowania trwają coraz dłużej, obywatele nie mają zaufania do instytucji sądowych i prawa. Naruszane są zobowiązania Polski wynikające z członkostwa w Unii Europejskiej. Rodzi to dotkliwe skutki finansowe, które obciążają wszystkich Polaków: odszkodowania za przewlekłe postępowania, zablokowanie środków unijnych, kary nałożone przez Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej (ponad pół miliarda euro).

Potrzebujemy uchwalenia ustaw, które zagwarantują wypłatę Polsce środków unijnych i odbudują systemowe gwarancje niezależności sądów i prokuratury. Musimy ochronić obywateli przed negatywnymi skutkami wadliwych nominacji neo-sędziów i zapobiec chaosowi prawnemu. Trzeba zapewnić apolityczny wybór sędziów Trybunału Konstytucyjnego i odbudować jego autorytet. Prokuratura musi być skuteczniejsza w ściganiu przestępstw urzędników i polityków.

Szeroka koalicja organizacji pozarządowych połączyła siły i stworzyła wspólną koncepcję tego, jak zbudować nowoczesne sądownictwo. Jest to pakiet 5 ustaw i rekomendacji towarzyszących, które rozwiązują kluczowe problemy systemu. To jedyna taka propozycja w Polsce – kompleksowa, oparta na konsensusie ekspertów i dobrze napisana.

Wymiar sprawiedliwości musi lepiej służyć obywatelom.

3. Na czym polega proponowane rozwiązanie? Co i jak zmienia?

* Natychmiastowe przyśpieszenie postępowań i szerszy dostęp obywateli do sądu zapobiegnie zwiększaniu kosztów biznesowych i ludzkich:

1. a) cyfrowe wnoszenie pism i dostęp do akt,
2. b) sędziowie będą mogli skupić się na rozwiązywaniu problemów obywateli, a nie na czynnościach technicznych,
3. c) szybki obieg korespondencji.

* Sądy od razu otwarte dla obywateli wzmocnią zaufanie do sądownictwa:

1. a) ławnicy – sędziowie obywatelscy, sprawne przeprowadzenie wyborów lokalnych,
2. b) kontrola obywatelska działalności KRS.

* AI w elektronicznym postępowaniu nakazowym jako początek pełnej cyfryzacji:

1. a) szybkie nakazy zapłaty w prostych sprawach,
2. b) uwolnienie etatów – referendarze będą mogli załatwić więcej spraw w księgach wieczystych lub rejestrach.

* Utrzymanie orzeczeń neosędziów ochroni obywateli przed niepewnością co do ważności wyroku.

* Koniec problemów z instytucjami UE, pełne odblokowanie środków europejskich i zakończenie naliczania kar.

4. Jak zaawansowane są prace nad propozycjami rozwiązań?

Podczas III Kongresu Prawników Polskich 24 czerwca 2023 zostaną przestawione szczegółowe założenia ustaw o KRS, SN i sądach powszechnych oraz projekt większości przepisów ustaw.

5. Opis prowadzonych do tej pory działań: co zostało już zrobione?

Obecnie trwają prace nad tekstem ustaw. Ich zasadnicze założenia uwzględniają wyniki warsztatów z obywatelami w całej Polsce „Rządy prawa, wspólna sprawa”.

Projekt jest również konsultowany z innymi organizacjami prawniczymi.

Nazwa organizacji przygotowującej propozycje

Fundacja im. Stefana Batorego (Zespół Ekspertów Prawnych)

Osoba prezentująca propozycje

Krzysztof Izdebski

1. Czego dotyczą propozycje rozwiązań?

Model przywrócenia skutecznego działania Trybunału Konstytucyjnego, chroniącego prawa obywateli i obywatelek.

2. Krótki opis problemu, którego dotyczą rozwiązania

System kontroli konstytucyjności prawa w Polsce przestał prawidłowo funkcjonować w okresie zmian politycznych przełomu lat 2015–2016 i następujących w związku z nimi zmian prawnych oraz organizacyjnych dotyczących Trybunału Konstytucyjnego.

Sparaliżowanie Trybunału Konstytucyjnego pozwoliło rządowi na podporządkowanie Krajowej Rady Sądownictwa, a następnie na podjęcie prób podporządkowania sobie władzy sądowniczej, w tym Sądu Najwyższego i sądów powszechnych. Prokuratura została oddana pod bezpośredni nadzór funkcjonariuszy koalicji rządzącej i była wykorzystywana przez nich dla celów politycznych z pogwałceniem standardów konstytucyjnych.

3. Na czym polega proponowane rozwiązanie? Co i jak zmienia?

Społeczny projekt ustawy o Trybunale Konstytucyjnym nie ogranicza się do propozycji przywrócenia standardów państwa prawnego, ale przedstawia także sposoby na usprawnienie systemu kontroli konstytucyjności prawa i wzmocnienie gwarancji jego niezależności. Proponujemy w nim np.

• odstąpienie od zasady jednoosobowego kierowania Trybunałem przez Prezesa na rzecz zasady kolegialności,
• większą jawność postępowania przed Trybunałem,
• zmianę systemu wyboru sędziów Trybunału zapewniającą jak najwyższą apolityczność kandydatów,
• rozszerzenie zakresu legitymacji organizacji społecznych do wszczęcia procesu kontroli konstytucyjności prawa.

Drugi z prezentowanych projektów – projekt ustawy: przepisy wprowadzające ustawę o TK – pozwala na przywrócenie stanu praworządności w Trybunale Konstytucyjnym w sposób zgodny z Konstytucją RP. Fundacja Batorego oraz Zespół Ekspertów Prawnych stoją zdecydowanie na stanowisku, że praworządność musi zostać przywrócona wyłącznie praworządnymi działaniami, a Trybunał i pozostałe instytucje muszą być niezależne od woli politycznej tego lub kolejnych rządów.

4. Jak zaawansowane są prace nad propozycjami rozwiązań?

Projekt ustawy.

5. Opis prowadzonych do tej pory działań: co zostało już zrobione?

Projekty poddano konsultacji z wybitnymi specjalistami i specjalistkami z dziedziny prawa konstytucyjnego oraz przekazano do konsultacji organizacjom skupiającym osoby wykonujące zawody prawnicze i podejmujące działania na rzecz ochrony państwa prawa.

Odbyły się spotkania z przedstawicielami i przedstawicielkami partii opozycyjnych, które wyraziły poparcie dla projektu.

Organizowana jest zbiórka podpisów organizacji społecznych popierających projekt: https://publicystyka.ngo.pl/spoleczny-projekt-ustawy-o-trybunale-konstytucyjnym-poprzyj-podpisz.

6. Załączniki do przygotowanych rozwiązań

Projekt wraz z opisem

7. One pager o organizacji

Wyciąg głównych elementów projektów ustaw o Trybunale Konstytucyjnym

• Trybunał rozpoznaje sprawy na jawnej, otwartej dla publiczności, rozprawie. W dotychczasowym ustawodawstwie widoczna była tendencja do ograniczania liczby rozpraw przed Trybunałem Konstytucyjnym i zwiększenia liczby spraw rozpatrywanych na posiedzeniach niejawnych. Jak pokazuje praktyka, nie sprzyja to wszechstronnemu rozpoznaniu sprawy, a także ogranicza transparentność procesu kontroli konstytucyjności prawa. Projekt wprowadza zasadę odwrotną – wszystkie sprawy zawisłe przed Trybunałem Konstytucyjnym powinny zostać rozpatrzone na otwartej, transparentnej rozprawie. Jedynie w wyjątkowych sytuacjach jest możliwe rozpatrzenia sprawy na posiedzeniu niejawnym, tj. gdy sprawa w ocenie Trybunału jest bezsporna, a stanowiska wszystkich uczestników postępowania są zbieżne co do konkluzji.
• Legitymacja organizacji społecznych do występowania z wnioskami do Trybunału Konstytucyjnego. Dotychczas Trybunał Konstytucyjny w swojej praktyce orzeczniczej przejmował, że ogólnokrajowe organy związków zawodowych oraz ogólnokrajowe władze organizacji pracodawców i organizacji zawodowych posiadają bardzo ograniczoną legitymacje do wystąpienia z wnioskiem do Trybunału. Projekt zmierza do zmiany tej praktyki w myśl zasady możliwie najszerszego otwarcia Trybunału Konstytucyjnego na wnioski pochodzące od organizacji społeczeństwa obywatelskiego.
• Kontrola procesu stanowienia prawa następuje z urzędu. Projekt jednoznacznie rozstrzyga spór istniejący w doktrynie prawa konstytucyjnego i rozbieżności występujące w orzecznictwie Trybunału dotyczące tego, czy Trybunał jest obowiązany do dokonywania z urzędu kontroli zgodności z Konstytucją trybu wydania zakwestionowanych przepisów. Zgodnie z Projektem kontrola taka staje się obligatoryjna, czyli składający skargę lub wniosek do Trybunału nie będzie musiał dodatkowo wskazywać na potencjalne błędy w procesie legislacyjnym kwestionowanych przepisów. Trybunał Konstytucyjny musi zatem niezależnie od oceny zgodności przepisów z Konstytucją ustalić, czy proces ich ustanowienia spełniał zasady tworzenie legislacji.
• Zakres rozpoznania skarg konstytucyjnych. Dotychczasowa regulacja znacząco ograniczała efektywność wnoszonych skarg konstytucyjnych. Dotychczas w skardze można było bowiem zakwestionować jedynie przepis, na podstawie którego organ orzekł ostatecznie o wolnościach, prawach lub obowiązkach jednostki. W wielu przypadkach ograniczenie to – stanowiące nadmierny formalizm – prowadziło do faktycznego braku możliwości zakwestionowania przepisu, który stanowił źródło niekonstytucyjności. Projekt przewiduje, że skarga konstytucyjna powinna wskazywać normę prawną stanowiącą podstawę ostatecznego rozstrzygnięcia organu władzy publicznej, a więc nie tylko przepis będący podstawą procesową rozstrzygnięcia, ale także wszelkie regulacje prawa materialnego, które wpłynęły na treść rozstrzygnięcia w sprawie indywidualnej.
• Zmiana zasady jednoosobowego kierowania działalnością Trybunału Konstytucyjnego przez Prezesa Trybunału na rzecz zasady kolegialności. Projekt przewiduje ograniczenie możliwości jednoosobowego wpływania przez Prezesa Trybunału na działalność orzeczniczą TK poprzez powierzenie Zgromadzeniu kompetencji do wyboru składów orzekających Trybunału oraz dokonywania w nich zmian. Celem tej zmiany jest zapewnienie, by proces wyznaczania i zmian w składach orzekających miał charakter kolegialny, transparentny i przejrzysty, gwarantujący przede wszystkim niezależność i niezawisłość składów orzekających, zarówno od czynników zewnętrznych, jak i od czynników wewnętrznych, w tym jednoosobowego wpływu na skład Prezesa Trybunału Konstytucyjnego.
• Kadencyjność funkcji Prezesa Trybunału Konstytucyjnego. Projekt przewiduje, że Prezes Trybunału Konstytucyjnego jest powoływany na trzyletnią kadencję. Na kolejną kadencję Prezes Trybunału może być powołany tylko raz. Ponadto, projekt precyzyjnie wskazuje, że przedstawienie Prezydentowi kandydatów na stanowiska Prezesa i Wiceprezesa Trybunału nie może się odbyć bez podjęcia odrębnej uchwały przez Zgromadzenie Ogólne sędziów Trybunału Konstytucyjnego.
• Nowe zasady wyborów sędziów Trybunału Konstytucyjnego. Zgodnie z Projektem sędziów Trybunału Konstytucyjnego wybiera Sejm nie, jak to było do tej pory większością zwykłą, ale większością kwalifikowaną – 3/5 głosów. Dzięki temu wybór sędziego TK będzie musiał zostać uzgodniony przez większość parlamentarną oraz opozycję. Krąg podmiotów uprawnionych do zgłoszenia kandydata na sędziego uległ rozszerzeniu: poza Prezydium Sejmu oraz grupą 50 posłów, prawo to przyznano Prezydentowi RP, grupie co najmniej 30 senatorów, Zgromadzeniu Ogólnemu Sędziów Sądu Najwyższego, Zgromadzeniu Ogólnemu Naczelnego Sądu Administracyjnego, Krajowej Izbie Radców Prawnych oraz Naczelnej Radzie Adwokackiej i Krajowej Radzie Prokuratorów. Projekt wprowadza również zasadę wysłuchania publicznego kandydatów na otwartym posiedzeniu Komisji Sejmowej. Regulacja ta ma przeciwdziałać praktyce powoływania na stanowisko sędziego Trybunału kandydatów, którzy nie wyróżniają się wiedzą prawniczą i doświadczeniem zawodowym, lecz pozostają w bliskiej relacji z ugrupowaniem posiadającym aktualnie większość parlamentarną.
• Odpowiedzialność dyscyplinarna sędziów Trybunału Konstytucyjnego. W projekcie zdecydowano, że skład sądu dyscyplinarnego I i II instancji będzie wyznaczany w drodze losowania przez Prezesa Trybunału spośród sędziów Trybunału i sędziów Trybunału w stanie spoczynku, a nie jak obecnie wyłącznie przez czynnych sędziów Trybunału. W Projekcie rozszerzono także katalog podmiotów, które mogą złożyć wniosek o wszczęcie postępowania dyscyplinarnego. Dotychczas wniosek taki mógł złożyć sędzia Trybunału lub Prezydent na wniosek Prokuratora Generalnego, po zasięgnięciu opinii Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego. Zgodnie z Projektem wniosek o wszczęcie postępowania dyscyplinarnego będzie mógł złożyć poza sędzią Trybunału i Prezydentem RP, Prokurator Generalny oraz sędzia Trybunału w stanie spoczynku.
• Stwierdzenie nieważności wyroków wydanych z udziałem tzw. dublerów. Projekt stwierdza, że wyroki Trybunału Konstytucyjnego wydane z udziałem osób nieuprawnionych do orzekania są nieważne i nie wywołują skutków prawnych przewidzianych w art. 190 ust. 1 i ust. 3 Konstytucji RP. Przez osobę nieuprawnioną do orzekania Projekt rozumie osobę powołaną na stanowisko sędziego Trybunału Konstytucyjnego z naruszeniem ustawy z dnia 25 czerwca 2015 r. o Trybunale Konstytucyjnym oraz wyroków Trybunału Konstytucyjnego o sygn. K 34/15 i K 35/15, a także osobę powołaną na jej miejsce (tzw. dublerów i następców dublerów). Analogicznie Projekt kwalifikuje postanowienia Trybunału Konstytucyjnego wydane w sprawach dotyczących sporów kompetencyjnych. Projekt wprowadza także obowiązek powtórzenia wszystkich czynności procesowych, w których brały udział osoby nieuprawnione do orzekania.
• Ochrona skutków wyroków wydanych wskutek wniesienia skarg konstytucyjnych i pytań prawnych w sprawach indywidualnych. Projekt przewiduje, że w odniesieniu do skarg konstytucyjnych i pytań prawnych, nieważność wyroku TK nie pociąga za sobą skutków dla ważności rozstrzygnięć wydanych w sprawach indywidualnych. Wyjątek ten dotyczy sytuacji, gdy po wyroku TK, wydanego z udziałem osoby nieuprawnionej do orzekania, wznowiono postępowanie sądowe lub wydano wyrok, lub decyzję administracyjną w sprawie indywidualnej.
• Ponowny wybór Prezesa Trybunału Konstytucyjnego. Projekt przewiduje, że od dnia wejścia w życie ustawy obowiązki prezesa Trybunału Konstytucyjnego sprawuje sędzia o najdłuższym stażu sędziowskim w Trybunale Konstytucyjnym. W terminie 3 miesięcy od dnia wejścia w życie ustawy Zgromadzenie przedstawia Prezydentowi kandydatów na stanowisko Prezesa i Wiceprezesa Trybunału.
• Osoby nieuprawnione do orzekania. Przyjęta konstrukcja przepisów wprowadzających, uznająca tzw. dublerów i osoby zajmujące ich miejsca za osoby, które są nieuprawnione do orzekania, stanowi w konsekwencji, że z chwilą wejścia ustawy w życie nie będą mogły one brać udział w czynnościach orzeczniczych i ustąpią miejsca poprawnie wybranym sędziom Trybunału Konstytucyjnego.

Nazwa organizacji przygotowującej propozycje

Stowarzyszenie Prokuratorów Lex Super Omnia

Osoba prezentująca propozycje

Krzysztof Izdebski

1. Czego dotyczą propozycje rozwiązań?

Utworzenie niezależnej od wpływów politycznych prokuratury, opartej na standardach międzynarodowych, stojącej na straży praworządności oraz praw i wolności człowieka.

2. Krótki opis problemu, którego dotyczą rozwiązania

Począwszy od marca 2016, prokuratura została podana pełnej politycznej kontroli. Po unifikacji urzędów Prokuratora Generalnego i Ministra Sprawiedliwości na jej czele stanął czynny polityk, poseł na Sejm RP, a zarazem szef partii współrządzącej. Praktyką działalności prokuratury stało się naruszanie zasady równego traktowania wobec prawa. Z jednej strony prokuratura z pełną determinacją ściga obywateli sprzeciwiających się naruszaniu naruszeniu zasad demokracji i praworządności, z drugiej zaś – nie podejmuje postępowań przygotowawczych wobec osób związanych z aktualną większość sprawującą władzę.

3. Na czym polega proponowane rozwiązanie? Co i jak zmienia?

Projekt nowej ustawy o prokuraturze, przygotowany przez Stowarzyszenie Prokuratorów Lex Super Omnia, jest pierwszą kompleksową regulacją kształtującą ustrój prokuratury i jej pozycję w strukturze organów państwa; został przygotowany w oparciu o standardy międzynarodowe, w szczególności Rady Europy. Podstawowymi filarami projektu ustawy są:

• niezależność (prokuratury i prokuratorów),
• odpowiedzialność,
• transparentność i kontrola społeczna.

Proponujemy rozdział funkcji Prokuratora Generalnego i Ministra Sprawiedliwości, zmiany strukturalne sprowadzające się do ograniczenia ilości szczebli prokuratury w celu likwidacji wszelkich form nadzorczych, co przyczyni się do większej sprawności prowadzenia postępowań przygotowawczych.

Niezależny prokurator, pozbawiony zewnętrznych ingerencji, działający w interesie obywatela będzie gwarantem obiektywnego i rzetelnego rozpoznania jego sprawy. Niezależność ta zostanie wzmocniona dzięki przywróceniu konkursów, obejmujących zarówno stanowiska funkcyjne, jak i służbowe, a także dzięki przywróceniu kadencyjności stanowisk kierowniczych w prokuraturze.

4. Jak zaawansowane są prace nad propozycjami rozwiązań?

Stowarzyszenie przygotowało projekt ustawy.

5. Opis prowadzonych do tej pory działań: co zostało już zrobione?

Obecnie projekt ustawy jest recenzowany przez legislatorów, aby spełniał zasady techniki prawodawczej.

Projekt został skonsultowany z członkami Stowarzyszenia, a jego główne tezy zaprezentowane podczas konferencji w marcu 2023.

Projekt jest również konsultowany z innymi organizacjami prawniczymi.

6. One pager o działaniach/propozycjach organizacji

• Rozdzielenie funkcji Ministra Sprawiedliwości-Prokuratora Generalnego

Jest to implementacja rekomendacji Rady Europy, zawartej w opinii Komisji Weneckiej oceniającej aktualnie obowiązujące przepisy Prawa o prokuraturze, jak również rekomendacji Komisji Europejskiej, zawartej w ostatnim Raporcie o stanie praworządności w Polsce za 2022 rok. Stowarzyszenie proponuje wybór Prokuratora Generalnego spośród dwóch kandydatów legitymujących się co najmniej dwudziestoletnim, nieprzerwanym stażem na stanowisku prokuratora w służbie czynnej, wyłonionych przez Naczelną Radę Prokuratury w procedurze konkursowej na jednorazową sześcioletnią kadencję. W procedurze udział będą mogły wziąć organizacje pozarządowe, zgłaszając swojego kandydata na Prokuratora Generalnego;

• Rozgraniczenie kompetencji śledczych, jakie posiada policja i inne uprawnione do prowadzenia postępowania przygotowawczego organy od kompetencji oskarżycielskich przysługujących prokuratorowi

Na pierwszy plan wysuwa się zatem rola prokuratora jako oskarżyciela publicznego przed sądem, wnoszącego akt oskarżenia i odpowiedzialnego za wynik postępowania nie tylko do prawomocnego zakończenia postępowania sądowego, ale także na etapie postępowania wykonawczego. Prokurator będzie zobowiązany do kontrolowania organów prowadzących postępowanie przygotowawcze w zakresie zgodności z prawem ich działań i gwarancji respektowania praw stron postępowania.

• Eliminacja uprawnienia Prokuratora Generalnego do wydawania poleceń w indywidualnych sprawach co do kierunków postępowania i co do podejmowanej decyzji merytorycznej; określenie zasad wydawania wytycznych, zarządzeń i poleceń, które nie mogą dotyczyć treści czynności procesowej w konkretnym postępowaniu, z wyjątkiem polecenia wszczęcia postępowania karnego.
• Likwidacja faktycznej pięcioszczeblowej struktury prokuratury na rzecz struktury trzyszczebowej

Stowarzyszenie postuluje likwidację szczebla prokuratury regionalnej z pozostawieniem prokuratur rejonowych, okręgowych oraz Biura Prokuratora Generalnego. Struktura taka będzie strukturą tańszą i bardziej efektywną, zapewniającą obywatelowi sprawniejsze rozpoznanie jego sprawy. Autorzy projektu nie dostrzegają też konieczności utrzymywania prokuratorów w ramach struktury Instytutu Pamięci Narodowej, postulując ponadto ograniczenie liczby prokuratorów wojskowych oraz prokuratorów wykonujących obowiązki urzędnicze. Naszym celem jest racjonalne wykorzystanie kadry orzeczniczej poprzez zwiększenie liczby prokuratorów występujących przed sądem jako oskarżycieli publicznych i prowadzących postępowanie, czego zakładanym efektem będzie zwiększenie sprawności działalności prokuratury. Chcemy, aby prawo do rozpoznania sprawy w rozsądnym terminie stało się zasadą, nie zaś wyjątkiem od niej.

• Poddanie prokuratury kontroli społecznej

Przygotowany projekt ustawy przewiduje wprowadzenie zasady, iż prokuratorzy przy wykonywaniu zadań współpracują z organami administracji publicznej, organami samorządu terytorialnego, ale także związkami zawodowymi, organizacjami samorządowymi, podmiotami użyteczności publicznej oraz organizacjami społecznymi, w szczególności działającymi na rzecz ochrony praw i wolności człowieka. Projekt wprowadza zasadę transparentności realizowanej poprzez obowiązki sprawozdawcze i informacyjne Prokuratora Generalnego, który będzie zobowiązany corocznie przedstawić Sejmowi sprawozdanie z działalności prokuratury, i umożliwia przedstawicielem społeczeństwa udział w wybranych gremiach kontrolnych, decydujących o kierunkach pracy i działalności prokuratury.

• Naczelna Rada Prokuratury, stojąca na straży niezależność prokuratorów i asesorów jako organ kontrolno-doradczy Prokuratora Generalnego

Organ ten będzie powoływana na czteroletnią kadencję i składać się będzie z 12 członków wybranych spośród prokuratorów Biura Prokuratora Generalnego, prokuratorów prokuratur okręgowych i prokuratorów prokuratur rejonowych. Organ ten będzie miał szerokie kompetencje związane m.in. z przeprowadzeniem konkursu i wyboru kandydatów na stanowisko Prokuratora Generalnego, organizacją konkursów i wyboru prokuratorów powoływanych na pierwsze i kolejne stanowiska służbowe. Naczelna Rada Prokuratury będzie rozpoznawać odwołania od decyzji w przedmiocie ocen okresowych czy też będzie mogła wnioskować o wszczęcie postępowania dyscyplinarnego. Obywatele będą mogli zgłosić swojego kandydata do Naczelnej Rady Prokuratury po zebraniu 2000 podpisów. Ponadto przy Naczelnej Radzie Prokuratury powołana zostanie Rada Społeczna z głosem doradczym i opiniodawczym. Rada Społeczna będzie mogła przedstawiać opinie w sprawach powołania Prokuratora Generalnego oraz w sprawach osób powoływanych do pełnienia funkcji w prokuraturze, będzie mogła również przedstawiać opinie w sprawach powołania na pierwsze i kolejne prokuratorskie stanowiska służbowe; będzie mogła także przedstawiać zagadnienia wymagające pilnej reakcji Naczelnej Rady Prokuratury.

• Stworzenie nowego modelu postępowania dyscyplinarnego, odpowiadającego wymogom rzetelnej i transparentnej oceny pracy

Prokurator Generalny pozostanie przełożonym dyscyplinarnym wszystkich prokuratorów, niemniej jednak projekt przewiduje możliwość inicjowania postępowań dyscyplinarnych także przez organy samorządowe prokuratury. Istotnym novum projektu jest pełne uniezależnienie rzecznika dyscyplinarnego Prokuratora Generalnego, który powoływany na kadencję, będzie musiał cechować się odpowiednio wysokim – co najmniej 20-letnim stażem pracy i wysokimi kwalifikacjami moralnymi.

• Stworzenie silnego i sprawnego samorządu prokuratorskiego, stanowiącego jeden z filarów niezależnej prokuratury

Projekt zakłada budowę samorządu na wszystkich szczeblach organizacyjnych, który będzie posiadał szerokie kompetencje, pozwalające mu na szybkie reagowanie na wszelkie nieprawidłowości w działalności prokuratury.

• Przyjęcie czytelnych, przejrzystych i jednoznacznych kryteriów oceny pracy prokuratora

W świetle proponowanych rozwiązań praca prokuratura będzie poddana kontroli tak sądowej, jak i wewnętrznej w postaci m.in. ocen okresowych. Uzyskanie niezależności będzie wiązało się w sposób bezpośredni z odpowiedzialnością konkretnego prokuratora za sposób i wynik postępowania. Naszym celem jest stworzenie wyższych wymagań co do etyki i pragmatyki zawodowej, które mają służyć odbudowie prestiżu zawodu.

EDUKACJA

Nazwa koalicji przygotowującej propozycje

Sieć Organizacji Społecznych dla Edukacji (SOS dla Edukacji)

Organizacje uczestniczące w koalicji przygotowującej propozycje Alliance4Europe, Edukacja w Działaniu, Fundacja Przestrzeń dla edukacji, Fundacja Aktywności Lokalnej, Fundacja Avalon, Fundacja Centrum Cyfrowe, Fundacja Centrum im. prof. Bronisława Geremka, Fundacja Civis Polonus, Fundacja Culturelab, Fundacja Edukacyjna ODITK, Fundacja EduTank, Fundacja EFC, Fundacja Forum Dialogu, Fundacja im. Stefana Batorego, Fundacja Liberte, Fundacja na rzecz Praw Ucznia, Fundacja na rzecz Wspólnoty Dzieci i Dorosłych Bullerbyn, Fundacja Pole Dialogu, Fundacja Rodzice Mają Głos, Fundacja Rozwoju Dzieci im. Jana Amosa Komeńskiego, Fundacja Szkoła w Chmurze, Fundacja Szkoła z Klasą, Fundacja WWF Polska, Grupa Zagranica, Koalicja Nie dla Chaosu w Szkole, Obywatele dla Edukacji, Ogólnopolska Federacja Organizacji Pozarządowych, Ośrodek Działań Ekologicznych „Źródła”, Polska Fundacja im. Roberta Schumana, Polskie Stowarzyszenie im. Janusza Korczaka, Program Projektor, Protest z Wykrzyknikiem, Ruch Pedagogów Społecznie Zaangażowanych, Sieć Obywatelska Watchdog Polska, Społeczne Towarzystwo Oświatowe, Stowarzyszenie Amnesty International, Stowarzyszenie Kogutorium, Stowarzyszenie Otwarta Rzeczpospolita, Stowarzyszenie Pracownia Etnograficzna, Stowarzyszenie Umarłych Statutów, Towarzystwo Edukacji Antydyskryminacyjnej

Osoby prezentujące propozycje

Alicja Pacewicz, SOS dla Edukacji, Łukasz Korzeniowski, SOS dla Edukacji i Stowarzyszenie Umarłych Statutów

1. Czego dotyczą propozycje rozwiązań?

Zmiany organizacyjne, prawne, programowe oraz w zakresie metod nauczania i wychowania, wypracowane z udziałem społeczeństwa obywatelskiego.

1. Krótki opis problemu, którego dotyczą rozwiązania

Po reformach wprowadzonych po 2015 roku system oświaty znalazł się w głębokim kryzysie, który nasiliła pandemia COVID-19 i zdalne nauczanie. Sytuacja szkół skomplikowała jeszcze się po przybyciu do Polski kilkuset tysięcy dzieci i młodych ludzi z Ukrainy. Szkoła nie przygotowuje do wyzwań XXI wieku – nie odpowiada na potrzeby poznawcze i psychospołeczne uczennic i uczniów, wywołuje niezadowolenie rodziców i opiekunów, nie przynosi satysfakcji zawodowej nauczycielom. Trudności finansowe, kadrowe i organizacyjne pogłębiają się i wymagają systemowych rozwiązań – zarówno szybkich, możliwych do wprowadzenia w ciągu kilku miesięcy, jak i długofalowych zmian w kluczowych obszarach: modelu finansowania (także placówek niepublicznych), nadzorze pedagogicznym i wsparciu szkół, awansie zawodowym i pragmatyce zawodowej nauczycieli, a także w sposobach pracy i programach nauczania/uczenia się, w tym zasadach oceniania i egzaminowania.

Koalicja SOS chce równocześnie doprowadzić do tego, aby po raz pierwszy w III RP jakość edukacji – tak kluczowa dla życia obywatelek i obywateli, dzieci, młodzieży i ich rodziców, nie mówiąc już o setkach tysięcy nauczycielskich rodzin – stała się jednym z kluczowych tematów kampanii i programów wyborczych, zaś po wyborach – jednym z priorytetów nowych władz. Jesteśmy przekonani, że w tej sprawie możliwe jest szerokie porozumienie ponad podziałami, a Obywatelski Pakt dla Edukacji oraz propozycje rozwiązań na pierwsze miesiące po utworzeniu nowego rządu to dobry punkt wyjścia do dalszych prac nad długofalową strategią rozwoju polskiej szkoły.

1. Na czym polega proponowane rozwiązanie? Co i jak zmienia?

Propozycje zmian zawarte są w dwóch dokumentach:

• kierunki zasadniczych systemu oświaty w postaci 10 postulatów Obywatelskiego Paktu dla Edukacji,
• 10 konkretnych propozycji zmian prawnych do wprowadzenia przez siły prodemokratyczne w pierwsze 100 dni po wyborach.

Poniżej ich skrócony zapis.

* Obywatelski Pakt dla Edukacji

Kompleksowy dokument, pokazujący obszary edukacji wymagające naprawy. Może stanowić wspólny mianownik dla wszystkich środowisk, którym zależy, aby szkoła była lepsza, nowoczesna i demokratyczna. Propozycje Paktu stały się już przedmiotem debaty z udziałem tych, którzy wezmą odpowiedzialność za ich wprowadzenie: ugrupowań politycznych, które będą stanowić prawo w przyszłym parlamencie, samorządów lokalnych, które będą wprowadzać reformy, a także środowisk szkolnych, bez których nic się nie uda zmienić (Szczyt Edukacyjny, 27 stycznia 2023). Oto 10 postulatów Paktu dla Edukacji w wersji hasłowej (pełna wersja: https://sosdlaedukacji.pl/obywatelski-pakt-dla-edukacji).

1. Samodzielność szkoły zamiast centralnego sterowania

Mniej biurokracji, więcej decyzji w rękach dyrekcji, nauczycieli i nauczycielek. Budowanie takich zespołów nauczycielskich, które wypracowują modele działania szkoły z uwzględnieniem potrzeb swoich uczniów i społeczności lokalnej. Przebudowa systemu nadzoru pedagogicznego – więcej doradztwa i wsparcia, mniej arbitralnej kontroli.

1. Szkoła dobrze i racjonalnie finansowana

Wzrost i urealnienie nakładów budżetowych na edukację szkolną i przedszkolną. Zmniejszenie „luki oświatowej”: finansowanie z budżetu centralnego, które pokrywa koszty wynagrodzeń. Wprowadzenie radykalnej podwyżki nauczycielskich płac oraz mechanizmu gwarantującego ich regularny wzrost.

1. Szkoła profesjonalnych i dowartościowanych nauczycielek i nauczycieli

Dowartościowanie i docenienie kadry nauczycielskiej. Systemowe wspieranie rozwoju profesjonalnego. Stałe doskonalenie w ramach zespołów i sieci nauczycielskich. Włączenie do programów kształcenia autentycznych praktyk w szkołach. Mentoring dla młodych nauczycielek i nauczycieli, superwizja dla doświadczonych.

1. Szkoła na miarę XXI, a nie XIX wieku

Ograniczenie tradycyjnych metod nauczania na rzecz sposobów pracy, które autentycznie angażują młodych ludzi: takich, które budzą pasje, zachęcają do stawiania pytań, badania i robienia rzeczy ważnych dla siebie i pożytecznych dla świata. Mądre korzystanie z nowych mediów i technologii, także w pracy zespołowej.

1. Szkoła kompetencji kluczowych, a nie szczegółowych wiadomości

Pilne „odchudzenie” podstaw programowych, a docelowo zmiana paradygmatu. Zamiast nacisku na szczegółowe wiadomości – kształcenie kompetencji kluczowych, w tym pracy zespołowej, rozwiązywania problemów, krytycznego i twórczego myślenia.

1. Szkoła równych szans i równego traktowania

Wsparcie dla dzieci z trudnościami i ze specjalnymi potrzebami. Przeciwdziałanie selekcji oraz segregacji uczennic i uczniów. Edukacja bez rankingów – każda szkoła ma coś do zaoferowania. Dofinansowanie placówek na terenach wiejskich. Szacunek dla różnorodności oraz profilaktyka dyskryminacji i przemocy motywowanej uprzedzeniami.

1. Szkoła wsparcia i współpracy, a nie rywalizacji

Szkoła jako przyjazne miejsce z dobrym klimatem do nauki. Dbanie o relacje i więzi w triadzie: nauczyciele–uczniowie–rodzice. Wsparcie edukacyjne i psychospołeczne dzieci we współpracy z rodzicami. Ograniczenie rywalizacji i nacisku na indywidualne sukcesy (i porażki). Praca zespołowa na co dzień.

1. Szkoła demokracji i zaangażowania

Rozwijanie kultury demokratycznej i samorządności uczniowskiej. Edukacja obywatelska na co dzień, z naciskiem na zaangażowanie w życie szkoły i lokalnej wspólnoty. Współpraca z organizacjami społecznymi – korzystanie z ich wsparcia i zasobów.

1. Szkoła społeczności lokalnej, a nie ministerstwa oświaty

Szkoła samorządowa otwarta na lokalną wspólnotę i wzmacniająca ją. Jednostki samorządowe jako zaangażowany organizator oświaty. Udział mieszkańców w konsultowaniu i tworzeniu wizji rozwoju edukacji. Korzystanie z zasobów społeczności w codziennej pracy szkoły.

1. Szkoła pluralizmu

Dialog światopoglądowy, a nie monolog. Debaty i rozmowy o wartościach i wizjach świata – z przestrzenią na różnice zdań i kontrowersje. Szkoła z edukacją polityczną, ale bez indoktrynacji i partyjnych ideologii. Niezależność programowa i dydaktyczna, także od władz lokalnych.

* 100 dni dla edukacji. 10 pomysłów na nowe otwarcie

Prezentowany poniżej pakiet 10 propozycji to zestaw działań ratunkowych, możliwych do realizacji w ciągu umownych 100 dni po wyborach. Ich szybkie podjęcie pokaże determinację nowego rządu składającego się z ugrupowań prodemokratycznych i będzie sygnałem, że szkoła może być lepsza. Ułatwi też spokojną pracę nad długofalowymi i głębszymi zmianami.

Propozycje kierujemy do prodemokratycznych ugrupowań politycznych, a także do wszystkich osób współtworzących polską szkołę i czujących odpowiedzialność za jej dobre funkcjonowanie.

1. likwidacja luki oświatowej – zwiększenie subwencji,
2. pensje nauczycieli – wzrost o 20% od zaraz,
3. podstawa programowa i ramowy plan nauczania – więcej elastyczności i kreatywności,
4. fundusz zajęć dodatkowych dla szkół samorządowych – koniec z „Willą plus”,
5. dość kuratorów-polityków i ręcznego sterowania samorządową oświatą,
6. deregulacja i odwrócony nadzór pedagogiczny – koniec z papierologią,
7. ustawa o prawach uczniowskich i samorząd uczniowski – szkolna demokracja na co dzień,
8. organizacje pozarządowe w szkole – łatwiejsza współpraca zamiast barier,
9. reaktywacja rad oświatowych – więcej partycypacji i elastyczności,
10. co dalej? Komisja Edukacji Narodowej!

Niezależnie od zmian „szybkich”, należy rozpocząć prace nad zmianami systemowymi. To zadanie nie powinno być jednak domeną wyłącznie ministerstwa edukacji.

Jak to zrobić?

• powołać Komisję Edukacji Narodowej – zespół niezależnych ekspertów i ekspertek do opracowania propozycji i wariantów zmian w takich obszarach, jak: podstawa programowa, finansowanie oświaty, kształcenie i ścieżka nauczycielskiego awansu, nadzór pedagogiczny, rola niepublicznej oświaty i nauczania domowego;
• ekspertki i ekspertów KEN wskazują: rząd, związki samorządowe, uczelnie, związki nauczycieli, podmioty prowadzące szkoły niepubliczne, edukacyjne organizacje pozarządowe;
• KEN pracuje, używając takich metod, jak crowdsourcing oświatowy (otwarty nabór pomysłów na zmiany), konsultacje branżowe i regionalne, dodatkowe ekspertyzy i badania, panele obywatelskie i inne formy konsultacji;

* KEN przedstawi Białą Księgę z propozycjami zmian systemowych – prawnych, organizacyjnych i finansowych – oraz ich wariantami do dalszych dyskusji i pilotaży.

Pełna wersja 10 propozycji na nowe otwarcie polskiej szkoły, nad którymi nadal toczy się dyskusja ze środowiskami edukacyjnymi i politycznymi

“100 dni dla edukacji. 10 pomysłów na nowe otwarcie” opracował zespół prawny pod kierunkiem dr hab. Dawida Sześciło (Wydział Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego)

1. Jak zaawansowane są prace nad propozycjami rozwiązań?

• koncepcja i kierunki zmian – pierwszy etap prac zakończony, kolejny to opracowanie „mapy drogowej” (czerwiec- wrzesień 2023),
• analiza danych o polskiej szkole, czyli „uzbrojenie” w fakty i dane z analiz badawczych – zakończone, ale dokument jest na bieżąco uzupełniany o nowe dane i wyniki badań,
• uspołecznienie procesu pracy nad rozwiązaniami – proces ciągły, począwszy od Obywatelskiego Paktu dla Edukacji, przez Szczyt Edukacyjny do stworzenia i szerokich konsultacji „mapy drogowej”,
• konkretne propozycje rozwiązań prawnych na pierwsze 100 dni – gotowe, do doprecyzowania po konsultacjach z ugrupowaniami politycznymi, samorządami i związkami zawodowymi,
• założenia do zmian w prawie oświatowym – do dalszego opracowania, konieczne jest także przeprowadzenie analizy obowiązującego obecnie prawa: pięć obszernych ustaw, setki rozporządzeń i procesu kodyfikacyjnego z udziałem prawników – konieczny proces kodyfikacyjny z udziałem powołanych do tego instytucji publicznych, w tym RCL.

Zmiany obejmować powinny regulacje zawarte w następujących ustawach:

• ustawa z 7 września 1991 roku o systemie oświaty – przed wrześniem 2017, akt konstytucyjny dla systemu oświaty, obecnie reguluje m.in. kwestię egzaminów zewnętrznych i pomocy materialnej dla uczniów;
• ustawa z 14 grudnia 2016 roku – Prawo oświatowe, które zastąpiło u.s.o. w charakterze aktu podstawowego dla organizacji procesu edukacyjnego;
• ustawa z 27 października 2017 roku o finansowaniu zadań oświatowych, w połączeniu z ustawą z 13 listopada 2003 o dochodach jednostek samorządu terytorialnego oraz ustawą z 27 sierpnia 2009 o finansach publicznych;
• Ustawa z 26 stycznia 1982 roku, Karta Nauczyciela, regulująca stosunki pracy personelu nauczycielskiego w szkołach publicznych;
• Ustawa z 21 listopada 2008 roku o pracownikach samorządowych, dotycząca personelu administracyjnego i obsługi placówek oświatowych.

1. Opis prowadzonych do tej pory działań: co już zostało zrobione?

• wypracowanie Obywatelskiego Paktu dla Edukacji – 10 kierunków zmian w systemie oświaty (czerwiec 2022);
• konsultacje i zbieranie deklaracji wsparcia 10 postulatów Paktu wśród organizacji społecznych, samorządów lokalnych, związków zawodowych, środowisk akademickich i politycznych (lipiec–grudzień 2022);
• prezentacja Paktu w mediach ogólnopolskich i sieci, a także w cyklu debat „Jaka Polska po wyborach?”
• Szczyt Edukacyjny – narada obywatelska z udziałem przedstawicielek i przedstawicieli wszystkich zainteresowanych środowisk, ok. 180 osób z całej Polski (27 stycznia 2023);
• publikacja 114 rekomendacji i rozwiązań w obszarach określonych w Pakcie – zaproponowanych na Szczycie;
• opracowanie propozycji zmian prawnych na pierwsze 100 dni nowego rządu oraz konsultacje ze związkami zawodowymi i samorządami (marzec–czerwiec 2023);
• przygotowanie analizy wybranych problemów polskiej szkoły: „100+ faktów o stanie polskiej oświaty” (kwiecień–czerwiec 2023);
• działania rzecznicze w sprawie uwzględnienia w programach wyborczych i realizacji po wyborach postulatów Paktu oraz 10 propozycji na pierwsze 100 dni – spotkania z ekspertami edukacyjnymi prodemokratycznych ugrupowań i partii politycznych (kwiecień–czerwiec 2023);
• w trakcie – tworzenie zespołu ekspertów edukacyjnych i prawnych do pracy nad „mapą drogową” zmian w systemie oświaty (maj–czerwiec).

1. Załączniki do przygotowanych rozwiązań

* diagnoza problemu ( Jakiej szkoły chcemy?

100-faktów-o-stanie-polskiej-edukacji.-Analiza-wybranych-problemów-24_04.docx

* Obywatelski Pakt dla Edukacji – kluczowe kierunki zmian systemowych

Obywatelski Pakt dla Edukacji

1. Propozycje rozwiązań wypracowane na Szczycie Edukacyjnym (27 stycznia 2023)

Podsumowanie debaty obywatelskiej. Rekomendacje i rozwiązania

1. Propozycje rozwiązań prawnych na pierwsze 100 dni nowego rządu

100 dni dla edukacji. 10 pomysłów na nowe otwarcie

1. Kilka słów o działaniach koalicji

Sieć Organizacji Społecznych dla Edukacji to utworzona jesienią 2020 roku koalicja ponad 40 organizacji społecznych. Przygotowujemy rozwiązania problemów, które stoją dziś przed polską szkołą – opracowaliśmy kolegialnie 20 stanowisk w formie policy papers, dotyczących tych obszarów polskiej edukacji, którymi od lat zajmują się organizacje tworzące koalicję.

Mieliśmy swój udział w powstrzymaniu Lex Czarnek i Lex Czarnek 2.0 – część z nas zainicjowała kampanię Wolna Szkoła, do której dołączyły środowiska samorządowe, związkowe i szkolne, a także ponad 100 organizacji społecznych z całej Polski.

Po agresji Rosji na Ukrainę podjęliśmy inicjatywę SOS Wspólna Szkoła, tworząc sieć instytucji zajmujących się edukacją oraz wsparciem psychospołecznym ukraińskich dzieci w Polsce. Wspólna Szkoła ma ułatwić działania i przepływ informacji między organizacjami społecznymi (polskimi i międzynarodowymi), samorządami lokalnymi i szkołami oraz innymi placówkami, w których uczą się dzieci i młodzi ludzie z Ukrainy.

W połowie 2022 roku przygotowaliśmy Obywatelski Pakt dla Edukacji, który określa najważniejsze obszary wymagające naprawy i 10 postulowanych kierunków zmian. Uzyskały one wsparcie ponad 60 organizacji społecznych, w tym stowarzyszeń dyrektorskich i nauczycielskich, a także korporacji i stowarzyszeń samorządowych (UMP, ZMP, ZPP, Ruch Samorządowy Tak! Dla Polski) oraz związków zawodowych (ZNP i NZZ Oświata Polska).

Nasze propozycje stały się przedmiotem publicznej debaty w czasie Szczytu Edukacyjnego 27 stycznia 2023 roku. W gronie 170 osób ze wszystkich środowisk stworzyliśmy ponad 100 rekomendacji powiązanych z 10 postulatami Paktu. Obecnie pracujemy nad propozycjami konkretnych zmian prawnych do wprowadzenia przez pierwsze 100 dni po wyborach – konsultujemy je z prodemokratycznymi ugrupowaniami parlamentarnymi, przedstawicielami samorządów i związków zawodowych. Tworzymy także zarys „mapy drogowej” długofalowych zmian w oświacie na najbliższe lata w ramach zespołu prawno-akademicko-nauczycielskiego.

Nazwa organizacji przygotowującej propozycje

Fundacja ClientEarth Prawnicy dla Ziemi

Osoba prezentująca propozycje

Wojciech Kukuła, Starszy Prawnik w ClientEarth

1. Czego dotyczą propozycje rozwiązań?

Przyjęcie polskiej ustawy o ochronie klimatu, zawierającej w szczególności:

* krajowy cel neutralności klimatycznej do 2050 roku oraz ścieżkę dojścia w postaci 5-letnich limitów emisji dla kraju i poszczególnych sektorów,

* plany adaptacji do zmiany klimatu na poziomie krajowym i samorządowym,

* dodatkową weryfikację klimatyczną projektów i inwestycji mogących szkodzić środowisku,

* minimum 1 proc. PKB (tj. ostatnio około 36 mld zł) pieniędzy z budżetu państwa na ochronę klimatu,

* powołanie Rady Ochrony Klimatu – niezależnego, państwowego organu, o charakterze doradczo-kontrolnym,

* prawo do życia w bezpiecznym klimacie – doprecyzowanie wymogów Konstytucji: udział obywateli w tworzeniu planów klimatycznych i kontrolowaniu władz.

2. Krótki opis problemu, którego dotyczą rozwiązania

Kryzys klimatyczny stał się jednym z największych współczesnych globalnych wyzwań. Jego skutki dotykają już też Polski (susze, ulewy, problemy rolników). Jednocześnie polskie emisje dwutlenku węgla od końca lat 1990. utrzymują się na tym samym poziome (około 400 mln ton rocznie), a ostatnio nawet rosły (zwłaszcza w transporcie). Polska – w przeciwieństwie do większości państw Unii Europejskiej, Wielkiej Brytanii, USA, czy Australii – nie ma krajowej ustawy o ochronie klimatu. Najwyższa pora na przyjęcie takiego prawa także w Polsce!

Szersze FAQ z opisem problemu na stronie ClientEarth: https://www.clientearth.pl/najnowsze-dzialania/artykuly/projekt-ustawy-o-ochronie-klimatu-najwazniejsze-pytania-i-odpowiedzi.

3. Na czym polega proponowane rozwiązanie? Co i jak zmienia?

Proponujemy przyjęcie nowej ustawy o ochronie klimatu, zawierającej także zmiany w szeregu obowiązujących ustaw (główne rozwiązania w pkt. 1 powyżej). Na jej mocy, obywatelki i obywatele uzyskają m.in. prawo do życia w bezpiecznym klimacie (praktyczne wdrożenie obowiązku zapewnienia bezpieczeństwa ekologicznego z Konstytucji RP), umożliwiającego udział w tworzeniu planów klimatycznych oraz kontrolowanie działań władz publicznych. Władze publiczne będą musiały też zapewnić wdrożenie planów adaptacji do zmiany klimatu, co poprawi jakość życia w warunkach postępujących upałów i ulewnych deszczy. Obywatele będą mogli, na nowej podstawie, skarżyć np. decyzje o betonowaniu przestrzeni publicznej. Przyspieszenie dekarbonizacji to: czystsze środowisko, niższe ceny energii i większa konkurencyjność polskiej gospodarki. Zgodnie z badaniami opinii publicznej, wprowadzenie ustawy o ochronie klimatu popiera 69 proc. Polek i Polaków (szczegóły w materiałach na stronie ClientEarth).

4. Jak zaawansowane są prace nad propozycjami rozwiązań?

Gotowy projekt ustawy jest dostępny na stronie internetowej ClientEarth od 17 kwietnia 2023: https://www.clientearth.pl/najnowsze-dzialania/dokumenty/projekt-ustawy-o-ochronie-klimatu.

Ideę wprowadzenia ustawy popiera Koalicja Klimatyczna, tj. zrzeszenie 26 polskich organizacji ekologicznych działających dla klimatu: https://koalicjaklimatyczna.org/czlonkowie.

5. Opis prowadzonych do tej pory działań: co zostało już zrobione?

W dniach 17–23 kwietnia 2023 Fundacja ClientEarth wraz z 6 partnerami zorganizowała Tydzień Klimatyczny, tj. poprzedzony konferencją prasową cykl 6 debat wokół projektu ustawy, obejmujący:

* debatę społeczną w Centrum Nauki Kopernik,

* debatę ekonomiczną w Polityce Insight,

* debatę międzynarodową w Ambasadzie Wielkiej Brytanii,

* debatę polityczną w Sejmie – wspólnie z Koalicją Klimatyczną,

* debatę lokalną – wspólnie z Fundacją Szkoła Liderów,

* debatę prawną w „Rzeczpospolitej”.

Tydzień Klimatyczny obejmował ponad 12 godzin rozmów oraz ponad 100 mówców i gości. Informacja o projekcie ustawy pojawiła się w ponad 200 materiałach medialnych i dotarła do około 5 mln odbiorców.

Więcej informacji o Tygodniu Klimatycznym (w tym nagrania debat) na stronie ClientEarth: https://www.clientearth.pl/najnowsze-dzialania/artykuly/tydzien-klimatyczny-clientearth.

6. Załączniki do przygotowanych rozwiązań

* diagnoza problemu: https://www.clientearth.pl/dlaczego-polska-potrzebuje-wlasnej-ustawy-o-ochronie-klimatu

* propozycje rozwiązań: https://www.clientearth.pl/prawo-ochrony-klimatu

* założenia do ustawy: https://www.clientearth.pl/poznaj-glowne-zalozenia-projektu-ustawy-o-ochronie-klimatu

* tekst projektu ustawy: https://www.clientearth.pl/media/g3wp0hau/2023-04-17-projekt-ustawy-o-ochronie-klimatu-1.pdf

7. One pager o działaniach organizacji

Informacja prasowa: https://www.clientearth.pl/najnowsze-dzialania/artykuly/czy-polska-przyjmie-prawo-ochrony-klimatu-jest-projekt-ustawy.

PRAWA KOBIET – PRZECIWDZIAŁANIE PRZEMOCY I LUCE PŁACOWEJ

Nazwa organizacji przygotowującej propozycje

Fundacja Feminoteka

Osoba prezentująca propozycje

Joanna Piotrowska, prezeska fundacji Feminoteka

1. Czego dotyczą propozycje rozwiązań?

* Przemoc seksualna: zmiana definicji gwałtu, wdrożenie przygotowanych przez WHO „Wytycznych dotyczących opieki medycznej dla kobiet, które doznały przemocy w relacji intymnej i przemocy”, , wprowadzenie obowiązkowych szkoleń z zakresu przemocy seksualnej dla służb medycznych, policji i przedstawicieli wymiaru sprawiedliwości.

* Zmniejszenie różnicy w wynagrodzeniach kobiet i mężczyzn.

2. Krótki opis problemu, którego dotyczą rozwiązania

Przemoc seksualna

• niemal 92 proc. zgwałconych kobiet nikomu nie zgłasza tego faktu, nie szuka pomocy i wsparcia, gdyż wstydzi się i nie wierzy w realną pomoc („Przełamać tabu: raport o przemocy seksualnej”, fundacja Ster, 2015), a także z powodu braku przeszkolenia i wsparcia ze strony instytucji mających pomóc ofiarom oraz odpowiednich procedur;
• gwałt jest jednym z najbardziej traumatycznych doświadczeń; często pozostawia głębokie ślady w psychice osób, które go doświadczyły;
• ponad 80 proc. kobiet, które doświadczyły gwałtu, cierpi na PTSD (zespół stresu pourazowego) ( Kluczyńska, Psychologiczne konsekwencje gwałtu, [w:] „Niebieska Linia” 2002, nr 1.), ale nie stać ich na wieloletnie terapie;
• antykoncepcja awaryjna, tzw. pigułka dzień po, zapobiegająca zajściu w niechcianą ciążę, jest dostępna na receptę;
• lekarze w Polsce mogą odmówić przepisania antykoncepcji awaryjnej, powołując się na klauzulę sumienia, i robią to (Więcej o klauzuli sumienia stosowanej przez lekarzy przeczytasz na stronie fundacji Federa: https://federa.org.pl/zlikwidowac-klauzule-sumienia/);
• istniejące procedury pomocy ofierze gwałtu i procedury współpracy między wymiarem sprawiedliwości a służbą zdrowia lub instytucjami pomocowymi są albo fikcją, albo pozostają na zatrważająco niskim poziomie;
• przedstawiciele wymiaru sprawiedliwości prowadzący sprawy o zgwałcenie powielają mity i stereotypy na temat gwałtów („Dość milczenia. Przemoc seksualna wobec kobiet i problem gwałtu w Polsce”, fundacja Feminoteka, 2011.), przyczyniając się do wtórnej wiktymizacji (wtórnego zranienia) pokrzywdzonych kobiet (Zobacz artykuł A. Kality w Gazecie Wyborczej „Piła alkohol, tańczyła i karmiła go tortem. Sąd uznał, że gwałtu nie było” https://weekend.gazeta.pl/weekend/7,177333,29681753,pila-alkohol-tanczyla-i-karmila-go-tortem-sad-uznal-ze-gwaltu.html);
• liczba zgłoszeń gwałtów pozostaje na tym samym poziomie od wielu lat (nieco ponad 2 tysiące rocznie) (Dane statystyczne policji https://statystyka.policja.pl/st/przestepstwa-ogolem/przestepstwa-kryminalne/zgwalcenie/122293,Zgwalcenie.html);
• z danych European Sourcebook of Crime and Criminal Justice Statistics wynika, że tylko 13,2 proc. osób skazanych za zgwałcenie dostaje w Polsce kary długoterminowe, czyli między 5 a 10 lat więzienia, gdzie średnia europejska wynosi 25,4 proc. (na Węgrzech – 33,7 proc., w Czechach 32 proc., we Francji – 31,9 proc., w Niemczech – 24,6 proc.); z danych tych wynika, że polskie sądy są statystycznie dwa razy łagodniejsze wobec gwałcicieli niż sądy w innych krajach europejskich;
• najczęstsze wyroki za gwałt to wyroki w zawieszeniu (między 30 a 40 proc..

Luka płacowa

Luka płacowa w wynagrodzeniach mężczyzn i kobiet wynosi w Polsce około 19 proc. Jest ona widoczna zwłaszcza w sektorze prywatnym i w elastycznych składnikach wynagrodzeń, takich jak premie i nagrody. Jeśli uwzględnimy te ostatnie, to skorygowana luka wynagrodzeń w firmach zatrudniających przynajmniej 9 pracowników wynosi aż 30 proc. Taka nierówność jest rażącym przykładem niesprawiedliwości, a zarazem dyskryminacji kobiet na rynkach pracy. Likwidacja luki płacowej to jeden z czynników niezbędnych dla pożądanych zmian na rynku pracy: większej aktywizacji zawodowej kobiet i zmniejszenia ryzyka ich niskich emerytur.

Kobiety w Polsce zarabiają mniej niż mężczyźni. Im wyższe stanowisko, tym większa różnica w wynagrodzeniach. To nie służy gospodarce. Zjawisko dyskryminacji płacowej kobiet jest powszechne, mimo istnienia zapisów konstytucyjnych, kodeksu pracy, dyrektyw unijnych. Aby zlikwidować to zjawisko, potrzebne są regulacje, które nałożą określone obowiązki na pracodawców.

3. Na czym polega proponowane rozwiązanie? Co i jak zmienia?

Przemoc seksualna

* Zmiana definicji gwałtu przyczyni się do zmniejszenia liczby umarzanych zgłoszeń o gwałt, zmniejszy liczbę wyroków za gwałt w zawieszeniu. Obowiązujące w Polsce prawo w praktyce uznaje, że do gwałtu dochodzi wtedy, gdy występuje przemoc. Ta definicja wyklucza m.in. gwałty w sytuacjach, kiedy brak zgody nie został wyrażony ze względu na strach czy „obowiązek” w stałych związkach, a także wtedy, gdy osoba nie mogła z innych powodów odmówić współżycia (np. spała albo była nieprzytomna). Badania, ekspertyzy i opinie pokazują, że to kobiety, które doświadczyły gwałtu, ponoszą konsekwencje zdarzenia, są obwiniane za gwałt. A gwałciciele pozostają bezkarni. Zmiana definicji gwałtu może przyczynić się do zmiany tej sytuacji.

* Wprowadzenie wytycznych dla służb medycznych poprawi standardy opieki nad kobietami po doświadczeniu gwałtu zgłaszającymi się do lekarzy.

* Obowiązek szkoleń dla przedstawicieli wymiaru sprawiedliwości oraz policji na temat zjawiska przemocy seksualnej, w tym gwałtu, mitów i stereotypów funkcjonujących na jego temat poprawi jakość działań wymienionych służb i zmniejszy ryzyko wtórnej wiktymizacji (wtórnej traumy) pokrzywdzonych. Zmniejszy się skala wyroków w zawieszaniu i spraw umarzanych, zwiększy się liczba zgłoszeń gwałtów.

Luka płacowa

Zmniejszą się różnice w płacach między kobietami i mężczyznami, rzadziej będzie dochodziło do dyskryminacji kobiet w tym obszarze, poprawi się sytuacji finansowa kobiet.

4. Jak zaawansowane są prace nad propozycjami rozwiązań?

Przemoc seksualna

* Zmiana definicji gwałtu – projekt ustawy został złożony w Sejmie w 2021 roku.

* „Wytyczne dotyczące opieki medycznej dla kobiet, które doznały przemocy w relacji intymnej i przemocy” opracowane przez WHO zostały przetłumaczone na język Polski, dostosowane do polskich realiów i zaprezentowane podczas konferencji w maju 2023.

* Projekt szkoleń dla służb – Feminoteka opracowała szkolenia dla instytucji pomocowych i policji „Jak pomagać, by nie krzywdzić osób po doświadczeniu przemocy seksualnej, w tym gwałtu”, pracujemy nad szkoleniami dla wymiaru sprawiedliwości, dostosowujemy szkolenia dla służb medycznych zgodnie z najnowszymi wytycznymi WHO.

Luka płacowa

Projekt ustawy przygotowany przez Kongres Kobiet w sprawie ograniczania różnicy w wynagrodzeniach kobiet i mężczyzn: https://www.kongreskobiet.pl/europa-rownych-plac.

5. Opis prowadzonych do tej pory działań – co zostało już zrobione?

• Zmiana definicji gwałtu – została skonsultowana z organizacjami zajmującymi się przeciwdziałaniem przemocy wobec kobiet oraz prawniczkami specjalizującymi się w tej tematyce (prof. E. Zielińska, prof. M. Płatek). Projekt zmiany ustawy o zmianie definicji przestępstwa zgwałcenia został złożony w Sejmie w marcu 2021 roku. Od tamtej pory leży w tzw. sejmowaje zamrażarce, o podjęcie prac nad ustawą upominamy się wraz z Klubem Lewica regularnie.
• „Wytyczne dotyczące opieki medycznej dla kobiet, które doznały przemocy w relacji intymnej i przemocy” WHO – zostały przetłumaczone na język polski i dostosowane do warunków polskich. Rozpoczęto starania, aby wytyczne zostały wprowadzone w życie, trwają próby spotkania się w tej sprawie z przedstawicielami ministerstwa zdrowia.
• Szkolenia: Feminoteka opracowała poradnik Jak pomagać, by nie krzywdzić osób po doświadczeniu przemocy seksualnej, w tym gwałtu oraz szkolenia dla instytucji pomocowych i policji. Prowadziłyśmy już szkolenia z tego obszaru w latach 2021, 2022 i 2023 dla ośrodków pomocy społecznej, kuratorów, sądowych, organizacji pozarządowych. Obecnie dostosowujemy szkolenia dla służb medycznych zgodnie z najnowszymi wytycznymi WHO, prowadziłyśmy takie szkolenia w 2018 i 2019 roku.

6. Załączniki do przygotowanych rozwiązań

Przemoc seksualna

*zmiana ustawy o zmianie definicji gwałtu: http://orka.sejm.gov.pl/Druki9ka.nsf/Projekty/9-020-429-2021/$file/9-020-429-2021.pdf

* Poradnik Jak pomagać, by nie krzywdzić osób po doświadczeniu przemocy seksualnej w tym gwałtu: https://feminoteka.pl/jak-pomagac-by-nie-krzywdzic-osob-po-doswiadczeniu-przemocy-seksualnej-w-tym-gwaltu-2.

Luka płacowa

Wszystkie dokumenty dotyczące projektu ustawy w sprawie ograniczania różnicy w wynagrodzeniach kobiet i mężczyzn są zamieszczone na stronie Kongresu Kobiet: https://www.kongreskobiet.pl/europa-rownych-plac.

PRAWA KOBIET – PRAWA REPRODUKCYJNE

Nazwa koalicji przygotowującej propozycje

Wielka Koalicja za Równością i Wyborem (koalicja działająca przy FEDERZE Fundacji na Rzecz Kobiet i Planowania Rodziny)

Osoba prezentująca propozycje

Antonina Lewandowska, koordynatorka ds. rzecznictwa krajowego FEDERY

1. Czego dotyczą propozycje rozwiązań?

Poprawa jakości i dostępności świadczeń z zakresu zdrowia i praw seksualnych i reprodukcyjnych w Polsce, w szczególności: rzetelnej edukacji seksualnej, antykoncepcji, opieki prenatalnej i aborcji.

1. Krótki opis problemu, którego dotyczą rozwiązania

Polska od lat zajmuje ostatnie miejsce w Europejskim Atlasie Antykoncepcyjnym, badaniu mapującym dostępność środków antykoncepcyjnych na całym kontynencie. Sytuacja w Polsce jest gorsza nawet niż w Rosji czy Białorusi.

W naszym kraju obowiązuje także jedno z najbardziej restrykcyjnych praw antyaborcyjnych na świecie. Kobiety mieszkające w Polsce nie mogą liczyć na wsparcie systemu i zmuszone są do decydowania o swoim ciele i życiu w atmosferze strachu i zaszczucia. Pogłębiają się niechęć i wrogość między pacjentkami i osobami pracującymi w ochronie zdrowia. Do tego kobiety deklarują coraz mniejsze zaufanie do lekarzy, obawiając się, że nie usłyszą od nich prawdy o stanie zdrowia płodu – zwłaszcza biorąc pod uwagę, że państwowe systemy refundacji badań prenatalnych są okrojone i trudno dostępne (przede wszystkim w rejonach wiejskich). Co więcej, niektórzy lekarze nie znają lub nie rozumieją prawa antyaborcyjnego, co może prowadzić do tragedii, takich jak śmierć kobiety, której zbyt późno udziela się pomocy.

Z kolei edukacja seksualna w Polsce istnieje jedynie w formie szczątkowej. Nieliczne placówki oświatowe, które decydują się na prowadzenie zajęć, mogą spodziewać się wzmożonych kontroli państwowych (czy to ministerialnych, czy w formie delegacji z okręgowych kuratoriów). Narusza to suwerenność placówek szkolnych oraz sugeruje istnienie „kanonu ideologicznego”, którego każda placówka powinna się trzymać.

1. Na czym polega proponowane rozwiązanie? Co i jak zmienia?

Proponowane rozwiązania obejmują:

• pełną dekryminalizację aborcji oraz jej legalizację i poprawę dostępności,
• wprowadzenie systemów refundacji środków antykoncepcyjnych na wzór państw Europy Zachodniej (np. Francji, Anglii),
• dofinansowanie systemu ochrony zdrowia, w szczególności placówek znajdujących się poza obszarami dużych miast,
• przeprowadzenie nowelizacji podstawy programowej dla edukacji seksualnej (prowadzonej pod nową nazwą, która zastąpi obowiązujące dziś „wychowanie do życia w rodzinie”),
• uzupełnienie programu kształcenia kadr medycznych (w szczególności ginekologicznych i położniczych) o aspekty medycyny seksualnej i reprodukcyjnej, socjologię medycyny, oraz edukacją prawną (w zakresie regulujących pracę medyków aktów prawnych).

Przedstawione wyżej punkty stanowią absolutne minimum, o które każdy i każda z nas powinna walczyć, by odzyskać decyzyjność o tym, czy, kiedy i ile chcemy mieć dzieci.

1. Jak zaawansowane są prace nad propozycjami rozwiązań?

Najbardziej aktualną propozycją zmiany legislacji aborcyjnej jest obywatelski projekt ustawy „Legalna Aborcja. Bez kompromisów”, odrzuconej przez Sejm w pierwszym czytaniu w czerwcu 2022 roku. Ustawa przygotowana została przez ekspertki w dziedzinie praw reprodukcyjnych, na co dzień pracujące z osobami potrzebującymi dostępu do aborcji. Zapisy projektu ustawy są drogowskazem, służącym tworzeniu rozwiązań dla nowej, prokobiecej i prorodzinnej Polski.

Raporty oraz dokumenty zawierające rekomendacje dostępne są także na stronie FEDERY Fundacji na Rzecz Kobiet i Planowania Rodziny. Fundacja wraz z działającą przy niej Wielką Koalicją za Równością i Wyborem regularnie zwracają się do organów i instytucji państwowych z postulatami dotyczącymi poprawy ochrony praw człowieka i praw kobiet w Polsce. Listy z dokładnymi propozycjami i sugestiami najlepszych zmian w legislacji są w posiadaniu FEDERY i mogą być w każdej chwili upublicznione.

1. Opis prowadzonych do tej pory działań: co zostało już zrobione?

Poza zaangażowaniem w prace nad przygotowaniem wspomnianego wyżej projektu legislacyjnego „Legalna Aborcja. Bez Kompromisów” oraz działań z zakresu rzecznictwa krajowego, WKRW i FEDERA działają na rzecz edukacji społecznej. Organizacje w całej Polsce dystrybuują materiały FEDERY – wśród nich należy wymienić zwłaszcza broszurę o aborcji farmakologicznej, broszurę o antykoncepcji oraz przewodnik po prawach pacjenckich. Przekazywane osobom w każdej części kraju, materiały te pomagają w walce o prawa i w świadomym podejmowaniu decyzji o rodzicielstwie.

FEDERA prowadzi także szkolenia prawne dla lekarzy, by wiedzieli, jakie działania wolno im podejmować, kiedy chcą jak najlepiej pomagać pacjentkom, mimo skrajnie restrykcyjnych przepisów antyaborcyjnych.

Grupa PONTON, projekt FEDERY poświęcony rzetelnej edukacji seksualnej, wraz z innymi organizacjami specjalizującym się na tym polu we WKRW (np. Fundacja Nowoczesnej Edukacji Spunk) od lat prowadzą szkolne warsztaty z edukacji seksualnej. Do tego doliczyć należy ich działalność rzeczniczą, badania (jak opracowywany właśnie przez PONTON nowy raport o stanie edukacji seksualnej w Polsce) i rekomendacje dla Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego – wszystkie te materiały stanowią przekrój dobrych praktyk, zaleceń i gotowych rozwiązań systemowych, ugruntowujących dostęp młodzieży do rzetelnej wiedzy o ludzkiej seksualności.

1. Załączniki do przygotowanych rozwiązań

• Apel do ginekologów i ginekolożek na Światowy Dzień Bezpiecznej Aborcji 2022
• Poradnik „Prawa pacjenckie w pytaniach i odpowiedziach”
• Raport Wielkiej Koalicji za Równością i Wyborem „Kontrrewolucja kulturowo-religijna. Czy Polsce grozi prawo podporządkowane ideologii chrześcijańskich fundamentalistów?”
• Raport „Przemoc instytucjonalna w Polsce. O systemowych naruszeniach praw reprodukcyjnych”
• Strona obywatelskiej inicjatywy ustawodawczej „Legalna Aborcja. Bez Kompromisów”
• Raport Grupy PONTON o stanie edukacji seksualnej w Polsce (premiera 1 czerwca)

EDUKACJA – PRAWA UCZNIA I UCZENNICY

Nazwa organizacji przygotowującej propozycje

Stowarzyszenie Umarłych Statutów

Osoba prezentująca propozycje

Łukasz Korzeniowski

1.Czego dotyczą propozycje rozwiązań?

Propozycja polega na przygotowaniu projektu ustawy o prawach ucznia, która ma stać się narzędziem do osiągnięcia celu w postaci poprawy stanu przestrzegania praw uczniów

2. Na czym polega proponowane rozwiązanie? Co i jak zmienia?

Prawa uczniów są naruszane, a dotychczasowy model kontroli ich przestrzegania (w ramach nadzoru pedagogicznego) nie sprawdza się. Potrzeba jasnych przepisów dotyczących praw ucznia (co zniwelowałoby konieczność sięgania po skomplikowane narzędzia wykładnicze w celu ustalenie treści tych praw), a także nowego modelu reagowania na te naruszenia. Ustawa o prawach ucznia stara się na te wyzwania odpowiedzieć.

3. Jak zaawansowane są prace nad propozycjami rozwiązań?

Obecnie trwają końcowe prace dotyczące założeń do ustawy.

4. Opis prowadzonych do tej pory działań: co zostało już zrobione?

Opublikowano książkę Prawa ucznia w Polsce. Raport z badań (Kraków 2023), która pokazuje niedostatki w obszarze przestrzegania praw ucznia. Publikacja ta jest bazą do opracowania założeń do projektu ustawy, a dalej – samego projektu ustawy. Koncepcja ustawy o prawach ucznia została zaprezentowana także podczas Szczytu dla Edukacji, znalazła się wśród 10 rozwiązań przygotowanych przez SOS dla Edukacji na pierwsze 100 dni nowych rządów i była konsultowana w środowisku organizacji zrzeszonych w SOS dla Edukacji.

5. Załączniki do przygotowanych rozwiązań

Diagnoza problemu: książka Prawa ucznia w Polsce. Raport z badań, red. Ł. Korzeniowski, Kraków 2023

POLITYKA MIGRACYJNA I INTEGRACYJNA

Nazwa koalicji przygotowującej propozycje

Konsorcjum Migracyjne

Osoba prezentująca propozycje

Agnieszka Kosowicz, Fundacja Polskie Forum Migracyjne

1. Czego dotyczą propozycje rozwiązań?

Przyjęcie polityki migracyjnej państwa (na szczeblu centralnym oraz na poziomie lokalnym).

2. Krótki opis problemu, którego dotyczą rozwiązania

Od 2015 roku Polska nie ma nawet założeń do polityki migracyjnej państwa. W świecie, w którym migracje stanowią integralną część rzeczywistości, Polska ani nie prowadzi w tej sprawie wewnętrznej dyskusji, ani nie reaguje systemowo na pojawiające się wyzwania.

Eskalacja konfliktu w Ukrainie, której efektem jest napływ do Polski milionów ludzi potrzebujących ochrony od lutego 2022 roku, unaoczniła wszystkie mankamenty tego stanu rzeczy: braku wizji, zrozumienia zjawiska i narzędzi do skutecznego prowadzenia polityki migracyjnej.

Podejmowane zróżnicowane działania nie stanowią spójnej reakcji na wyzwania, przed jakimi staje Polska. Upolitycznienie debaty publicznej na tematy migracyjne dodatkowo oddala nas od rozwiązywania realnych problemów i rozumienia natury migracji.

Nasza propozycja polega na zbudowaniu polityki opartej na wiedzy, kierującej się wartościami praw człowieka i zmierzającej do budowania w Polsce wspólnoty, która wszystkim mieszkańcom zapewni bezpieczeństwo i dobrostan.

3. Na czym polega proponowane rozwiązanie? Co i jak zmienia?

Polska nie posiada obecnie polityki migracyjnej państwa. Proponujemy jej przygotowanie i wdrożenie.

Efektem dobrej polityki migracyjnej jest:

* zwiększone poczucie bezpieczeństwa wszystkich mieszkańców,

* zapewnienie dostępu do ochrony osobom jej potrzebującym, * uregulowanie statusu prawnego i sytuacji osób, które przybywają do Polski z innych krajów,

* włączenie osób przybywających do lokalnych społeczności i praca z tymi społecznościami nad postawami otwartości na inność.

W rezultacie mieszkanki i mieszkańcy Polski odnajdą się w Polsce, w której mniej jest osób wykluczonych i funkcjonujących na marginesie życia społecznego. Wzrośnie poziom bezpieczeństwa i przewidywalności ludzi dla siebie nawzajem.

Dobra polityka migracyjna oznacza rozwój rynku pracy, dobrą jakość edukacji, lepszą politykę społeczną – ponieważ uwzględnia obecność w Polsce migrantów i migrantek, którzy w tych obszarach funkcjonowania państwa są obecni.

Konkretne kroki, jakie proponujemy:

* rozpoczęcie prac nad polityką migracyjną Polski – etap I – diagnoza, okrągły stół rząd–samorząd–NGO–nauka,

* profesjonalizacja instytucji odpowiedzialnych za realizację zadań związanych z migracją (legalizacja pobytu) i integracją – urzędy wojewódzkie, PCPR, OPS, UP – stworzenie warunków do profesjonalizacji kadry urzędników,

*. abolicja – po pandemii COVID-19 i eskalacji wojny potrzebne jest uporządkowanie statusu prawnego osób,

* wzmocnienie narzędzi wsparcia migrantów na rynku pracy i ochrony przed nadużyciami (PIP),

* edukacja – na każdym poziomie konieczna jest edukacja na temat migracji, rewizji wymagają programy nauczania, potrzeba asystentury międzykulturowej, konieczne jest włączenie edukacji o różnorodności do kształcenia kadry urzędniczej, także lekarzy, nauczycieli, samorządowców.

4. Jak zaawansowane są prace nad propozycjami rozwiązań?

Konsorcjum przygotowało założenia do polityki migracyjnej państwa, które mogą służyć jako zaczyn do dalszych dyskusji.

5. Opis prowadzonych do tej pory działań – co zostało już zrobione?

Założenia do polityki migracyjnej państwa zostały przygotowane wspólnie przez 9 organizacji członkowskich Konsorcjum.

Następnie skonsultowaliśmy propozycję ze środowiskiem akademickim oraz związkami zawodowymi.

Kolejne zaplanowane konsultacje (z innymi NGO, z organizacjami prowadzonymi przez migrantów, z samorządami) wstrzymała eskalacja wojny w Ukrainie.

6. Załączniki do przygotowanych rozwiązań

* założenia do ustawy:

http://konsorcjum.org.pl/storage/2023/04/POLITYKA-MIGRACYJNA-1.pdf

* szkic do lokalnych polityk integracyjnych (materiał dla samorządów):

https://konsorcjum.org.pl/szkic-do-lokalnych-polityk-integracyjnych

1. One pager o działaniach koalicji

Konsorcjum Migracyjne to koalicja 9 organizacji społecznych, działających na rzecz migrantów i uchodźców, wyznających wspólne wartości i połączonych wizją tego, jak powinna wyglądać Polska i Europa, którą współtworzą migranci i migrantki.

Konsorcjum Migracyjne tworzą: Amnesty International, Stowarzyszenie Interwencji Prawnej, Fundacja Nasz Wybór, Stowarzyszenie Nomada, Stowarzyszenie Homo Faber, Migrant Info Point, Helsińska Fundacja Praw Człowieka, Fundacja Polska Gościnność, Fundacja Polskie Forum Migracyjne.

Nasze działania opierają się na:

• poszanowaniu godności wszystkich osób,
• zapewnieniu ochrony i odpowiedniego wsparcia wszystkim migrantkom i migrantom,
• wzmacnianiu poczucia solidarności Polek i Polaków z innymi ludźmi,
• budowaniu wspólnoty wszystkich osób mieszkających w Polsce, niezależnie od ich statusu prawnego, narodowości czy innych cech osobistych.

Efekty naszej pracy, które szczególnie polecamy uwadze, to:

* Polityka Migracyjna Polski – główne kierunki i założenia

Propozycja wizji nowoczesnej polityki uwzględniającej zarówno potrzeby wspólnoty, jaką stanowimy, ale też zachowującej wierność podstawowym wartościom gwarantującym poszanowanie praw człowieka wszystkim mieszkańcom kraju.

* Szkic do lokalnych polityk integracyjnych

Zapis wskazówek i propozycji dla samorządów ma służyć własnej pracy nad diagnozą i przygotowaniem lokalnej polityki integracji migrantów. Jak to określa autorka dokumentu, Anna Dąbrowska z Homo Faber: „szkic to punkt wyjścia, nie punkt dojścia”.

* Polska Szkoła Pomagania – raport

Opis doświadczenia dużych, średnich, małych miast w odpowiedzi na kryzys migracyjny 2022 roku. Odpowiedź na przybycie do Polski ponad 4 milionów ludzi w ciągu kilku miesięcy bez wątpienia jest unikalnym doświadczeniem. Staraliśmy się uczciwie opowiedzieć o tym, jak Polska dała sobie z nim radę.

* Akademia Migracyjna

Ogólnopolska platforma dzielenia się wiedzą na temat migracji i integracji, przeznaczona dla samorządów, społeczności, organizacji i podmiotów, dla których jest to nowe zjawisko. W ramach platformy oferujemy zasoby wiedzy online, ale też proponujemy wsparcie bezpośrednie, gdy nasza wiedza może pomóc lokalnym społecznościom w przyjęciu i integracji migrantów i migrantek.

* Forum Migracyjne

W dniach 18–19 maja 2023 odbyło się spotkanie 30 organizacji wspierających migrantów i migrantki w Polsce, co posłużyło uporządkowaniu wzajemnej wiedzy o zasobach i wyzwaniach środowiska, a także przemyśleniu skutecznych sposobów na dalszą wymianę wiedzy i współpracę.

Więcej o Konsorcjum Migracyjnym

Media publiczne w szerokim kontekście zmian w zakresie instytucji demokratycznego państwa, technologii i konsumpcji mediów, wolności słowa i swobody wypowiedzi

Nazwa koalicji lub organizacji przygotowującej propozycje

Zespół ekspertów: Jan Dworak, prof. Stanisław Jędrzejewski, mec. Karol Kościński, prof. Tadeusz Kowalski, Jacek Weksler

Organizacje uczestniczące w koalicji/ grupie organizacji przygotowującej propozycje

Wiele osób reprezentujących organizacje i środowiska profesjonalne z zakresu mediów, kultury, ekonomii i prawa, m.in. prof. Adam Bodnar, Marek Hołyński, Jerzy Kapuściński, Michał Komar, amb. Andrzej Krawczyk, Krzysztof Luft, Wojciech Majcherek, amb. R.M. Nowakowski Dorota Nygren, Lech Parell, prof. Ryszard Piotrowski prof. Andrzej Rzepliński, Adam Rudawski, amb. Katarzyna Skórzyńska, Ludwik Sobolewski

Osoba prezentująca propozycje

Jan Dworak

1. Czego dotyczą propozycje rozwiązań?

Nakreślenie nowego modelu mediów publicznych, co jest punktem wyjścia do stworzenia założeń odrębnej ustawy „Nowe media publiczne – media obywatelskie”.

1. Krótki opis problemu, którego dotyczą rozwiązania

Media publiczne zostały zdewastowane przez ostatnie osiem lat rządów Zjednoczonej Prawicy. Przywrócenie mediom publicznym zaufania publicznego wymaga wbudowania chroniących je „bezpieczników” prawnych, a także zmianę paradygmatu ich funkcjonowania w nowej rzeczywistości cyfrowej.

1. Na czym polega proponowane rozwiązanie? Co i jak zmienia?

Zmiana polega na rozproszeniu i usieciowieniu instytucji i takiej strukturze i procedurach, w których politycy zostaną pozbawieni możliwości bezpośredniego wpływu na obsadę personalną kierownictwa mediów i ich działalność programową.

1. Jak zaawansowane są prace nad propozycjami rozwiązań?

Istnieje opis generalnych kierunków zmian, a w węzłowych kwestiach – takich jak struktura, finansowanie, wybór władz, niezależność dziennikarska i redakcyjna, zadania programowe, budowa portalu mediów publicznych – sformułowano merytoryczne rekomendacje. Pozwala to obecnie zredagować założenia ustawy, co jest celem zespołu.

1. Opis prowadzonych do tej pory działań: co zostało już zrobione?

Zarysowany model mediów publicznych w formie prezentacji przedstawiany był publicznie, m.in. w Towarzystwie Dziennikarskim, na Forum Długiego Stołu, w trakcie debat programowych organizowanych przez wspólnie Instytut Spraw Publicznych i pięć innych fundacji, podczas poświęconej mediom publicznym konferencji wyższych uczelni w Poznaniu. Projekt był kilkakrotnie konsultowany z upoważnionymi przedstawicielami parlamentarnych ugrupowań demokratycznych: Koalicji Obywatelskiej, PSL, Polski 2050 i Lewicy. Na zaproszenie senackiej Komisji Kultury Środków Przekazu przedstawiony został podczas publicznego wysłuchania w Senacie, gdzie został przychylnie przyjęty.

KULTURA – MUZEA

Nazwa grupy przygotowującej propozycje

Zespół do spraw reformy muzeów, afiliowany przy Komitecie Narodowym ICOM Polska

Osoba prezentująca propozycje

dr Piotr Rypson, Przewodniczący Stowarzyszenia ICOM Polska

1. Czego dotyczą propozycje rozwiązań?

Zmiany w ustawie o muzeach i ustawy o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej.

2. Krótki opis problemu, którego dotyczą rozwiązania

Rządy Zjednoczonej Prawicy dokonały znaczących, wielomiliardowych inwestycji w budowę muzeów, instytucji pamięci oraz ich modernizację. Prace nad nowymi instytucjami trwają. Należy to docenić, gdyż to największa inwestycja państwa polskiego w tę dziedzinę kultury. Jednocześnie władze całkowicie zinstrumentalizowały tę sferę, wpływając na obsadę stanowisk dyrektorskich, likwidując nieliczne rady powiernicze przy instytucjach, a także faworyzując preferowaną przez siebie tematykę i wspierając ją przy pomocy znaczących transferów budżetowych. W efekcie otrzymaliśmy ogromny aparat kształtujący pożądaną przez władzę narrację historyczną, w pełni podporządkowany woluntaryzmowi rządzącej ekipy. Dodatkowym efektem, z którym będzie musiała się zmagać kolejna ekipa rządowa, będzie skokowy wzrost kosztów utrzymania nowych instytucji i ich programów.

3. Na czym polega proponowane rozwiązanie? Co i jak zmienia?

Przygotowaliśmy zmiany kilkunastu artykułów w ustawie o muzeach i w ustawie o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej. Postulowane zmiany dotyczą trzech głównych kwestii:

* wyłaniania dyrekcji w wyniku konkursu (wraz ze szczegółowo zdefiniowaną reprezentacją zawodową i społeczną w komisjach konkursowych),

* wprowadzenia rad powierniczych jako trwałego elementu struktury zarządzającej instytucją muzealną, na które organizator ceduje szereg swoich kompetencji),

* modyfikacji zasad finansowania adekwatnych do zadań danej instytucji oraz do przyjętego w konkursie programu merytoryczno-organizacyjnego.

4. Jak zaawansowane są prace nad propozycjami rozwiązań?

Zostały opracowane konkretne poprawki do szeregu ustępów w wymienionych ustawach; nie mają one jeszcze formy ostatecznej i są obecnie konsultowane w środowisku muzealników.

5. Opis prowadzonych do tej pory działań: co zostało już zrobione?

Nasze środowisko odbyło szereg spotkań roboczych, bazując po części na wcześniej prowadzonych pracach w Ministerstwie Kultury i Dziedzictwa Narodowego, później zarzuconych. Do współpracy zaprosiliśmy jedną z renomowanych kancelarii prawnych, która opracowała spójny pakiet zmian w ustawach. Propozycje rozwiązań zostały zaprezentowane publicznie po raz pierwszy podczas Forum Przyszłości Kultury 27–28 maja 2023.

SAMORZĄD TERYTORIALNY

Nazwa organizacji przygotowującej propozycje

Fundacja im. Stefana Batorego (Zespół Ekspertów Samorządowych)

Osoba prezentująca propozycje

Adam Gendźwiłł

1. Czego dotyczą propozycje rozwiązań?

Naprawa relacji centrum–samorząd, reforma ustroju samorządu terytorialnego.

1. Krótki opis problemu, którego dotyczą rozwiązania

Relacje między rządem a samorządami różnych szczebli w Polsce pozostawiają wiele do życzenia. W ostatnich latach systematycznie słabła autonomia lokalna, powiększała się zależność samorządów od władz centralnych. Dokumentuje to choćby opracowany ostatnio przez ekspertów Fundacji Batorego Indeks Samorządności. Stopniowo psuje się system finansowania samorządów, bo w coraz większym stopniu bazuje na transferach z budżetu centralnego (wiele z nich ma charakter uznaniowy), rośnie wielkość tzw. luki oświatowej w budżetach gmin i powiatów. Słabsza kondycja budżetowa wielu samorządów blokuje lokalny rozwój. Niezależnie od tendencji centralistycznych, jakie nasiliły się w ostatnich latach, samorządy terytorialne w Polsce stają przed wieloma nowymi wyzwaniami, związanymi m.in. z migracjami, zmianą klimatu, transformacją energetyczną czy deficytem mieszkań.

1. Na czym polega proponowane rozwiązanie? Co i jak zmienia?

Propozycje skupiają się w pierwszej kolejności na doraźnych zmianach odwracających niekorzystną tendencję do stopniowej centralizacji ustroju, finansów publicznych i systemu podstawowych usług publicznych. Wskazujemy również pożądane kierunki zmian długofalowych, bardziej złożonych, zmierzających do budowy bardziej autonomicznych i sprawniejszych samorządów lokalnych i regionalnych w Polsce. Mają one służyć również wzmocnieniu sektora komunalnego jako ważnego partnera do rozwiązywania problemów, zwłaszcza takich, wobec których scentralizowany sektor publiczny i zderegulowany rynek pozostają bezradne. Jako strategiczne sektory, gdzie powinno wzrosnąć znaczenie samorządów, wskazujemy mieszkalnictwo, służbę zdrowia i rozproszoną energetykę służącą transformacji energetycznej. Proponowane zmiany ustawowe dotyczą m.in.

* zmiany modelu nadzoru wojewodów nad samorządami,

* wzmocnienia reprezentacji samorządów w procesie stanowienia prawa (zarówno poprzez Komisję Wspólną Rządu i Samorządu Terytorialnego, jak i dzięki tzw. poselskiej ścieżce legislacyjnej),

* zwiększenia wpływu samorządów na wojewódzkie fundusze ochrony środowiska i regionalne zarządy gospodarki wodnej,

* regulacji procesu powstawania i rozwoju związków metropolitalnych,

* zwiększenia stabilności budżetów jednostek samorządowych poprzez wzrost udziałów jednostek samorządu terytorialnego w podatkach dochodowych i reformę tzw. systemu wyrównawczego,

* odwrócenia tendencji finansowania samorządów uznaniowymi programami dotacyjnymi, w zamian – zwiększenia udziału dochodów własnych samorządów (w tym poprzez reformę podatku od nieruchomości).

1. Jak zaawansowane są prace nad propozycjami rozwiązań?

Opracowano założenia do ustaw, ogólny opis kierunków zmian.

1. Opis prowadzonych do tej pory działań: co zostało już zrobione?

Sformułowano postulaty dotyczące niezbędnych reform, zebrane z istniejących w publicznym obiegu opracowań, a także w wyniku spotkań z samorządowcami i ekspertami. Trwają konsultacje bardziej konkretnych rozwiązań.

1. Załączniki do przygotowanych rozwiązań
   1. diagnoza problemu:

Indeks Samorządności. 2023

Społeczeństwo obywatelskie. Prawo organizacji pozarządowych. Propozycje uproszczeń dla III sektora na wybory parlamentarne 2023 roku.

Nazwa koalicji przygotowującej propozycje Ogólnopolska Federacja Organizacji Pozarządowych

Organizacje uczestniczące w koalicji przygotowującej propozycje

Organizacje członkowskie OFOP

Osoby prezentujące propozycje

Weronika Czyżewska-Waglowska, Karolina Dreszer-Smalec, Piotr Frączak, Rafał Kowalski

1. Czego dotyczą propozycje rozwiązań?

Propozycje dotyczą poprawy warunków formalno-prawnych dla działania organizacji pozarządowych w Polsce, w tym: podniesienia jakości dialogu obywatelskiego, ułatwienia działania organizacji pozarządowych i ich finansowania oraz uproszczenia spoczywających na nich obowiązków administracyjno-podatkowych.

Więcej: https://ofop.eu/wp-content/uploads/2023/04/Wybory-2023-firmowka.docx.

2. Krótki opis problemu, którego dotyczą rozwiązania

Formalności są jedną z głównych barier dla zaangażowania społecznego. Niestety, bariery te zamiast maleć, rosną z roku na rok, na co wskazuje raport Kondycja organizacji pozarządowych 2018 przygotowany przez Stowarzyszenie Klon/Jawor, zgodnie z którym biurokracja administracji publicznej jest problemem utrudniającym działalność 59% organizacji (oznacza to wzrost o 3% w stosunku do 2015 r.). Na niedoskonałość przepisów regulujących działania organizacji wskazuje 35% organizacji (co oznacza wzrost o 4% w stosunku do 2015 r.). Stan ten skutkuje spadkiem liczby członków i członkiń organizacji pozarządowych oraz znużeniem i wypaleniem ich liderów i liderek, przytłoczonych ilością obowiązków – taki fakt sygnalizuje prawie połowa z nich.

3. Na czym polega proponowane rozwiązanie? Co i jak zmienia? W ramach naszej propozycji postulujemy m.in. następujące zmiany w prawie dotyczącym organizacji pozarządowych w Polsce: * podniesienie jakości dialogu obywatelskiego, * reformę finansowania aktywności obywatelskiej, * reformę i uproszczenie systemu zlecania realizacji zadań publicznych, * reformę sposobu przekazywania dotacji, w tym oceny wniosków, * zwiększenie dostępności innych źródeł finansowania, * stworzenie systemu ulg podatkowych, * zwiększenie bezpieczeństwa podatkowego i ograniczenie obowiązków rachunkowo-sprawozdawczych, * uproszczenie procedury rejestracji i późniejszej zmiany danych stowarzyszeń oraz innych typów organizacji, * uproszczenie procedury likwidacji organizacji pozarządowych.

4. Jak zaawansowane są prace nad propozycjami rozwiązań?

Propozycje mają następujące formy:

* ogólny opis kierunków zmian: „Propozycje uproszczeń dla III sektora na wybory parlamentarne 2023 roku”, https://ofop.eu/wp-content/uploads/2023/04/Wybory-2023-firmowka.docx,

* merytoryczne uszczegółowienie wielu z opisanych ogólnych kierunków zmian: https://proste.ngo/tezy,

* część propozycji znajduje się obecnie w procesach rzeczniczych; najbardziej zaawansowane są prace legislacyjne (projekt ustawy i zapowiedź projektu ustawy) dot. procesu zw. z CIT oraz wzorcem statut stowarzyszenia,

* trwają też rozbudowane prace nad reformą ustawy o pożytku. Więcej: https://proste.ngo/rzecznictwo.

5. Opis prowadzonych do tej pory działań: co zostało już zrobione? „Propozycje uproszczeń dla III sektora na wybory parlamentarne 2023 roku” Materiał stanowiący podstawę merytoryczną do propozycji zbierany był w ramach Tez prosteNGO (https://proste.ngo/tezy), opracowywany przez Zespół OFOP „Proste prawo dla NGO” (https://proste.ngo/zespol-prostengo), konsultowany i prezentowany w trakcie kilkudziesięciu webinariów i spotkań organizowanych w latach 2020–2023, m.in. w ramach projektu „Dobre prawo dla organizacji społecznych – myśl centralnie, działaj lokalnie”.

Obecną formę tekst przyjął po konsultacjach z organizacjami członkowskimi OFOP w pierwszym kwartale 2023 roku. Propozycje były też prezentowane i odbyła się nad nimi debata w portalu ngo.pl (zebrano 8 wypowiedzi), oraz

Propozycje w II kwartale 2023 roku zostały również wysłane do partii politycznych.

6. Załączniki do przygotowanych rozwiązań

„Propozycje uproszczeń dla III sektora na wybory parlamentarne 2023 roku”