Straszna wiadomość: Karol Modzelewski nie żyje

Po południu dotarła do naszej redakcji wiadomość, że profesor Modzelewski jest w bardzo ciężkim stanie i trzeba szykować się na najgorsze. Po godz. 20 tę smutną wiadomość potwierdziły osoby z najbliższego kręgu Profesora.

W normalnym kraju byłby zapewne wybitnym demokratycznym politykiem i publicznym intelektualistą. PRL zamykał go w więzieniach i wytrwale przez dziesięciolecia szkalował w mediach, utrudniając mu karierę naukową - którą wbrew swoim komunistycznym prześladowcom i tak zrobił, stając się jednym z najwybitniejszych specjalistów od wczesnopiastowskiego średniowiecza w polskiej historiografii.

Byłem wiele lat temu studentem Karola Modzelewskiego na Uniwersytecie Warszawskim i zdawałem u niego egzamin z historii średniowiecza. Później rozmawiałem z nim wielokrotnie - jako dziennikarz i jako młodszy kolega-historyk. Był jednym z najbardziej błyskotliwych politycznych umysłów, z jakim zetknąłem się kiedykolwiek. Wywiady z Karolem Modzelewskim można było spisywać z taśmy bez poprawek: zawsze wiedział doskonale, co chciał powiedzieć i mówił dokładnie to, co miało być zapisane.

Symbol wroga dla propagandy PRL

Karol Modzelewski życiorysem mógłby obdzielić kilka znakomitych osób. Urodził się w Moskwie w 1937 roku w rodzinie działaczy komunistycznych i pierwsze lata życia spędził w domu dziecka dla dzieci komunistów. Ojczym Modzelewskiego, Zygmunt, został w 1947 roku ministrem spraw zagranicznych PRL.

Sam Karol przeszedł bardzo szybko edukację, która z dziecka komunisty uczyniła dysydenta i jednego z głównych wrogów rządzącego PRL reżimu. W czasie Października 1956 roku jako 19-letni student obserwował z bliska przygotowania robotników fabryki FSO na Żeraniu do obrony przed sowieckimi czołgami, które miały iść wówczas na zbuntowaną Warszawę.

Z systemem zerwał w 1964 roku, kiedy wraz z Jackiem Kuroniem - również rozczarowanym komunistą - napisał „List otwarty do partii”, krytykę systemu PRL z perspektywy kogoś, kto szczerze wierzył w ideały socjalizmu. Został wyrzucony z partii, do której należał i z pracy na uniwersytecie oraz skazany na 3,5 roku więzienia. Wyszedł na kilka miesięcy przed buntem studentów w marcu 1968, po którym ponownie został skazany na 3,5 roku więzienia.

Był wówczas celem nieustannych ataków propagandy PRL. Duet „Kuroń i Modzelewski” był dla niej symbolem wroga.

Po wyjściu z więzienia poświęcił się pracy naukowej. Był uczniem prof. Aleksandra Gieysztora, wielkiego mediewisty, który nie opuścił swojego podopiecznego nawet w więzieniu. Modzelewski pracował w Instytucie Historii Kultury Materialnej PAN. Napisał opóźniony przez pobyty w więzieniu doktorat (1974) i obronił habilitację (1979). Specjalizował się w historii wczesnego średniowiecza; jego doktorat poświęcony był historii państwa pierwszych Piastów.

W 1980 roku zaczął działać w powstającej „Solidarności”; to on zaproponował nazwę dla związku. Szybko trafił do władz związku, był także jego rzecznikiem prasowym. W czasach stanu wojennego został internowany, a później uwięziony przez komunistyczne władze.

Człowiek lewicy

W latach 90. pracował jako naukowiec - to wówczas powstały jego najważniejsze prace poświęcone „barbarzyńskiej Europie” wczesnego średniowiecza. Działał także jako polityk: był senatorem w „kontraktowym” parlamencie (1989-1991), a później działaczem lewicowej i niekomunistycznej Unii Pracy.

Karol Modzelewski zawsze był człowiekiem lewicy. Od początku krytykował reformy Balcerowicza oraz kształt polskiej transformacji - za wysokie koszty społeczne (nędzę i bezrobocie) oraz rosnące różnice majątkowe, które jego zdaniem zagrażały polskiej demokracji. W ostatnich latach życia zwalczał także reformę nauki minister Barbary Kudryckiej (PO-PSL). Jego zdaniem podporządkowywała naukowców biurokratom i zamieniała wolne poszukiwanie prawdy naukowej w grę w zbieranie administracyjnie przydzielanych „punktów”, w których urzędnicy wyceniają pracę uczonych.

Jako historyk stanął w rzędzie największych polskich badaczy średniowiecza - przewyższając zapewne swojego nauczyciela i mistrza Aleksandra Gieysztora. Jego książki o państwie wczesnych Piastów („Organizacja gospodarcza państwa piastowskiego X-XIII wiek”, Wrocław 1975) czy życiu społecznym wczesnego średniowiecza („Barbarzyńska Europa”, Warszawa 2004) należą dziś do klasyki. Młodsi historycy mogą polemizować z teoriami Modzelewskiego, ale pozostają one dla nich głównym punktem odniesienia.