Szyszko: zalesimy Polskę i zadziwimy świat. Fantazyjne pomysły ministra na redukcję CO2 w atmosferze
Gdyby pójść za pomysłem ministra Szyszki i zrównoważyć emisję CO2 zalesianiem, Polska musiałaby wyglądać jak w czasach Mieszka I – w większości pokrywałyby ją puszcze. Ale to i tak skompensowałoby tylko drobny ułamek emisji ze spalania węgla, ropy i gazu. Masowe sadzenie młodych drzew zamiast starych opłaci się jedynie branży drzewnej
Minister środowiska Jan Szyszko jako sposób na uzyskanie neutralności klimatycznej promował leśne gospodarstwa węglowe. Ostatnio mówił o tym w Poznaniu na Międzynarodowych Targach Ochrony Środowiska Pol-Eco System. „Mamy ogromne możliwości: coraz lepsze technologie w zakresie spalania, coraz większy udział odnawialnych źródeł energii, a to, co spalimy pochłaniają lasy" - zachwalał.
Podsumowując pokrótce: przeciwdziałanie wylesianiu i zalesianie są istotną częścią polityki ochrony klimatu, jednak… tylko częścią.
Nie ma fizycznej możliwości skompensowania emisji gazów cieplarnianych za pomocą zalesiania.
Polska przykładem redukcji emisji zanieczyszczeń do atmosfery?
Cóż, niezupełnie jest tak, jak mówi prof. Jan Szyszko…
Polska od 1990 roku ograniczyła znacząco emisje, to fakt. Ale cała ta redukcja emisji miała miejsce w poprzednim wieku, przy czym najszybsza była na przełomie lat 80. i 90., kiedy urealniliśmy ceny energii i wyeliminowaliśmy postkomunistyczne marnotrawstwo przemysłu ciężkiego (ograniczając np. produkcję czołgów).
Chwalimy się więc osiągnięciami sprzed ponad ćwierć wieku, mówiąc, że „my już swoje zrobiliśmy”, choć wkład ostatnich rządów w redukcje emisji był praktycznie żaden.
Polskie emisje CO2 ze spalania paliw kopalnych. Źródło CDIAC, BP Statistical Review of World Energy 2017.
Można powiedzieć, że jest to jednak pewien sukces, bo w obecnym stuleciu Polski PKB urósł o ok. 70 proc., emisje stały zaś w miejscu. Jednak dodać też trzeba, że
polskie redukcje emisji są najmniejsze spośród wszystkich krajów dawnego Bloku Wschodniego, które są naturalnym punktem odniesienia redukcji emisji dla Polski.
Redukcje emisji ze spalania paliw kopalnych w krajach dawnego Bloku Wschodniego w latach 1988-2016. Dane BP Statistical Review of World Energy 2017.
A może minister miał na myśli smog?
Skoro polskie redukcje emisji dwutlenku węgla są niezbyt spektakularne, to (choć wypowiedź dotyczyła leśnych gospodarstw węglowych i pochłaniania przez nie dwutlenku węgla), być może minister mógł mieć na myśli redukcje emisji [innych] zanieczyszczeń do atmosfery?
Niestety… tutaj też nie ma się czym chwalić. Kiedy do stwierdzenia, że oddychamy zanieczyszczonym powietrzem nie trzeba zaawansowanych detektorów, a wystarczą własne oczy i węch, możemy być pewni, że filtrujemy powietrze naszymi własnymi płucami. Polska pod tym względem jest w europejskiej czołówce.
Jak konsekwentnie pokazują kolejne raporty - w kategorii zanieczyszczenia powietrza pyłami zawieszonymi PM10 i rakotwórczym benzo(a)pirenem nasz kraj zajmuje pierwsze miejsce, a pyłów PM2,5 drugie, tuż za Bułgarią.
W następstwie zanieczyszczeń powietrza co roku życie traci około 50 000 Polaków, a miliony cierpią na związane z nimi choroby, takie jak np. astma, obturacyjna choroba płuc czy alergie.
Tak wyglądamy na mapie zanieczyszczenia benzo(a)pirenem:
Średnie roczne stężenie benzo(α)pirenu w europejskich miastach w 2015 roku. Benzo(a)piren to najbardziej jaskrawy przykład naszych „rekordów”, ale w innych kategoriach zanieczyszczeń też mamy miejsce na podium. Źródło EEA Air quality in Europe 2014.
Polska na czele, jak się... obróci tabele
Jeśli ktoś chciałby czerpać otuchę z tego, że brązowe kropki pokazujące przekroczenie normy średniorocznego stężenia tego związku, wynoszącej 1 ng/m3 (nanogramów na metr sześcienny) znajdują się nie tylko w Polsce, to nie mamy dobrych wiadomości: brązowe kropki pokazują tylko, że norma została przekroczona, ale już nie informują jak bardzo – brązowe kropki pojawiają się niezależnie od tego, czy jest to przekroczenie o 10 proc. czy 10-krotne. Tak wygląda zestawienie średniorocznego stężenia benzo(a)pirenu w różnych krajach UE:
Uśrednione stężenia roczne benzo(α)pirenu dla wszystkich stanowisk pomiarowych tła miejskiego w poszczególnych krajach UE w 2012 roku.
Każdy, kto wyjechał zimą za granicę, nawet niekoniecznie do Danii czy Austrii, ale choćby do zbliżonych do nas poziomem zamożności Czech czy na Słowację, łatwo zauważy, że może tam bez obawy odetchnąć pełną piersią.
Jeśli już ktoś miałby mówić, że jesteśmy liderem na niwie ochrony powietrza, to aż prosi się o stwierdzenie: „Polska na czele, jak... obrócimy tabelę”.
Cokolwiek na wyrost jest też stwierdzenie o coraz większym udziale odnawialnych źródeł energii. Formalnie jest ono prawdziwe i dobrze, że minister środowiska się tym chwali, ale miejmy świadomość, że dostarczają one wciąż jedynie drobnej części zużywanej w Polsce energii.
Dzienne zużycie energii pierwotnej przypadające na Polaka w kWh na osobę dziennie z podziałem na źródła, stan na rok 2014. Węgiel, ropa i gaz zaspokajają 95% naszych potrzeb energetycznych. Źródło BP Statistical Review of World Energy 2015.
Sedno planu Szyszki: dalej spalać węgiel, kompensując emisje zalesianiem
Kluczowe w wypowiedzi ministra Szyszko jest przekonanie, że będziemy mogli bez szkody dla klimatu spalać węgiel dalej, kompensując związane z tym emisje dwutlenku węgla zadrzewianiem prowadzonym w tzw. Leśnych Gospodarstwach Węglowych (LGW), w których za pomocą inżynierii ekologicznej będą kształtowane procesy przyrodnicze, budując swego rodzaju magazyny CO2.
Na ile można skompensować emisje ze spalania paliw kopalnych prowadząc zalesianie?
W Europie najwydajniejsze lasy wychwytują dwutlenek węgla w tempie około 9 ton CO2 na hektar rocznie, co oznacza, że 15 000 hektarów gospodarstw węglowych byłoby w stanie usuwać z atmosfery 135 000 ton CO2 rocznie.
A gdyby wprowadzić LGW na większym obszarze, jaki byłby potencjał? Wskazówką są oszacowania samych Lasów Państwowych odnośnie potencjału LGW. Ich zdaniem LGW w ciągu 10 lat mogłyby zakumulować 40 mln ton dwutlenku węgla. Biorąc pod uwagę, że rocznie emitujemy ponad 300 mln ton CO2 ze spalania paliw kopalnych
okazuje się, że 10-letni program sadzenia lasów skompensuje około 1,5 miesiąca emisji z węgla, ropy i gazu. To zdecydowanie nie wystarczy, by dalej traktować atmosferę jak otwarty ściek dla kominów i rur wydechowych.
Oczywiście, na pewno można stworzyć ambitniejszy program zalesiania. Jak wiele udałoby nam się osiągnąć zalesianiem, gdybyśmy na całym świecie zalesili co się da, przywracając wszystkie lasy rosnące 1000 lat temu?
Myśląc o lasach trzeba przede wszystkim myśleć o ilości zmagazynowanego w rezerwuarze węgla, a nie o chwilowych przepływach. Tak więc przywrócenie stanu lasów do sytuacji np. z czasów Mieszka I oznaczałoby zaledwie odwrócenie skutków przeprowadzonego przez nas wcześniej wylesiania i innych zmian użytkowania terenu: do ekosystemów lądowych po prostu wróciłby węgiel, który wcześniej był w nich zgromadzony.
Pozostała nadwyżka CO2, wprowadzona przez nas do szybkiego cyklu węglowego w wyniku spalania paliw kopalnych, pozostanie w nim – w atmosferze, ekosystemach lądowych i oceanach.
Biorąc pod uwagę, że nasze emisje spowodowały wzrost atmosferycznej koncentracji CO2 o 130 ppm (z 278 do 410 ppm), a z wylesiania pochodziło niecałe 30 proc. całości skumulowanych emisji, przywrócenie lasów do stanu z 1000 roku n.e. pozwoliłoby na zmniejszenie koncentracji CO2 o ok. 40 ppm.
W praktyce musielibyśmy zalesić te tereny, na których lasy i mokradła znajdowały się już wcześniej. Polska musiałaby wyglądać jak w czasach Mieszka I – w większości pokrywałyby ją puszcze i mokradła. Jest to nie do pogodzenia z naszym obecnym rolnictwem i infrastrukturą.
Nawet zaś, gdybyśmy ze wszystkich tych terenów usunęli nasze pola, pastwiska i infrastrukturę, robiąc z nich wielki park narodowy, w którym ekosystemy leśne mogłoby się spokojnie rozbudowywać, to i tak skompensowało by to tylko ułamek drobny ułamek emisji ze spalania węgla, ropy i gazu – zarówno na świecie, jak i w Polsce.
Dla porównania, w wyniku globalnych emisji z paliw kopalnych możemy doprowadzić do wzrostu stężenia CO2 w atmosferze o setki, a nawet tysiące ppm. Cały zaś tak szeroko zakrojony program zalesiania (przywrócenie stanu ekosystemów sprzed tysiąca lat) skompensowałby zaś zaledwie 16-letnie emisje ze spalania paliw kopalnych na obecnym poziomie. W tak krótkim czasie nie jest możliwe, by drzewa, a szczególnie gleba, zmagazynowały tyle węgla co prastara puszcza.
Zalesianie nie oznacza bezkarnego dalszego spalania paliw kopalnych.
Co więcej, posadzone dziś drzewa za kilka dekad mogą znaleźć się w nieodpowiedniej dla siebie strefie klimatycznej. Zgromadzony w lasach węgiel wróci wtedy do atmosfery – w rezultacie fal upałów, pożarów czy inwazji szkodników.
A jeśli będziemy wycinać drzewa i pozyskane w ten sposób drewno wykorzystywać gospodarczo?
- Jeśli je spalimy, węgiel od razu wróci do atmosfery.
- Jeśli przerobimy je na papier, stanie się to w ciągu kilku krótkich lat.
- Jeśli zrobimy z niego meble, deseczki do krojenia lub inne przedmioty codziennego użytku, węgiel po kilku dziesięcioleciach też w większości powróci do cyklu węglowego; w przypadku materiałów budowlanych zajmie to około stulecia.
Krótko mówiąc, to nie są pomysły na trwałe usunięcie dwutlenku węgla z obiegu. Wyprodukowane drewno trzeba by bezpiecznie zmagazynować: jeśli spłonie lub się rozłoży, zwróci węgiel do atmosfery. Biorąc pod uwagę długość czasu życia dwutlenku węgla w środowisku, czas uwięzienia w drewnie powinien być obliczony na dziesiątki tysięcy lat (w zasadzie kryterium to spełnia tylko biowęgiel lub zakopywanie na dużej głębokości).
Trzeba dbać o stare lasy, a nie zastępować je młodymi
Mając na uwadze trwałą sekwestrację CO2 (odbieranie z atmosfery) powinniśmy przede wszystkim dbać o stare dojrzałe lasy, z kilkusetletnimi drzewami, które magazynują olbrzymie ilości węgla (o ile będzie to wykonalne w ocieplającym się klimacie). Choć takie lasy pochłaniają CO2 z atmosfery dość wolno, to ich wycięcie zwiększa w krótkim czasie emisje CO2, błyskawicznie uwalniając zgromadzony przez stulecia węgiel do atmosfery.
Zasadzenie na ich miejsce młodych, szybko rosnących drzew zwiększa czasowo pochłanianie CO2, lecz jedynie częściowo kompensuje wcześniejszą emisję CO2 spowodowaną zniszczeniem starodrzewu.
Sumaryczna zdolność magazynowania węgla przez taką plantację przez stulecia będzie mniejsza niż lasu naturalnego. Pomysły, że zastępowanie lasów pierwotnych plantacjami drzew może być działaniem wpływającym na łagodzenie zmian klimatu jest pozbawione podstaw. Skąd się więc bierze takie myślenie? Jest tak, ponieważ jest to opłacalne.
Branża drzewna na naturalnej puszczy nie zarabia, a na „plantacji desek” już tak. Chodzi o to, by najpierw wyciąć las (nie ponosząc kosztów emisji), a następnie sadząc na jego miejscu nowe drzewa, zainkasować pieniądze, sprzedając uprawnienia do emisji.
Jest to możliwe, ponieważ obecnie istniejące regulacje nie rozróżniają między lasami pierwotnymi i plantacjami, a zwiększające emisję CO2 zastępowanie lasów naturalnych uprawami drzew nie jest traktowane jako działanie jednoznacznie szkodliwe z punktu widzenia ochrony klimatu.
Jeśli na serio myślimy o rzeczywistej ochronie klimatu za pomocą lasów, to priorytetem w działaniach powinna być ochrona istniejących lasów, szczególnie pierwotnych, takich jak Puszcza Białowieska.
Bardziej wnikliwym czytelnikom proponujemy zapoznanie się z dramatycznym stanem klimatu na Ziemi.
A także, jak niewielki margines manewru jeszcze mamy.
[tab tekst="Budżet węglowy",, czyli „ile jeszcze możemy wyemitować”]
Powstrzymanie ocieplenia klimatu na poziomie 2°C względem okresu przedprzemysłowego też nie będzie proste. Biorąc pod uwagę, że prawie nie ma znaczenia tempo emisji, lecz przede wszystkim to, ile wyemitujemy w sumie (co jest związane z bardzo długim „czasem życia” dwutlenku węgla w środowisku), mamy do dyspozycję pewną pulę, zwaną „budżetem węglowym”.
W scenariuszu ograniczenia wzrostu temperatury o 2°C należałoby szybko redukować emisje, praktycznie do zera do połowy stulecia, w sumie pozwalając sobie na spalenie jedynie mniej więcej połowy paliw kopalnych spalonych w dotychczasowej historii.
Budżet sumarycznych emisji od 2017 r. pozwalający z 66-procentowym prawdopodobieństwem utrzymać wzrost średniej globalnej temperatury poniżej progu 2°C (~800 GtCO2) przy obecnym tempie emisji (~40 GtCO2) zostałby wyczerpany w 20 lat. Źródła Peters i in. 2015, Global Carbon Budget 2016.
Nawet najbardziej optymistyczne szacunki ograniczenia wylesiania prowadzą do wniosku, że na świecie wyemitujemy z tego źródła jeszcze ok. 160 mld ton CO2 (GtCO2), na emisje z paliw kopalnych pozostaje więc ok. 650 mld ton CO2. Warto zwrócić uwagę, że dostępne ekonomicznie ich rezerwy w gotowych do eksploatacji złożach są ponad czterokrotnie większe. W zasadzie już spalenie dostępnej ropy wyczerpie budżet węglowy dla 2°C z naddatkiem.
Rezerwy paliw kopalnych przeliczone na emisje CO2. Źródło BP Statistical Review of World Energy 2017. Czerwona linia pokazuje limit emisji z paliw kopalnych pozwalający z 66-procentowym prawdopodobieństwem utrzymać wzrost średniej globalnej temperatury poniżej progu 2°C.
W związku z tym pojawia się pytanie, jak należałoby ten budżet rozdzielić, zarówno pod kątem rodzaju paliw (węgiel, ropa, gaz), jak i regionów. Biorąc pod uwagę największą wartość ekonomiczną ropy, a potem gazu, największe redukcje czekają węgiel (więcej w Granice wydobycia paliw kopalnych), będący jednocześnie paliwem o najwyższej emisyjności na jednostkę energii.
Niezależnie od przyjętej metody podziału, budżet węglowy pozostający dla krajów Unii Europejskiej wymaga szybkiej redukcji emisji.
Deklaracje ograniczenia emisji (INDC) Unii Europejskiej zestawione z redukcjami koniecznymi do ograniczenia ocieplenia o 2°C przy różnych sposobach podziału pozostałego budżetu węglowego.
Populacja: Pozostały budżet węglowy dzielony na podstawie obecnej populacji.
Inercja: Pozostały budżet węglowy dzielony na podstawie obecnych emisji.
Autorem tekstu jest Dr Marcin Popkiewicz. Z wykształcenia fizyk jądrowy, analityk megatrendów, ekspert i dziennikarz zajmujący się powiązaniami w obszarach gospodarka-energia-zasoby-środowisko. Autor bestsellerów '"Świat na rozdrożu" i "Rewolucja energetyczna. Ale po co?". Redaktor portali ziemianarozdrozu.pl i naukaoklimacie.pl. Przewodniczący polskiego oddziału ASPO (Association for the Study of Peak Oil) i członek rady programowej INSPRO. Laureat "Dobromira Roku 2013", głównej nagrody "Dziennikarze dla klimatu" 2015 oraz "Economicus 2016" za najlepszą książkę szerzącą wiedzę ekonomiczną.)
Komentarze