Rada Europy: Reforma sądownictwa łamie standardy antykorupcyjne. Zmieniamy rekomendacje dla Polski

We wstępnym raporcie przedstawionym 29 marca 2018 GRECO ogłosiła, że reforma sądownictwa jest niezgodna ze standardami obowiązującymi w Radzie Europy, narusza bowiem niezawisłość sędziów, którzy w związku z tym mogą być bardziej podatni na "wpływ polityczny" – czyli m.in. zwiększa ryzyko korupcji.

Niezależność sędziowska, praworządność i trójpodział władzy, które są zagrożone przez reformę sądownictwa w Polsce, są mechanizmami chroniącymi wymiar sprawiedliwości przed korupcją.

GRECO przeanalizowała nie tylko ustawę o Sądzie Najwyższym, Krajowej Radzie Sądownictwa i sądach powszechnych, ale też zmiany w Prokuraturze Krajowej i zwiększenie zakresu władzy ministra sprawiedliwości.

Raport GRECO nie ma wiążącej mocy prawnej, jest tylko kolejną formą międzynarodowego nacisku. Ale z pewnością przychodzi w niesprzyjającym momencie dla rządu PiS, który jest w trakcie negocjacji z Komisją Europejską i twierdzi, że sytuacja jest pod kontrolą, a kompromis bardzo blisko.

Kompromisowi PiS z UE z pewnością nie pomoże kolejny liczący się na forum międzynarodowym głos krytykujący Polskę.

Ponowna analiza procedur w Polsce ze względu na "wyjątkowe okoliczności"

Zadaniem GRECO, czyli Grupy Państw przeciwko Korupcji utworzonej w 1999 roku, jest sprawdzanie, czy państwa członkowskie działają zgodnie z antykorupcyjnymi standardami. Ostatnia ocena Polski została przeprowadzona w 2012 roku, ale w związku z reformą sądownictwa GRECO zdecydowała o zmianie wniosków i rekomendacji dotyczących zapobiegania korupcji w środowisku sędziowskim.

GRECO podkreśla, że przedstawiony raport zawiera wstępne wnioski. Ponowna analiza standardów antykorupcyjnych w Polsce została bowiem przeprowadzona na podstawie zasady 34, która umożliwia "uruchomienie doraźnej procedury w razie wyjątkowych okoliczności – jeśli GRECO otrzyma wiarygodne informacje o zmianach proceduralnych, które mogą skutkować poważnymi naruszeniami standardów antykorupcyjnych Rady Europy".

GRECO będzie w najbliższej przeprowadzała dogłębną analizę zmian. Raport jedynie wskazuje "najpilniejsze kwestie na podstawie informacji, którymi aktualnie dysponuje GRECO". Jakie to informacje? M.in. dotychczasowe opinie i analizy Rady Europy, Komisji Weneckiej i Komisji Europejskiej.

Zmiany trzeba analizować w kontekście reformy całego wymiaru sprawiedliwości

Raport zawiera dokładną analizę ryzyka wynikającego z nowych ustaw o Krajowej Radzie Sądownictwa, Sądzie Najwyższym i sądach powszechnych, oraz zmian w Prokuraturze Krajowej. GRECO stwierdza, że:

tj. zasadą, że co najmniej połowa członków rady sędziowskiej musi być wybierana przez środowisko sędziowskie. Obecna sytuacja, łącznie z przedwczesnym odwołaniem członków Krajowej Rady Sądowniczej, ma negatywny wpływ na niezależność sędziowską jeśli chodzi o nominacje sędziów. GRECO uznaje też, że nowa ustawa o KRS jest niezgodna z ustaloną praktyką dotyczącą nominacji, bezpieczeństwa kadencji i procedur dyscyplinujących, jako że poprawki w ustawie zwiększają potencjalny polityczny wpływ na sędziów KRS i w ten sposób naruszają niezawisłość sędziowską.

Poruszone kwestie związane z Krajową Radą Sądowniczą i Sądem Najwyższym muszą być analizowane w szerszym kontekście reform sądowniczych w Polsce. Reformy te były krytykowane przez wiele międzynarodowych organizacji z perspektywy europejskich i międzynarodowych standardów. A krytyka ta była głębsza niż jest to przedstawione w tym raporcie, który ma na celu jedynie analizę z punktu widzenia prewencji korupcji sędziów.

Warto odnotować, że kwestie dotyczące Sądu Najwyższego w dużym stopniu dotyczą też ustawy o sądach powszechnych z 2017 roku – zwłaszcza w kwestii nominacji, bezpieczeństwa kadencji i procedur dyscyplinujących. (...) Szczególnie niepokojąca jest uznaniowa władza Ministra Sprawiedliwości nad wymiarem sprawiedliwości, (...) zwłaszcza w kontekście połączenia stanowiska Ministra Sprawiedliwości i Prokuratora Krajowego. (...) Wnioski z tego raportu powinny być analizowane w kontekście całej reformy sądownictwa, włączając w to ustawę o sądach powszechnych, zmiany w Prokuraturze Krajowej, ustawie o Krajowej Radzie Sądownictwa i inne ustawy."

Rekomendacje dla polskiego rządu

Raport GRECO oprócz krytyki zawiera też zalecenia dla polskiego rządu. W raporcie możemy przeczytać: "Biorąc pod uwagę powyższe, GRECO uważa, że wiele podstawowych zasad sądownictwa zostało naruszonych w taki sposób i do takiego stopnia, że ocena Polski zawarta w raporcie GRECO z 2012 roku dotycząca prewencji korupcji u sędziów nie jest dłużej adekwatna w wielu kluczowych kwestiach. (...) GRECO uważa za bardzo ważne zaktualizowanie swojego raportu, nie tylko o wymienione wnioski dotyczące ustawy o sądach powszechnych, Krajowej Rady Sądownictwa i innych ustaw, ale także o zmiany dotyczące urzędu Prokuratora Krajowego.

GRECO zaleca swojemu Prezydentowi poinformowanie polskiego rządu o wnioskach GRECO i ustalenie dat na wizytę, która będzie miała na celu ponowną ocenę Polski w kontekście prewencji korupcji u sędziów.

Tymczasem, czekając na pełną ocenę, GRECO kieruje do polskiego rządu następujące rekomendacje:

1. Zapewnić, że co najmniej połowa członków Krajowej Rady Sądownictwa będzie wybierana przez środowisko sędziowskie.
2. Zapewnić, że nowy wiek emerytalny w Sądzie Najwyższym nie będzie stosowany do obecnych członków, oraz że ich kadencja będzie mogła być wydłużona. W stosunku do nowych sędziów Sądu Najwyższego zapewnić, że przedłużenie ich kadencji poza wiek emerytalny będzie wolne od wpływu politycznego.
3. Zapewnić, że procedury dotyczące nominacji Pierwszego Prezesa oraz prezesów izb Sądu Najwyższego, oraz ich kadencje (łącznie z ponownymi nominacjami) są zgodne z zasadą niezawisłości sędziowskiej oraz są wolne od zewnętrznych wpływów.
4. Poprawić procedury dyscyplinujące stosowane wobec sędziów Sądu Najwyższego w ten sposób, żeby wykluczyć jakikolwiek nadmierny wpływ władzy ustawodawczej i wykonawczej".