Rząd daje podwyżki nauczycielom, ale nie daje na nie kasy. "Wpuścili nas w kanał" - mówią samorządowcy

W Sejmie trwają prace nad projektem zmian w Karcie Nauczyciela. Rząd zaczął wcielać w życie postanowienia porozumienia, które podpisał 7 kwietnia 2019, przy sprzeciwie pozostałych związków, z NSZZ "Solidarność". Projekt przewiduje m.in.:

• zwiększenie średnich wynagrodzeń nauczycieli (5 proc. z wyrównaniem od stycznia 2019 - już zrealizowane, choć z opóźnieniem oraz 9,6 proc. od września 2019);
• wprowadzenie jednorazowego dodatku stażowego w wysokości 1000 zł dla nauczyciela stażysty (szacowany koszt - 28 mln zł);
• wprowadzenia minimalnego dodatku za wychowawstwo w wysokości 300 zł (do tej pory dodatki różniły się od kilkudziesięciu złotych w uboższych gminach do 380 zł w Warszawie po podwyżce od września 2018 ). Jak piszą autorzy nowelizacji dodatek za wychowawstwo dostaje aż 49 proc. nauczycieli, średnio 148 zł.

Projekt ustawy wpłynął do Sejmu 6 czerwca, od 12 czerwca obraduje nad nim komisja edukacji. Wpłynął jako projekt poselski choć oczywiste jest, że to projekt rządowy. Dzięki takiemu zabiegowi można było skrócić procedurę i pominąć wymagany normalnie etap konsultacji społecznych. A także uniknąć pełnego przedstawienia projektu, łącznie z oszacowaniem kosztów, jakie pociągnie.

"Nie rozumiem tego tempa. Szefowie komisji edukacji ustalili, że to będzie procedowane 26 czerwca, by dać czas samorządom i posłom na zapoznanie się z projektem. Wczoraj [12 czerwca 2019 - red.] komisję prowadził marszałek Terlecki, bo taka była decyzja prezydium Sejmu" - opowiada Krzysztof Baszczyński z ZNP, który uczestniczył w obradach komisji. Skąd ten pośpiech?

"Można domniemywać, że to dlatego, że wiele z zapisów tej ustawy jest po prostu niejasnych. Żeby nikt nie zdążył już interweniować".

Ale pewne rzeczy już wiadomo - podwyżki spadną na barki samorządów.

Może coś się przesunie, ale na pewno zapłacą samorządy

W porozumieniu zawartym z "Solidarnością" rząd oszacował kwotę tegorocznych podwyżek na 667 milionów złotych.

"Pieniądze na podwyżki dla nauczycieli - 9,6 proc. - będą zagwarantowane w ramach przesunięć w budżecie - uspakajała w Sejmie 13 czerwca wiceminister edukacji Marzena Machałek. Dodała, że koszt przeprowadzonych zmian wyniesie ponad miliard zł.

Dodatkowe koszty wynikną ze skrócenia awansów nauczycielskich, które poprzednio minister Zalewska wydłużyła. Oznacza to, że nauczyciele szybciej będą wchodzić na wyższy pułap płacowy.

Skąd na to pieniądze? "Jedną z podstawowych rzeczy jest zabezpieczenie środków. Temat wzrostu wynagrodzeń i przesunięć ze stycznia 2020 na wrzesień 2019 pojawił się już w lutym. Minister Dariusz Piontkowski, wtedy jeszcze poseł, mówił, że budżet będzie nowelizowany. Bo tylko tak można zdobyć środki" - tłumaczy Baszczyński.

Wiadomo, że w budżecie na 2019 zabezpieczono środki tylko na 5 proc. styczniowej podwyżki. Co z dalszymi prawie 10 proc.? Podczas negocjacji ze strajkującymi związkowcami Beata Szydło zaczęła nagle zapewniać, że "pieniądze zostaną wygospodarowane z budżetu", bez potrzeby nowelizacji. W opisie finansowania obecnej nowelizacji Karty Nauczyciela znajduje się taki zapis:

"Dodatkowy skutek finansowy podwyższenia od 1 września 2019 r. wynagrodzeń nauczycieli zatrudnionych w szkołach i placówkach prowadzonych przez jednostki samorządu terytorialnego będzie uwzględniony m. in. w zwiększonej kwocie części oświatowej subwencji ogólnej na 2019 r. Skutki finansowe na kolejne lata dla budżetu państwa zostaną ustalone w ustawach budżetowych i będą uwzględniały skutki przechodzące wzrostu wynagrodzeń nauczycieli".

"Będzie uwzględniony między innymi" sugeruje już, że zwiększona subwencja nie będzie jedynym źródłem finansowania. Ale rzecz w tym, że w 2019 roku nie będzie wcale zwiększenia subwencji oświatowej, bo to reguluje ustawa budżetowa. A "poselski" projekt wyraźnie mówi o przyszłych ustawach budżetowych.

"Pytałem ja, pytały samorządy, pytali posłowie: co z pieniędzmi? I była stara śpiewka, że samorządy mają nadwyżki budżetowe. A w ogóle to będą przesunięcia w budżecie" - relacjonuje Krzysztof Baszczyński.

"Koszty nowelizacji zostaną pokryte ze zwiększonej subwencji. Ta subwencja będzie wynikała z przesunięć budżetowych i będzie to przeprowadzone przez komisję finansów" - zapowiedziała w Sejmie Machałek nie podając żadnych szczegółów. Nie wiadomo, jak miałoby się to odbyć bez zmiany choćby rozporządzenia o subwencji oświatowej. "Przesunięcia w budżecie" mają odbywać się według nieznanych jeszcze zasad.

Wiceszefowa MEN przyznała, że zmiany oznaczają, że wzrosną też wydatki samorządów. "Będziemy tak uzgadniać subwencję, by uwzględnić sytuację finansową samorządów. Rzeczywiście są samorządy, które mogą sobie pozwolić na duże wydatki na oświatę, ale są i takie, które trzeba wesprzeć".

Czyli bogatsze samorządy zostaną poszkodowane bardziej niż biedniejsze. A przy okazji dostaną po kieszeni najbogatsze miasta tradycyjnie antypisowskie.

Dociskanie samorządów, ciąg dalszy

Przedszkola nie są objęte subwencją oświatową, zatem tu w uzasadnieniu możemy przeczytać wprost, że podwyżki płac pochodzić będą wyłącznie z dochodów własnych gmin. Które, jak podkreślono, "w ostatnich latach wykazują silną dynamikę wzrostową".

Nowelizacja Karty przewiduje również minimalne 300 zł za wychowawstwo. W nowelizacji ustawy pada sformułowanie "wychowawca klasy", zatem wyklucza to nauczycieli w przedszkolach. To budzi uzasadnione poczucie niesprawiedliwości.

Samorządy obciążane zostaną również sfinansowaniem nowego świadczenia z porozumienia rządu z "Solidarnością" - jednorazowym dodatkiem 1000 zł dla nauczycieli stażystów.

"Artykuł 160 Konstytucji mówi o tym, że w związku ze zwiększeniem zadań mamy dostać dodatkowe pieniądze. Ktoś może argumentować, że sfinansowanie dodatku dla stażystów mieści się w ramach naszych zadań. Ale to zostało wpisane jako nowe zadanie własne. Oczywiście znowu bez pieniędzy" - wyjaśnia Marek Wójcik ze Związku Miast Polskich.

"W 2018 subwencję oświatową, która i tak jest niewystarczająca, dostaliśmy o 600 milionów za małą i ona się przeniosła na 2019 - dodaje Wójcik. - Kolejny raz wpuszczono nas w kanał".

Dodatkowo w ostatnich latach szybko rośnie tak zwana "luka edukacyjna". Tak samorządy nazywają różnicę między ich dochodami (subwencja i dotacje) a wydatkami na oświatę. W 2018 roku luka osiągnęła rekordowe 23 miliardy. Za sprawą "bezkosztowej reformy" byłej minister edukacji Anny Zalewskiej.