Przekop Mierzei: jak jednocześnie zaszkodzić przyrodzie, stracić pieniądze i nie mieć nic w zamian
„Elbląg to port bez gospodarczego znaczenia. Zwrotu kosztów inwestycji możemy się spodziewać za ok. 500 lat. A straty w środowisku naturalnym będą bardzo istotne” - piszą naukowcy. Niestety, PiS realizując całkowicie ideologiczną inwestycję nie ogląda się ani na przyrodę, ani na głos naukowców, ani na Komisję Europejską
Sprawa przekopu Mierzei Wiślanej od kilkunastu tygodni elektryzuje uwagę mediów. To jedna ze sztandarowych inwestycji PiS. Jarosław Kaczyński twierdzi, że przekop Mierzei połączy port w Elblągu z Bałtykiem to kwestia polskiej racji stanu, bo uniezależnia nas od Rosji.
Przeciw są ekolodzy, samorząd województwa pomorskiego. A nawet Danuta Makowską, szefowa Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska w Gdańsku, która o mało nie straciła pracy, gdy zgłosiła zastrzeżenia.
Wątpliwości ma również Komisja Europejska. 10 lutego 2019 roku zaapelowała o wstrzymanie prac, do czasu sprawdzenia, czy decyzja środowiskowa jest zgodna z przepisami UE.
15 lutego ruszyła wycinka. W kilka dni wycięto wszystkie drzewa od brzegu Bałtyku do brzegi Zalewu Wiślanego w miejscowości Nowy Świat. Spieszono się, by zdążyć przed 1 marca — początkiem sezonu lęgowego ptaków, gdy tego rodzaju pracy nie byłyby już możliwe.
Dziś, 1 marca, w Brukseli odbyło się spotkanie w tej sprawie polskich władz z Komisją Europejską. Ale - jak poinformował portal RMF24 - „spotkanie odbywa się na szczeblu technicznym", a "z Polski nie przyjeżdża nawet wiceminister".
Krytyka inwestycji płynie również ze środowiska naukowego. I nie tylko od przyrodników, ale również od ekonomistów, czy specjalistów od transportu.
"Elbląg, [...] nie ma wielkiego potencjału gospodarczego jako port morski, i wobec łatwo dostępnych wielkich i rozbudowujących się portów w Gdańsku i Gdyni dalej nie będzie miał znaczenia. [...] Planowane nakłady finansowe są gigantyczne, [...] możliwe skutki gospodarcze bardzo mizerne [...], a straty w środowisku naturalnym bardzo istotne"
- piszą prof. dr hab. Jan Marcin Węsławski*, dr Michał Goc* i prof. dr hab. Lech Stempniewicz* w artykule „Przekop Mierzei: jak za jednym zamachem zaszkodzić Przyrodzie, stracić dużo pieniędzy i nie uzyskać nic w zamian” na stronie kolektywu naukowego Nauka dla Przyrody.
Publikujemy tekst w całości za zgodą Nauki dla Przyrody. Dodaliśmy jedynie śródtytuły.
Przeczytaj także:
Przekop Mierzei: jak za jednym zamachem zaszkodzić przyrodzie, stracić dużo pieniędzy i nie uzyskać nic w zamian
Przekop przez Mierzeję Wiślaną nie jest pomysłem nowym, podobnie jak koncepcje zasypania Zatoki Puckiej, zabudowy Wisły czy zabetonowania Półwyspu Helskiego.
Wszystkie te i podobne inicjatywy wywodzą się z okresu zachwytu nad możliwościami technologii wobec Przyrody.
W latach 1930-1960 powstawały w USA i ZSRR gigantyczne budowle, które miały udowodnić prymat człowieka nad Naturą. W Polsce realizowano je albo planowano w mniejszej skali, bo na szczęście zwykle nie starczało na nie pieniędzy.
Elbląg - port bez znaczenia (gospodarczego)
Dla osób nieobeznanych na bieżąco z historią mapy Polski warto przypomnieć podstawowe fakty. Zalew Wiślany, podobnie jak ujście Wisły w dzisiejszym kształcie, powstał pod koniec XIX w, był intensywnie użytkowany, na jego brzegach powstały liczne osady, a głównym zajęciem ludności było rybołówstwo, rolnictwo i obsługa stale rosnącego ruchu turystycznego. Od lat gospodarcze znaczenie Zalewu Wiślanego oparte było na rybołówstwie oraz handlu pomiędzy Elblągiem i rejonem Kaliningradu.
Płytki Zalew (średnio poniżej 2 m głębokości), dodatkowo zamarzający zimą, współcześnie nie ma znaczenia dla żeglugi wielkotowarowej.
Po wschodniej, rosyjskiej stronie Zalew otwiera się na Bałtyk Cieśniną Pilawską, która komunikuje pobliskie rosyjskie porty na Zalewie z morzem. W stronę Polski, przez płytki akwen kursowały płytkowodne, płaskodenne, małe statki pasażerskie i towarowe. Żegluga rekreacyjna na Zalewie Wiślanym odbywa się, podobnie jak na innych wodach śródlądowych, przez małe jednostki, głównie mieczowe, które nie mogą wychodzić na pełne morze.
Elbląg, mimo modernizacji nie ma wielkiego potencjału gospodarczego jako port morski, i wobec łatwo dostępnych wielkich i rozbudowujących się portów w Gdańsku i Gdyni dalej nie będzie miał znaczenia.
Bezzasadna inwestycja
Cały rejon Mierzei Wiślanej przez lata podlega ciągłym przemianom i obecnie stanowi ciekawe i wartościowe środowisko przyrodnicze rozległych trzcinowisk, dynamicznego ujścia Wisły ze zmiennymi archipelagami mielizn i wysp oraz dużego słonawego zbiornika, w którym rozmnażają się i rosną znaczące populacje sandacza, śledzia i poławianych przemysłowo ryb słodkowodnych.
Położenie w linii Wisły i linii wybrzeża morskiego sprawia, że cały ten rejon jest bardzo ważny dla migracji i zimowania ptaków morskich i wodnych.
Zbiorowiska wydm i sosnowego lasu na Mierzei Wiślanej są zasiedlone przez typowe dla takiego ubogiego środowiska rośliny i zwierzęta, niemniej jednak walory krajobrazowe, mało zmieniony obszar plaż i trzcinowisk stanowią bardzo istotną wartość estetyczną i rekreacyjną. Znaczny obszar Mierzei jest objęty ochroną jako Park Krajobrazowy Mierzei Wiślanej, a Ujście Wisły i Zalew Wiślany to obszary „ptasie” sieci NATURA 2000. Oba ujścia Wisły i Zalew wraz z przyległym fragmentem Mierzei są chronione także jako Specjalne Obszary Ochrony Siedlisk NATURA 2000, jest tam też kilka rezerwatów.
Sieć obszarów Natura 2000 jest systemem ochrony przyrody o ponad krajowym, wspólnotowym znaczeniu. Ustawa o ochronie przyrody (art. 34, pkt. 2) stanowi, że zgoda na działania, które będą na te obszary, chronione tam gatunki i siedliska w znacznym stopniu negatywnie oddziaływać, mogą być wydana wyłącznie w celu:
- ochrony zdrowia i życia ludzi;
- zapewnienia bezpieczeństwa powszechnego;
- uzyskania korzystnych następstw o pierwszorzędnym znaczeniu dla środowiska przyrodniczego;
- wynikającym z koniecznych wymogów nadrzędnego interesu publicznego, po uzyskaniu opinii Komisji Europejskiej.
Wydaje się, że nie zachodzą trzy pierwsze okoliczności, a czwarta nie została udowodniona.
Gęsta chmura zawiesin
Diabeł, jak często, i tu tkwi w szczegółach – jeśli uzna się, że skutki przyrodnicze nie będą znaczące, nie trzeba niczego udowadniać ani uzyskiwać opinii Komisji Europejskiej. Taka ocena zawarta jest w ostatnim raporcie oddziaływania inwestycji na środowisko, ale wcześniejsze kończyły się inną konkluzją (tyle, że zwolniono ze stanowiska urzędniczkę, która wydała na podstawie ocen ekspertów negatywną opinię).
Planowany obecnie przekop Mierzei dla środowiska morskiego (Zatoki Gdańskiej) prawdopodobnie będzie miał skutek znikomy albo żaden, ponieważ ma być to śluza zamkniętą z dwóch stron, w związku z czym przepływ wody pomiędzy Zatoką Gdańską a Zalewem Wiślanym będzie minimalny. Rozległa infrastruktura na brzegu morskim mierzei najprawdopodobniej zaburzy natomiast transport zawiesiny, czyli piasku wzdłuż brzegu – a wszędzie tam, gdzie prąd przybrzeżny, który niesie ten materiał, napotyka na jakąś przeszkodę w postaci falochronu, portu itp., następuje zabieranie materiału z jednej strony i odkładanie go z drugiej.
Najbardziej poważne konsekwencje będzie miała budowa i utrzymywanie toru wodnego, czyli regularne pogłębianie płytkiego obszaru od ujścia przekopu do portu w Elblągu. Dno Zalewu pokryte jest bogatym w materiał organiczny lotnym mułem, który unosi się w wodzie po każdym wzburzeniu, więc
wielokilometrowy kanał wodny będzie źródłem ciągłej chmury gęstych zawiesin, które mają bardzo negatywne skutki dla wszystkich organizmów filtrujących oraz młodocianych stadiów ryb – w tym najcenniejszych w rejonie tarlisk sandacza.
Trzeba pamiętać, że wymienione organizmy są elementami złożonej sieci troficznej zbiornika, a więc oddziaływanie nie kończy się na nich. Pogłębianie tego toru wodnego (z 2 do 5 m głębokości) to prawdziwa praca syzyfowa, bo uwodniony muł będzie się cały czas spływał ze stromego stoku.
Zwrot kosztów? Za 500 lat
Planowane nakłady finansowe są gigantyczne — lecz być może niedoszacowane - możliwe skutki gospodarcze bardzo mizerne (inwestycja może zwrócić się za 450-500 lat, jeśli zwielokrotnią się przewozy i stawki opłat portowych- ocenia prof. Rydzkowski z Wydziału Ekonomii Uniwersytetu Gdańskiego), a straty w środowisku naturalnym bardzo istotne [Przyp. red.: w kontekście trwającego obecnie kryzysu klimatycznego warto również podkreślić, że prace te wiążą się również z dużymi emisjami gazów cieplarnianych — emisjami, które musimy obecnie drastycznie ograniczać, jeśli nie chcemy dopuścić do klimatycznej katastrofy].
Zalew to nie Puszcza Białowieska, ale szkoda sandacza i lokalnego rybołówstwa, tym bardziej, że straty nie będą powetowane niczym więcej niż przekonaniem, że „człowiek potrafi”. Ale po co?
O autorach:
*Prof. dr hab. Jan Marcin Węsławski - dyrektor Instytutu Oceanologii PAN. Działalność naukową zaczynał od taksonomii morskich skorupiaków, ale rozwinął zainteresowania do szeroko pojętej ekologii – od aspektów związanych z bioróżnorodnością, zmianami klimatu, sieciami troficznymi po zarządzanie zasobami morskimi.
*Dr. Michał Goc - pracuje w Katedrze Ekologii i Zoologii Kręgowców Uniwersytetu Gdańskiego, ma za sobą ponad 40 lat badań nad ptakami wodnymi, na Zalewie Wiślanym, Jeziorze Druzno i w Ujściu Wisły.
*Prof. dr hab. Lech Stempniewicz - kieruje Katedrą Ekologii i Zoologii Kręgowców Uniwersytetu Gdańskiego, specjalizuje się w ekologii ptaków morskich i ocenie skutków zmiany klimatu dla funkcjonowania kręgowców w ekosystemach, ochronie przyrody oraz ekologii ewolucyjnej.
Komentarze