"Nie mamy już siły walczyć z polską nienawiścią" - dramatyczne wyznanie matki-uchodźczyni

Co znaczy „czarny”, domyślili się już sami. Podobnie jest po rosyjsku. Syn A. słyszy potem jeszcze „brudas”.

Kiedy w 2012 A. ucieka z rodziną do Polski syn — M. ma 7, a córka — C., 5 lat.

"To taki wiek, kiedy dzieci są jeszcze bardzo otwarte. Bardzo się starały – szły do szkoły nawet chore, nie chciały nic tracić. Walczyłam o nie — w ciągu tych 6 lat przeprowadzaliśmy się wiele razy, przeszliśmy przez 11 różnych szkół. Chcę jak najlepiej dla moich dzieci, ale nie mamy już siły walczyć z tą polską nienawiścią" — mówi A.

Terespol: próbujcie dalej

Uciec z Czeczenii udaje się za drugim razem. Za pierwszym razem dojeżdżają do Rosji, ale tam czekają już na nich czeczeńskie służby: „No co? Wyjeżdżać się zachciało?”.

Za drugim razem są ostrożniejsi. Dostają się do Moskwy w luku bagażowym pod podłogą autobusu. Jadą razem z nielegalnymi pracownikami z Chin. Długie godziny, wszędzie pełno spalin. W końcu się udaje. Z Rosji przedostają się na Białoruś, tam kupują bilet do Polski.

- Gdybyśmy mogli, zostalibyśmy w Czeczenii. Wytrzymaliśmy dwie wojny. Kręciliśmy się po Kaukazie, czekając, aż wszystko się skończy. Wracaliśmy. Rosyjscy żołnierze mówili: "Dokąd wracacie, was tam zabiją". My na to: "Trudno, przynajmniej zginiemy w domu".

Potem zaczynają się prześladowania ze strony nowej czeczeńskiej władzy. A. nie chce o tamtych czasach opowiadać, najwyraźniej było gorzej niż na wojnie, bo postanawia uciekać. Razem z 70-letnią matką i dwójką małych dzieci.

W Terespolu z pociągu wysadza ich polska straż graniczna, grozi deportacją. A. prosi o azyl. „Co mi tu pani gada, u was nie ma wojny – wracajcie do domu” – mówi strażnik i wsadza ich w pociąg na Białoruś.

Jakaś życzliwa Białorusinka wynajmuje im mieszkanie. Zwierzają się jej. "Próbujcie znowu jutro, ludzie to próbują po siedem, osiem razy" - namawia.

W końcu się udaje. Urząd ds. Cudzoziemców rozpatruje wniosek. A. nie pamięta, ile dokładnie to trwało. Może rok? Nie dostają statusu uchodźcy, ale pobyt tolerowany – mogą być w kraju, ale na żadną pomoc ze strony państwa nie mogą liczyć. Nie mogą też zamieszkać poza Polską.

Dzieci idą do szkoły.

Nie baw się z tymi dziećmi

"Moje dzieci mają złe doświadczenia już z tych pierwszych lat" — przyznaje A.

Na podwórku kamienicy, w której zamieszkali, jest piaskownica. Bawią się tam dzieci A., dołączają też dwie dziewczynki z sąsiedztwa. Po chwili przychodzi babcia dziewczynek. "Chodźcie, nie bawcie się z nimi, kupię wam lody". Dzieci A. bawią się dalej same.

A. bardzo stara się przystosować. "Nie mówcie po rosyjsku" - strofuje dzieci. Jednak akcentu się nie ukryje. Na przystanku odpowiada starszemu panu, który pyta o godzinę. Kiedy słyszy wschodni akcent, spluwa w jej kierunku. "Byliśmy za daleko, nie trafił". Coś z tego pewnie trafiło do głów jej dzieci, stały obok.

"Dzisiaj mój syn nie mówi już prawie po polsku. Zawsze ja muszę tłumaczyć. Stara się, ale w końcu mówi: nie mogę. Może to bunt jakiś? A może za dużo od Polaków wycierpiał?" - zastanawia się A.

Im bliżej szkoły, tym smutniejsza

Córka A. trafia do zerówki. Przedszkolanka krzyczy: "Nic nie rozumiesz". A jak ma rozumieć? – pyta A. Dopiero przyjechała, ma 5 lat.

Rok później rodzina jest w trudnej sytuacji. Trafiają do Ośrodka Interwencji Kryzysowej. "Nie miałam wtedy pracy, nie miałam jak zapłacić za obiady w stołówce. Dyrektorka powiedziała, że dzieci nie dostaną obiadu, dopóki nie będzie decyzji ośrodka pomocy społecznej" — tłumaczy A. Czekają więc.

W międzyczasie 6-letnia C. chodzi z całą grupą do stołówki. Kiedy próbuje wziąć jakąś słodycz, wychowawczyni mówi: Ty nie możesz, twoja mama za to nie zapłaciła. C. codziennie siedzi więc głodna i patrzy, jak inne dzieci jedzą. „Nie może przecież zostać sama w klasie” – tłumaczy nauczycielka.

W kolejnych szkołach nauczycielki mówią: "Pani córka jest taka cicha, przestraszona, mało kontaktowa". A czy to jakaś zbrodnia? - zastanawia się A. I czy to jej wina?

Może jest taka, bo w poprzedniej szkole inne dziewczynki się na niej wyżywały? „Jesteś głupia” – mówiły. "A ona jest cicha, pracowita, nikomu nie dokucza" — uważa A. Chciała znaleźć przyjaciół. Pochwaliła się w klasie, że ma swój kanał na YouTube – opowiada tam o grach. Koledzy z klasy piszą w komentarzach: "Żenada".

"Córka długo nic nie mówiła, ale widziałam, jak jechałyśmy do szkoły, że im bliżej jesteśmy, tym bardziej jest smutna i przybita" — mówi A.

Cichy i arogancki

"Syn nie rozmawia z innymi dziećmi. Ciągle siedzi w bibliotece. Ciągle trzyma ręce w kieszeni. Kiedy się do niego zwracam, milczy i patrzy w ścianę. Zachowuje się arogancko. Cichy, wycofany, mało kontaktowy. Kopnął plecak kolegi". Takie informacje dostaje A. na temat M. w jednej ze szkół.

A. sprawdza w słowniku, co znaczy "arogancki". Jak to: cichy i arogancki? Tłumaczy, że syn tylko przesunął plecak. „My nie przechodzimy przez rzeczy, tak jak wy, my omijamy albo przesuwamy. Nauczycielka powiedziała mi, że u was kopnąć i przesunąć znaczy to samo. No chyba nie, prawda?”.

W innej szkole, kiedy wychodząc na przerwę, otarł się o ławkę kolegi, tamten mówi do nauczycielki: "Brudas mi ławkę pobrudził!" A. wie o tym właśnie od tej nauczycielki, syn już jej o takich rzeczach nie mówi. Wie jeszcze, że chowali mu plecak, ściągali spodnie.

"Nauczycielka, która opowiedziała o historii z ławką, była jedną z tych, które chciały pomóc — bo tacy zaangażowani nauczyciele też się zdarzali" — mówi A. Tylko jak pomóc? Próbuje. Na lekcji wychowawczej pokazuje dzieciom film o Czeczenii. Widać zniszczone miasta, spalone domy. „Widzicie? To tak jak u nas po wojnie” – tłumaczy. Dzieci się śmieją. „M., to twój dom tam się jara?”

Nauczycielka się nie poddaje. Organizuje spotkanie z rodzicami. Niezbyt byli zainteresowani — mówi A. Siedzieli i bawili się telefonami.

"Z dorosłymi to czasem wcale nie jest łatwiej niż z dziećmi" — uważa A. Kiedyś sama próbowała porozmawiać z rodzicami kolegów z klasy dzieci. „Niech pani zabiera lepiej to swoje dziecko z klasy" - mówią jedni. "To chyba pani córka nie jest kontaktowa. To nie nasz problem” - mówią inni.

Wszystkiemu winne dziecko

Postanawiają zmienić M. imię. Może źle się kojarzy? Może bije w polski słuch? Może jak zmienimy, to się skończy, mamo? W kolejnej szkole używa więc innego imienia. "Ale to nic nie daje. Przecież i tak nie mówią po imieniu, tylko: brudny, czarny, murzyn" - mówi A.

"Bardzo się starał. Teraz mówi: nie mam siły, wszystko mi jedno. Mówi czasem takie rzeczy, że zaczynam się martwić. Ma 14 lat, to bardzo niebezpieczny wiek. Boję się, że się załamie. A tu zero wsparcia i w każdej szkole tak samo. Mówię mu: zostawmy ich, idźmy do innej szkoły. On mówi: mamo, boję się, że będzie jeszcze gorzej. I ma rację".

Chodził do psychologa, ale ciągle się zmieniali. Trudno mu było jeszcze raz o tym wszystkim opowiadać. Już nie chce chodzić. A. sama idzie kiedyś po radę do psycholog. Ta przynosi kukłę i pokazuje jak głaskać dziecko.

- Wychowawca? Umie tylko straszyć: "Nie zdacie, nie umiecie". "Przecież dla nas język polski to język obcy i tak mamy trudności" - mówi A.

"Nikt nie chce widzieć w tych dzieciach tego, co dobre. Jakie polskie dziecko mówi w trzech językach? Jeśli to dziecko mówi po polsku, po rosyjsku i po czeczeńsku — to przecież zdolne dziecko, prawda? Jeśli mój syn dobrze się uczył do V klasy, starał się, do czerwonego paska zabrakło mu 0,23 pt., to chyba bystry?"

Sama z wykształcenia jest nauczycielką (w Polsce pracowała m.in. w McDonaldzie, w sklepie spożywczym). "Uczyli nas psychologii, pedagogiki, mówili, że dziecko trzeba wspierać, nawiązywać kontakt, gdy widzi się problem. A moje dziecko siedzi na przerwie samo, zamknięte w sobie – nikt nawet nie podejdzie".

"A kiedy mówisz o sytuacji, to jakbyś do ściany mówił. Cały czas wszystkiemu winne jest dziecko".

W klasie M. był jeden chłopak, Polak, trochę grubszy. Cały czas go bito. To wtedy M. zaczął często (według nauczycielki: za często) chodzić do biblioteki. Chował się tam. Bał się. Jeśli cię już kiedyś bili, to jak widzisz, że biją innego, to się boisz. Że zaczną ciebie bić. Mama w końcu zabiera tamtego chłopaka ze szkoły.

"Ciągle walczę. Nie pozwolę, żeby z mojego syna też zrobili ofiarę" — mówi A.

Nie różnimy się

"W jednej ze szkół wicedyrektorka mówi: Jestem patriotką!. A potem wyprasza nas za drzwi pod jakimś tam pretekstem. Wtedy mnie zamurowało, ale teraz bym jej odpowiedziała: jeśli uważa się pani za patriotkę, to proszę się postarać, żebyśmy my też nimi byli.

A. myśli, że ludzie mają do nich takie podejście przez to, co mówią media. A przecież mogliby mówić inaczej, więcej pozytywnych rzeczy. Na przykład?

"Trzeba im wytłumaczyć, że religia to nie wszystko. Nas zawsze uczono, że różnych religii jest dużo. Jest wiele krajów muzułmańskich, ale każdy ma inne zwyczaje. Jakby spojrzeć na odzież w historii, to w wielu kulturach kobiety nosiły chusty. To jest zwyczaj narodowy, a nie znak, że terroryści.

Poza religią są też doświadczenia. Mamy wiele wspólnych. U was też była wojna, wy też nie mieliście domów. Ostatnio się dowiedziałam, że Polaków też na Sybir wysyłali, prawda?

Mamy trochę wspólnego. Na tym musimy budować, o to się zaczepić. Może wtedy ludzie zrozumieją? Może gdyby te wasze oficjalne media o tym mówiły..., ale to chyba się nie da, prawda? Bo one teraz w innych rękach?"