Silna Polska fantastyczna. PiS wypisuje nas z kluczowej dla naszego bezpieczeństwa debaty w UE

„W UE jesteśmy coraz ważniejszym państwem członkowskim i będziemy coraz ważniejsi”, mówił w słynnym już przemówieniu w Sandomierzu premier Mateusz Morawiecki. Wydarzenia ostatnich dni pokazały jak bardzo się myli. Polityka europejska rządu PiS istnieje najwyżej teoretycznie, a kluczowe debaty – na nasze własne życzenie – odbywają się ponad naszymi głowami.

O trwającej debacie na temat przyszłości i bezpieczeństwie Unii Europejskiej oraz relacji między UE a Stanami Zjednoczonymi pisze dla OKO.press Adam Traczyk, politolog i szef fundacji Global.Lab.

Atlantyk coraz szerszy

W poniedziałek 27 sierpnia 2018 minister spraw zagranicznych Niemiec Heiko Maas i prezydent Francji Emmanuel Macron niemal równocześnie zabrali głos na dorocznych konferencjach ambasadorów w Berlinie i Paryżu. Tradycyjnie jest to okazja dla przywódców państw i szefów dyplomacji do zarysowania głównych kierunków polityki zagranicznej ich krajów. Zarówno Maas, jak i Macron skorzystali z tej okazji, a nawet poszli o krok dalej.

Heiko Maas powtórzył w swoim przemówieniu tezy z głośnego artykułu programowego, który ukazał się po niemiecku i angielsku na łamach "Handelsblatt". W tekście o wymownym tytule „Przygotowując plany na nowy porządek światowy” Maas zarysowuje swoją wizję roli Niemiec, Unii Europejskiej i relacji ze Stanami Zjednoczonymi w nowej rzeczywistości międzynarodowej.

U podstaw wizji Maasa leży diagnoza o stopniowym oddalaniu się od siebie Stanów Zjednoczonych i Europy.

Odpowiedzią na to wyzwanie ma być zbudowanie silnej, suwerennej i zjednoczonej Europy, która będzie zdolna do postawieniu się Waszyngtonowi, gdy wymagać będą tego europejskie interesy, i budowa sojuszu na rzecz multilateralizmu.

Jego przesłanie wzmocnił fakt, iż po nim głos zabrała minister spraw zagranicznych Kanady Chrystia Freeland, która była gościem spotkania z ambasadorami. Jej obecność miała symboliczny charakter – reprezentowała ona jedno z państw postulowanego przez Maasa sojuszu średnich mocarstw przywiązanych do zasad liberalnego ładu międzynarodowego. Oprócz Kanady Maas zaliczył do niego także Japonię i Koreę Południową, zaznaczając, że lista ta jest otwarta.

Macron: UE nie może polegać na USA

Praktycznie w tym samym czasie, w którym w Berlinie przemawiał Maas, w Paryżu w siedzibie francuskiego ministerstwa spraw zagranicznych przy Quai d'Orsay na dorocznej naradzie francuskich ambasadorów pojawił się prezydent Francji Emmanuel Macron. Także on wygłosił pochwałę multilateralizmu i republikańskich wartości. Podobnie jak Maas, ale także Angela Merkel we wcześniejszych wypowiedziach,

Choć za wcześnie, aby spekulować o szczegółach tej propozycji, wśród analityków wzbudziła ona skojarzenia z artykułem 5 Traktatu Waszyngtońskiego, który zobowiązuje państwa NATO do wzajemnej pomocy w wypadku ataku na jedno z nich.

Nie jest to zresztą pierwsza inicjatywa prezydenta Francji w zakresie europejskiego bezpieczeństwa. Pod koniec czerwca 2018 dziewięć państw podpisało list intencyjny w sprawie utworzenia Europejskiej Inicjatywy Interwencyjnej, której kształt Macron zarysował w swoim przemówieniu na Sorbonie we wrześniu ubiegłego roku. Polski nie ma wśród sygnatariuszy listu.

Nie przespać dziejowego momentu

Jasne jest podstawowe przesłanie obydwu tych przemówień: świat wchodzi w okres kształtowania się nowego porządku globalnego i Europa nie może przespać tego dziejowego momentu. Berlin i Paryż łączy przekonanie o stopniowej erozji sojuszu transatlantyckiego i wspólnie szukają mechanizmu, który pozwoliłby im skutecznie realizować swoje interesy w wielobiegunowym świecie.

O ile bowiem pewne jest, że kluczowymi graczami w nowym rozdaniu pozostaną Stany Zjednoczone i Chiny, to inne państwa rozpoczęły grę o miejsce w tym porządku i zasady, na jakich będzie on funkcjonował.

Dla tandemu francusko-niemieckiego naturalnym wehikułem do zapewnienia państwom europejskim ważnego miejsca w wielobiegunowym świecie jest ścisła współpraca w ramach Unii Europejskiej.

I rzeczywiście, trudno wyobrazić sobie, aby Niemcy, Francja, czy jakiekolwiek inne państwo europejskie mogło samodzielnie stanowić przeciwwagę dla USA, Chin, a w dłużej perspektywie - także dla innych mocarstw wschodzących, jak Indie.

Postulaty Maasa i Macrona nie oznaczają oczywiście nagłego zerwania relacji z USA. Maas podkreśla, że silniejsza i bardziej samodzielna Europa byłaby dla Waszyngtonu bardziej wiarygodnym partnerem, a wzajemne relacje bardziej zbalansowane.

Przywódcy europejscy, a zwłaszcza niemieccy, biorąc pod uwagę stan chronicznie niedofinansowanej niemieckiej armii, muszą sobie również zdawać sprawę, że w średniej perspektywie praktycznie niemożliwe jest zastąpienie amerykańskich militarnych gwarancji bezpieczeństwa.

Niemniej, prezydentura Donalda Trumpa podziałała na europejskich polityków niczym katalizator. Symboliczny wymiar ma w tej kwestii porozumienie nuklearne z Iranem, które Trump zerwał jednostronnie, wbrew europejskim partnerom, nie oglądając się na biznesowe interesy europejskich firm.

Dlatego nawet jeśli uda się zażegnać obecne spory handlowe pomiędzy Unią Europejską i Stanami Zjednoczonymi, na co wskazuje niedawne spotkanie prezydenta USA z przewodniczącym Komisji Europejskiej Jean-Claudem Junckerem, to nikt nie może wykluczyć, że w przyszłości Europa stanie się ofiarą amerykańskiej wojny handlowej.

Nie można więc się dziwić, że rozpoczęły się przymiarki do rzeczywistości post-atlantyckiej.

Polska w swoim świecie

A gdzie w tym wszystkim Polska? Politycy Prawa i Sprawiedliwości de facto wypisali nas z tej kluczowej dla przyszłości i bezpieczeństwa Polski debaty. Tymczasem w naszym położeniu geopolitycznym wszelkie napięcia w relacjach transatlantyckich powinny zapalić lampki alarmowe.

Stany Zjednoczone są głównym gwarantem naszego bezpieczeństwa i trudno sobie dziś wyobrazić europejską architekturę bezpieczeństwa bez kluczowego udziału w niej Waszyngtonu. Ale także w Warszawie musimy brać pod uwagę, że USA skupione na rywalizacji z Chinami na Pacyfiku, w nawet niedalekiej przyszłości mogą poświęcać mniej uwagi naszemu regionowi.

Jednocześnie, to przecież Niemcy i inne państwa europejskie są naszymi głównymi partnerami handlowymi. Wszelki kryzys, jak potencjalna wojna celna na linii Berlin/Bruksela - Waszyngton odbije się więc bezpośrednio na naszej gospodarce. Do tego,

Nie znaczy to oczywiście, że powinniśmy przyklasnąć wszystkim pomysłom Berlina i Paryża. W końcu także z europejskimi partnerami mamy konflikty interesów, czego najlepszym przykładem jest sprawa niemiecko-rosyjskiego gazociągu Nord Stream 2.

Możemy także sceptycznie reagować na część pomysłów Emmanuela Macrona, który chciałby przeprowadzić gruntowny przegląd architektury bezpieczeństwa ze wszystkimi partnerami Europy, w tym z Rosją (z zastrzeżeniem, że wycofa się z agresji na Ukrainę).

Zamykamy sobie drzwi

Aby jednak móc zgłosić nasze wątpliwości i skierować debatę na korzystniejsze dla nas tory, trzeba brać w niej aktywny udział. Tymczasem rząd PiS w dalszym ciągu pogrążony jest w sporze z Komisją Europejską i innymi europejskimi stolicami.

Do tego raczej nie zamierza zejść z kursu kolizyjnego, bo tak trzeba interpretować zapowiedzi wicepremiera Gowina, że rząd może zignorować postanowienia Trybunału Sprawiedliwości UE.

Tym samym sami zamykamy drzwi, które szczególnie Berlin trzyma dla nas przynajmniej uchylone. A o otwartym charakterze wizji, którą przedstawił Heiko Maas, świadczy choćby fakt, że w dniu wygłoszenia przemówienia w Berlinie, udał się do Bukaresztu, państwa biorącego udział w inicjatywie Trójmorza, gdzie przekonywał do swojej wizji rumuńskich dyplomatów.

Polska stoi przed niebagatelnym wyzwaniem balansowania w gąszczu napięć na globalnej szachownicy. Aby wyjść z tej zawieruchy obronną ręką potrzeba mądrej i aktywnej dyplomacji właściwie rozpoznającej nasze interesy oraz szanse i zagrożenia, przed jakimi stoimy.