„Debatę ws. Puszczy Białowieskiej należy opierać na faktach, a nie na emocjach” – powiedział w Radiu Maryja Paweł Mucha, rzecznik prasowy Ministerstwa Środowiska.
Odniósł się w ten sposób do listu blisko 200 artystów, naukowców i dziennikarzy, którzy zaapelowali do premier Beaty Szydło i prezydenta Andrzeja Dudy o zatrzymanie dewastujących Puszczę Białowieską wycinek.
„Każdy powalony starodrzew jest jak kartka wyrwana z Kroniki Spuścizny Polskiej w Dziedzictwie Ludzkości” – napisali autorzy listu. „To przecież nie jest zbyt gruba księga. Jako jej depozytariusze, a nie właściciele, powinniśmy o nią dbać i zachować dla przyszłych pokoleń”.
-
List 200 w sprawie Puszczy Białowieskiej
Pan Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej
Andrzej DudaPani Prezes Rady Ministrów
Beata SzydłoNa obszarze Puszczy Białowieskiej, obiektu z Listy Światowego Dziedzictwa Ludzkości UNESCO, coraz częściej dochodzi do wycinki stuletnich drzewostanów. Dotychczas obowiązywało moratorium na puszczańskie starodrzewy, jednak Lasy Państwowe podważyły je w niejasnych okolicznościach prawnych.
Naukowców, przyrodników i ludzi kultury niepokoi fakt niszczenia Najstarszego Lasu, ale też tworzenie doraźnego prawa, które pozornie tylko uzasadnia jego dewastację.
Tekst specjalnej decyzji o cięciu jest pilnie strzeżoną tajemnicą, podobnie jak sama wycinka: żeby ustrzec się świadków, zamknięto wstęp na szlaki leśne w nadleśnictwach Białowieża i Hajnówka.
Komitet Światowego Dziedzictwa UNESCO wyróżnił Puszczę ze względu na uniwersalne wartości, które lasy Ziemi już utraciły. Widzieć w niej źródło surowca drzewnego, to jak dostrzegać tylko deski w starym ikonostasie albo Ołtarzu Wita Stwosza.
Lasy Państwowe zasłaniają się chęcią ratowania drzewostanów przed kornikiem i koniecznością ich porządkowania. Przykładają estetykę Zasad Hodowli Lasu do reliktowych ostępów i urządzają je jak zwykły kompleks leśny. Jakby to człowiek mógł wiedzieć lepiej od świerka, gdzie drzewo ma rosnąć. Lepiej wiedzieć od dzięcioła białogrzbietego, gdzie założyć lęg. W rezultacie światowe dziedzictwo jest okradane i niewiele zostaje do dziedziczenia.
Zaś Puszczy grozi wykreślenie z zaszczytnej Listy. Kto nie wierzy, niech przejedzie Drogą Narewkowską bądź Trybą Hajnowską i podziwia kolejne wyręby.
Każdy powalony starodrzew jest jak kartka wyrwana z Kroniki Spuścizny Polskiej w Dziedzictwie Ludzkości. To przecież nie jest zbyt gruba księga. Jako jej depozytariusze, a nie właściciele, powinniśmy o nią dbać i zachować dla przyszłych pokoleń.
Znaczna część ludności puszczańskich wsi i miasteczek utrzymuje się z turystyki bądź z obecności naukowców . Według wiarygodnych badań to turystyczne i estetyczne walory Puszczy dadzą jej ekonomiczną przyszłość, nie zaś kolejne kubiki drewna. Głos za wstrzymaniem cięć jest więc głosem za przyszłością miejscowej społeczności. Ale też za rozwojem badań naukowych w regionie, albowiem
Puszcza Białowieska w jej dotychczasowym stanie to niewyczerpane źródło tematów i intuicji, czyli materiał badawczy, jakiego nie ma nikt na świecie, jakim nie można palić w piecu.
Ostatni naturalny las Europy na nizinie zasługuje raczej na centrum nauki, choćby takie jak warszawski Kopernik, nie zaś na nowy plan cięć.
Dlatego apelujemy do Pani Premier i Pana Prezydenta o interwencję i natychmiastowe wstrzymanie dewastacji najstarszego polskiego lasu. Prosimy o zainicjowanie mediacji, w których strony konfliktu mogłyby wypracować wspólny model ochrony Puszczy Białowieskiej i zakończyć destrukcyjny dla lokalnej społeczności spór.
Czasu jest coraz mniej. Stuletnie dęby wciąż padają. Dziś jedynie najważniejsze osoby w Państwie mogą powstrzymać ten oburzający, choć pewnie nieświadomy wandalizm. Jego skutki są dla Polski niezwykle szkodliwe, bo uderzają nie tylko w naukę, ale też w kulturę i kapitał społeczny.
Prosimy Państwa o działanie i pomoc.
Oto pełna lista sygnatariuszy:
Krzysztof Czyżewski, animator kultury
Małgorzata Czyżewska, animatorka kultury
Olga Tokarczuk, pisarka
Adam Ferency, aktor
Martin Pollack, pisarz, Austria
Herta Müller, pisarka, Niemcy
Jerzy Stuhr, aktor
Monika Sznajderman, wydawczyni
Andrzej Stasiuk, pisarz
Renate Schmidgall, tłumaczka, Niemcy
Kinga Dunin, socjolożka
Stanisław Łubieński, dziennikarz
Michał Książek, mgr inż. leśnictwa, poeta
Przemysław Czapliński, krytyk literacki, Uniwersytet Poznański
Magdalena Łazarkiewicz, reżyserka
Jacek Dehnel, pisarz
Natasza Goerke, pisarka
Elżbieta Lempp, fotografka
Agnieszka Holland, reżyserka
Andrzej Strumiłło, malarz, poeta, pisarz
Jerzy Sosnowski, pisarz
Mariusz Szczygieł, pisarz
Dorota Wodecka, dziennikarka
Krystyna Janda, aktorka
Maja Ostaszewska, aktorka
Maciej Stuhr, aktor
Jan Nowicki, aktor
Jurij Andruchowycz, pisarz, Ukraina
Nina Andruchowycz, artystka kolażu, Ukraina
Tomasz Sikora, muzyk zespołu Karbido
Manuela Gretkowska, pisarka
Piotr Pietucha, pisarz, socjolog
Krystyna Kofta, pisarka
prof. Mirosław Kofta, psycholog
Tomasz Piątek, pisarz, dziennikarz
Kora Jackowska, wokalistka
Kamil Sipowicz, filozof
Muniek Staszczyk, muzyk
Tomek Lipiński, muzyk
Jan Wołek, pieśniarz, poeta, malarz
prof. Jerzy Bralczyk, językoznawca
prof. Wojciech Burszta, antropolog kultury
prof. Jan Hartman, filozof
prof. Andrzej Friszke, historyk
prof. Zbigniew Mikołejko, filozof religii
prof. Marci Shore, historyczka, Yale University
Michael Krüger, pisarz, prezydent Bawarskiej Akademii Sztuk Pięknych
prof. Bohdan Maruszewski, kardiochirurg dziecięcy, współtwórca Wielkiej Orkiestry Świątecznej Pomocy
Rafał Kowalczyk, fotograf przyrody, prof. IBS PAN
Dariusz Bugalski, poeta, dziennikarz
Jarosław Kuźniar, dziennikarz
Aneta Prymaka – Oniszk, dziennikarka, pisarka
Katarzyna Droga, pisarka
Natalia Fiedorczuk-Cieślak, pisarka
Małgorzata Dmitruk, artystka sztuk wizualnych
„Todar” Żmicier Wajciuszkiewicz, kompozytor, wykonawca, Białoruś
Lech Wilczek, przyrodnik, artysta fotografik, pisarz
Bożena i Jan Walencikowie – filmowcy, przyrodnicy
Filip Springer, pisarz, reporter
Beata Hyży-Czołpińska, scenarzystka, reżyserka
Krystian Matysek, operator filmowy, reżyser
Jan P. Matuszyński, reżyser
Paweł Pawlikowski, reżyser
Maciej Bochniak, reżyser
Natalia Koryncka-Gruz, reżyserka
Mariusz Grzegorzek, reżyser
Jerzy Skolimowski, reżyser
Xawery Żuławski, reżyser
Andrzej Jakimowski, reżyser
Borys Lankosz, reżyser
Marcin Bortkiewicz, reżyser
Andrzej Jakimowski, reżyser
Marek Brodzki, reżyser
Łukasz Ronduda, reżyser
Małgorzata Szumowska, reżyserka
Filip Bajon, reżyser, scenarzysta, prozaik
Krystyna Zachwatowicz, aktorka
Karol Maliszewski, pisarz, Uniwersytet Wrocławski
Justyna Czechowska, tłumaczka
Maja Jaszewska, dziennikarka
Magdalena Barbaruk, kulturoznawca, Uniwersytet Wrocławski
Wojciech Browarny, historyk literatury, Uniwersytet Wrocławski
Lisa Palmes, tłumaczka, Niemcy
Marcin Szuster, tłumacz
Leszek Dawid, reżyser
Joanna Kos-Krauze, reżyserka i scenarzystka
Maria Zmarz-Koczanowicz, reżyserka
Wiesław Saniewski, reżyser
Magda Lankosz, dyrektorka administracyjna Gildii
Janusz Zaorski, reżyser, scenarzysta
Anna Osmólska-Mętrak, krytyk filmowy
Anna Kazejak, reżyserka
Rafael Lewandowski, reżyser
Anna Jadowska, reżyserka
Magnus von Horn, reżyser
Tomasz Wasilewski, reżyser
Marek Lechki, reżyser
Katarzyna Klimkiewicz, reżyserka
Barbara Białowąs, reżyserka
Jan Hryniak, reżyser
Mira Żelechower Aleksiun, malarka
Jan Jaromir Aleksiun, artysta grafik
Matthias Kneip, pisarz, Niemcy
Amedeo Baumgartner, malarz i pisarz, Szwajcaria
Iwona Siekierzyńska, reżyserka
Jan Kidawa-Błoński, reżyser
Andrzej Saramonowicz, reżyser
Ryszard Brylski, reżyser
Piotr Ibrahim Kalwas, pisarz
Andrzej Sosnowski, literat
Anna Górecka, tłumaczka
Andrzej Kopacki, filolog
Łukasz Żebrowski, tłumacz
Małgorzata Łukasiewicz, tłumaczka
Katarzyna Leszczyńska, tłumaczka, organizatorka turystyki
Katarzyna Androsiuk, tłumaczka, nauczycielka
Paweł Piszcztowski, filolog, eseista, tłumacz
Anna Bolecka, pisarka
Manfred Mack, tłumacz, Niemcy
Kasia Adamik, reżyserka
Melinda Nadj Abonji, pisarka, Szwajcaria
Jurczok 1001, artysta spoken word, Szwajcaria
Anna Wasilewska, tłumaczka
Manana Chyb, wydawczyni
Paweł Mossakowski, krytyk filmowy
Zofia Zasacka, socjolożka
Tomasz Zasacki, adwokat
Katarzyna Bursze, architekt
Aleksander Bursze, archeolog
Piotr Łukasiewicz, konsultant ds. marketingu
Jadwiga Siemaszko, socjolog
Zenon Kruczyński, pisarz
Dorota Kruczyńska, lekarz
Joachim Paetzold Dipl. Math./Dipl. Ing. Heidelberg
Christel Storch-Paetzold, psycholog, Niemcy
Tanja Dückers, pisarka, dziennikarka, Niemcy
Iwona Lompart, animatorka kultury, dziennikarka, fotografka
Milan Bartl, księgarz, działacz kulturalny, Niemcy
Birgit Albrecht, redaktorka, Niemcy
Ingo Schulze, pisarz, Niemcy
Paulina Schultz, pisarka, Niemcy
Marcin Filipowicz, animator kultury
Kuba Wojtaszczyk, pisarz
Agata Olejniuk, fotografka, aktywistka
Marcin Wicha, pisarz, grafik
Tomasz Kandziora, grafik, projektant
Maciej Gierszewski, poeta, krytyk literacki
Adriana Kovacheva, tłumaczka i badaczka literatury polskiej i bułgarskiej
Anna Mieszała, animatorka kultury, edukatorka
Monika Browarczyk, tłumaczka i badaczka literatury indyjskiej
Agata Drwięga, teatrolożka, animatorka kultury
Joanna Roszak, poetka, pisarka, edukatorka
Kinga Piotrowiak-Junkiert, tłumaczka i badaczka literatury węgierskiej
Natalia Kołacz, graficzka, animatorka kultury
Maciej Junkiert, historyk literatury
Iza Klementowska, reporterka, pisarka
Malina Prześluga-Delimata, dramatopisarka, edukatorka
Marta Tymowska-Wicha, edukatorka, animatorka
Sylwia Izabela Schab, badaczka literatury duńskiej, skandynawistka, edukatorka
Krzysztof Majer, tłumacz i badacz literatury amerykańskiej
Aleksandra Woldańska, graficzka, ilustratorka
Ilma Rakusa, pisarka i tłumaczka, Szwajcaria
Adam Grzelec, artysta
Agata Szudzik, poetka
Tomasz Kowalski, freelancer
Michał Gogiel, architekt, muzyk, malarz
Patryk Szaj, redaktor
Mateusz Dworek, prezes Fundacji Kultury Akademickiej
Karol Francuzik, redaktor, krytyk
Joanna Przygońska, kierownik zespołu ds. literatury Centrum KUltury ZAMEK w Poznaniu
Rafał Gawin, instruktor, konferansjer, publicysta
Łukasz Pałczyński, fotograf
Jakub Sajkowski, poeta, nauczyciel języków
Joanna Bociąg, animatorka kultury, specjalistka ds. sprzedaży w Wydawnictwie WBPiCAK
Konrad Góra, poeta
Robert Rybicki, pisarz
Piotr Hajduga, programista
Izabela Hajduga, nauczyciel
Joanna Mueller, poetka, redaktorka
Izabella Mazur, architekt wnętrz
Stephane Aubry, tancerz baletu
Marcin Czerwiński, nauczyciel akademicki, wydawca, redaktor
Mariusz Grzebalski, poeta, redaktor
Patrycja Kopacka, poetka
Małgorzata Lebda, poetka
Tomasz Bąk, poeta
Natali Słoińska, redaktorka
Marcin Ostrychacz, poeta
Andrzej Franaszek, literaturoznawca, pisarz, krytyk literacki, wykładowca uniwersytecki
Anna Romaniuk, historyk literatury
Radosław Romaniuk, literaturoznawca, pisarz
Joanna Manowska, fotograf
Anna Gajewska, grafik
Eunice Blavascunas, antropolog kultury, wykładowca akademicki, USA
Maddalena Maffei, pisarka, poetka, Włochy
Nathalie Lété, artystka wizualna, projektantka, Francja
Agnieszka Skórzewska-Skowron, dr nauk humanistycznych i teologii, redaktor prowadząca
Patrycja Jackson, psycholog, fotograf, Wielka Brytania
Olexandr Feshchenko, filmowiec, Ukraina
Małgorzata Szadkowska, prezes Fundacji CIWF Polska
Marek Zagańczyk, pisarz, wydawca
Sylwia Nieckarz, reportażystka, dziennikarka
Kayah, wokalistka, autorka tekstów i producentka muzyczna
Maria Peszek, aktorka, piosenkarka
Maciej Szajkowski, muzyk, dziennikarz
Magdalena Sobczak, muzyk
Sylwia Świątkowska, muzyk
Ewa Wałecka, muzyk
Piotr Gliński, muzyk
Paweł Mazurczak, muzyk
Miłosz Gawryłkiewicz, muzyk
Mariusz Dziurawiec, producent muzyczny
Paweł Gumola, wokalista, muzyk
Robert Matera, wokalista, muzyk
Kamil Rogiński, wokalista, muzyk
Nasta Niakrasava, wokalistka
Agnieszka Sroczyńska, wokalistka, muzyk
Tomasz Waldowski, muzyk
Konrad Rogiński, muzyk
Łukasz Borowiecki, muzyk
Michał Stawarz, muzyk
Igor Znyk, producent i menedżer muzyczny
Mateusz Dobrowolski, dziennikarz muzyczny
Jacek Podsiadło, poeta, prozaik, tłumacz, dziennikarz, felietonista
Michał Rudaś, wokalista
Jakub Koźba, wokalista
Kamil Rogiński, muzyk
Piotr Stefański, muzyk
Patryk Kraśniewski, muzyk
Adam Wajrak, dziennikarz, pisarz
Nuria Selva, prof. IOP PAN
Na ten – jego zdaniem „emocjonalny” list, rzecznik Mucha odpowiedział, że wszystko co Lasy Państwowe i Ministerstwo Środowiska robią w Puszczy, jest zgodne z polskim i unijnym prawem. A poza tym – to jeden z koronnych argumentów ministerstwa – Puszcza jest „uczyniona ręka ludzką”, z czego ma wynikać, że człowiek może w niej robić co zechce, a więc również wyciąć co chce. Jednocześnie pan rzecznik zapewnia, że resortowi środowiska zależy, aby Puszcza nie wymarła i odzyskała swój dawny, wspaniały wygląd.
Na bakier z unijnym prawem
OKO.press analizuje twierdzenia rzecznika Muchy.
Ministerstwo Środowiska i Lasy Państwowe prowadzą w Puszczy Białowieskiej tylko te działania, które wynikają z prawa krajowego i unijnego, najlepszej wiedzy i doświadczenia.
fałsz. Fałsz. Zwiększona wycinka odbywa się wbrew prawu środowiskowemu UE
W marcu 2016 roku minister środowiska Jan Szyszko podpisał aneks do Planu Urządzenia Lasu Nadleśnictwa Białowieża. Pierwotnie Plan zakładał pozyskanie ponad 63 tys. m3 drewna w ciągu 10 lat. Aneks zwiększył wycinkę trzykrotnie – do 188 tys. m3 drewna.
Wbrew zapewnieniom rzecznika Muchy, sposób podjęcia decyzji jest złamaniem unijnych przepisów.
„Naruszenie prawa przez ministra Szyszkę polega na tym, że podpisał on aneks, który zwiększał pozyskanie drewna, bez dokonania oceny tego, jaki wpływ ta decyzja będzie miała na chronione w Puszczy Białowieskiej gatunki i siedliska” – mówiła OKO.press Katarzyna Kościesza z ClientEarth Prawnicy dla Ziemi.
Do dokonania takiej oceny przed podjęciem decyzji zobowiązuje prawo środowiskowe Unii Europejskiej. Zdaniem ClientEarth Prawnicy dla Ziemi, decyzja o wycince narusza dwa przepisy: art. 6 ust. 2 i art. 6 ust 3 dyrektywy siedliskowej UE.
Szczególnie drugi przepis jest w kontekście całej sytuacji ważny. Mowa w nim o tym, że
„każdy plan lub przedsięwzięcie, które nie jest bezpośrednio związane lub konieczne do zagospodarowania terenu, ale które może na nie w istotny sposób oddziaływać, […] podlega odpowiedniej ocenie jego skutków dla danego terenu z punktu widzenia założeń jego ochrony”.
Widmo kary
W związku z uporem ministra Szyszki i postępującą dewastacją 27 kwietnia 2017 roku Komisja Europejska (KE) rozpoczęła ostatni etap procedury prawnej przeciwko polskiemu rządowi w związku z wycinką w Puszczy Białowieskiej. Odrzuciła tłumaczenia ministerstwa środowiska, jakoby cięcia były konieczne, by uratować Puszczę przed kornikiem drukarzem, który rzekomo ją „zjada”. I dała miesiąc na wstrzymanie wycinki.
Co się stanie, jeśli Polska się nie zastosuje do oczekiwań KE i sprawa jednak trafi do Trybunału?
„Polsce grożą też poważne kary finansowe, jeśli zignoruje wyrok Trybunału. Najmniejsza kara ryczałtowa wynosi w przypadku Polski 4 mln euro. Dodatkowo mogą być nałożone kary dziennie czy miesięczne” – mówiła OKO.press Kościesza.
Poza tym będzie to ogromny kryzys wizerunkowy rządu, który nie dba o unikatową przyrodę swojego kraju. I żeby ją chronić, trzeba uciekać się do pomocy instytucji unijnej.
Tną też w strefach chronionych UNESCO
W Puszczy Białowieskiej łamie się nie tylko unijne prawo. Puszcza Białowieska to jedyny w Polsce obiekt przyrodniczy wpisany na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO. A to oznacza, że obowiązują w nim tzw. strefy ochronne UNESCO. Wycinka jest niedopuszczalna w strefach I – III, można ewentualnie wycinać drzewa w strefie IV.
„Aneks podpisany w marcu ubiegłego roku przez ministra Szyszkę zakłada pozyskanie drewna wszędzie poza rezerwatami. A więc również w drzewostanach stuletnich oraz III strefie ochronnej UNESCO, które formalnie powinny być wyłączone z cięć” – mówił OKO.press Adam Bohdan z Fundacji Dzika Polska.
Tylko w 2016 roku – jak ustaliła fundacja – na terenie trzech nadleśnictw wycięto ponad 25 tys. m3 drewna w strefie UNESCO wyłączonej formalnie z wycinek.
Niestety, nie wydaje się, by Lasy Państwowe szczególnie przejmowały się ograniczeniami prawnymi UNESCO. Hajnowski nadleśniczy Grzegorz Bielecki w rozmowie z „Wyborczą” w lutym 2017 roku otwarcie przyznał, że prowadzi wycinki również w strefie dziedzictwa UNESCO. I dodał z rozbrajającą szczerością: „Zapisy związane ze światowym dziedzictwem UNESCO nie funkcjonują w ogóle w polskim prawie. To umowa cywilnoprawna między UNESCO a Polską. Ta umowa międzynarodowa nie ma przełożenia wprost na nasze prawo, które obowiązuje leśników”.
Tyle że to nieprawda.
Konwencja UNESCO z 1972 roku o ochronie dziedzictwa kulturalnego i naturalnego została ratyfikowana przez Polskę w 1976 roku. I – jak mówi prof. Sławomir Ratajski, sekretarz generalny Polskiego Komitetu ds. UNESCO – „konwencje ratyfikowane powinny być implementowane do prawa polskiego”.
Rzecznik myli las naturalny z lasem pierwotnym
Puszcza Białowieska jest uczyniona ręką człowieka.
fałsz. Fałsz. Puszcza Białowieska jest lasem naturalnym
W ministerialnej narracji Puszcza Białowieska nie jest lasem naturalnym. A jeśli tak, to – zdaniem resortu – można ingerować w zachodzące w niej procesy przyrodnicze. Problem jednak w tym, że Puszcza jest lasem naturalnym a ministerstwo w różnych wypowiedziach medialnych zdaje się – świadomie bądź nie – mylić las naturalny z pierwotnym.
To nieprawda, że Puszcza Białowieska została w całości stworzona przez człowieka. Prawdą jest, że przez stulecia człowiek oddziaływał na ten las naturalny, zmieniając tym samym jego kształt. Ta presja stała się szczególnie silna w okresie ostatnich ok. 100 lat, gdy w Puszczy Białowieskiej zaczęto prowadzić intensywną gospodarkę leśną.
Czym jest więc las naturalny? Wbrew temu, co mówi Ministerstwo Środowiska, nie jest to wcale las nietknięty przez człowieka. Las, który nie zaznał ludzkiej obecności – w jakikolwiek sposób – to tzw. las pierwotny. I najprawdopodobniej takiego lasu na świecie już nie ma. Człowiek bowiem jest gatunkiem tak ekspansywnym i wszędobylskim, który zdolny jest dotrzeć w różne miejsca ziemskiego globu.
Natomiast cechą charakterystyczną lasu naturalnego jest to, że – mówiąc kolokwialnie – przyroda rządzi się w nim sama.
„Las naturalny to taki las, który powstał w wyniku spontanicznego odnowienia się przez siły natury (bez ingerencji człowieka polegającej na sadzeniu, obsiewaniu, podsadzaniu i podsiewaniu) i dalej kształtowany jest tylko przez przyrodę” – definiuje Towarzystwo Ochrony Puszczy Białowieskiej. Las naturalny może również powstać na opuszczonych polach uprawnych czy łąkach.
Puszcza Białowieska jest obecnie lasem naturalnym na znacznej części swojego obszaru. Przede wszystkim na obszarach ochrony ścisłej, np. w Białowieskim Parku Narodowym.
![Polski katolicyzm jako źródło cierpień. „Przeze mnie tata pójdzie do piekła” [CZĘŚĆ I]](https://oko.press/images/2021/01/TPI200517_1752402-440x280.jpg "Polski katolicyzm jako źródło cierpień. „Przeze mnie tata pójdzie do piekła” [CZĘŚĆ I]")
![Apokalipsa wg Kaczyńskiego: lider obozu władzy ustanowił w kościele religię PiS [SŁOWO W SŁOWO]](https://oko.press/images/2021/01/Kaczynski-na-mszy-440x280.jpg "Apokalipsa wg Kaczyńskiego: lider obozu władzy ustanowił w kościele religię PiS [SŁOWO W SŁOWO]")
